Zaad moet zorgen voor voortplanting, niet voor aandeelhouderswinst

Naar aanleiding van DOCVILLE, het documentairefestival dat vandaag in Leuven van start gaat, had MO* een gesprek met Taggart Siegel en Jon Betz, makers van de documentaire “Seed: The Untold Story” over de link tussen het huidige landbouwmodel en het verlies van zaadsoorten.

© Seed: The Untold Story (2016)

Seed: The Untold Story

Eerder deze week verschenen honderden pagina’s met interne communicatie van het Amerikaanse bedrijf Monsanto, waaruit bleek dat het bewust de giftigheid van zijn producten verzweeg. De publicatie van de documenten betekende een nieuwe klap voor de chemiereus, die stilaan symbool begint te staan voor een ontspoorde landbouwsector.

Taggart Siegel en Jon Betz, die samen eerder ook Queen of the Sun: What are the bees telling us? uitbrachten, tonen in Seed: The Untold Story hoe traditionele kleinschalige landbouw evolueerde naar een door multinationals gedomineerde industrie en hoe dit gepaard ging met een spectaculair verlies van zaadsoorten. MO* sprak met Siegel en Betz over dit actuele en tegelijk toch onderbelichte onderwerp.

Op het eerste zicht spreekt de thematiek van zaden niet meteen tot de verbeelding. Wat heeft jullie ertoe gebracht deze documentaire te maken?

Taggart Siegel: Een aantal jaar geleden stootten we in National Geographic Magazine op een artikel over de sterk afnemende diversiteit in zaden. Zoals we in onze film aangeven, zijn in de loop van de twintigste eeuw niet minder dan 94 procent van alle zaadvariëteiten verloren gegaan. Hoe meer we ons informeerden over die massale teloorgang, hoe meer we geïntrigeerd raakten door de oorzaak, de mogelijke gevolgen en de maatschappelijke relevantie. Eenmaal we hadden besloten om deze documentaire te maken, hebben we ons, naar goede gewoonte, bijna obsessief vastgebeten in het thema.

‘In de loop van de twintigste eeuw zijn niet minder dan 94 procent van alle zaadvariëteiten verloren gegaan.’

Samen met Queen of the Sun: What are the bees telling us? (2010) en The Real Dirt on Farmer John (2005) vormt Seed: The Untold Story eigenlijk een trilogie. Net zoals onze nieuwste film gaat Queen of the Sun over de verdwijning van een fundamentele kracht in het ecosysteem. The Real Dirt on Farmer John heeft dan weer met Seed: The Untold Story gemeen dat ze ijveren voor een alternatief voor de huidige landbouwindustrie.

In de documentaire komen veel mensen aan bod die waarschuwen voor het verlies van zaadsoorten en de gevaren van minder diversiteit. Het gaat dikwijls echter om mensen die omwille van een persoonlijke geschiedenis vertrouwd zijn met het thema. Leeft deze problematiek wel voldoende bij de bevolking?

Jon Betz: Ondanks een ruime achtergrondkennis over landbouw en milieu, wisten ook wij niets af van dit diversiteitsverlies. Het toont inderdaad aan hoe weinig aandacht er voor dit probleem is. Eigenlijk is dit onbegrijpelijk, gegeven de fundamentele waarde die zaden spelen in ons leven. Een van de voornaamste redenen waarom we deze documentaire hebben gemaakt, is dan ook het bewustmaken van mensen. Naast de vele variëteiten die reeds zijn uitgestorven, zijn immers nog veel andere zaadsoorten bedreigd.

Maar er is nog een tweede aspect dat de aandacht verdient. Multinationals zoals Monsanto hebben zich via patenten de meerderheid van de nog overblijvende zaadsoorten toegeëigend. Het is belangrijk dat mensen weten wat hiervan de concrete gevolgen zijn voor boeren en consumenten.

Wat is het gevaar van een beperkt aantal zaadsoorten?

Jon Betz: De huidige landbouwindustrie werkt met monoculturen, waarbij op grote schaal eenzelfde gewas wordt geteeld. Het grote risico van deze werkwijze is dat, wanneer het gewas wordt getroffen door een plantenziekte, de hele oogst verloren gaat. Dit is in eerste plaats natuurlijk een catastrofe voor de boer, maar als dit op grote schaal gebeurt, kan het leiden tot voedselcrisissen.

Een voorbeeld dat we ook in onze documentaire aanhalen is de hongersnood die Ierland teisterde rond het midden van de negentiende eeuw. De Ierse boeren verbouwden allemaal dezelfde aardappelsoort. Toen deze werd getroffen door de zogenaamde aardappelziekte, kon men niet overschakelen op een andere variëteit, met enorme hongersnood en migratie tot gevolg.

Behalve door ziektes kan de oogst ook tegenvallen door klimatologische omstandigheden. Elk gewas heeft zijn specifieke eigenschappen, waardoor de ene soort al beter bestand is tegen bepaalde weerschokken dan de andere. Door, zoals boeren vroeger deden, verschillende variëteiten tegelijk te telen, doe je aan risicospreiding en bouw je een buffer in tegen mogelijke tegenslag.

Patent op zaden

Hoe zijn de twee aspecten van jullie documentaire, het verdwijnen van zaadvariëteiten en de steeds sterker wordende grip van chemische bedrijven op de landbouwsector, aan elkaar gelinkt? En welk moment is volgens jullie beslissend geweest voor beide evoluties?

Jon Betz: Het is niet echt mogelijk om alles terug te brengen tot één allesbepalend moment. Het gaat om een proces dat zich in drie fases heeft voltrokken. De eerste fase begon in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw. In die periode begonnen boeren langzaamaan over te schakelen van het sparen van zaden naar het aankopen ervan. De reden voor deze verandering was de opkomst van de hybride zaden. Boeren verkozen de hogere opbrengst van hybride zaden boven een diversiteit aan variëteiten, waardoor enerzijds heel wat zaadsoorten verloren gingen en anderzijds bedrijven hun intrede deden in de sector.

‘Boeren verkozen de hogere opbrengst van hybride zaden boven een diversiteit aan variëteiten, waardoor enerzijds heel wat zaadsoorten verloren gingen en anderzijds bedrijven hun intrede deden in de sector.’

 

Hybride zaden zijn het resultaat van een bestuivingsproces waarbij verschillende plantenvariëteiten eerst worden onderworpen aan inteelt om een aantal gewenste eigenschappen te versterken. Nadien wordt via kruisbestuiving tussen deze variëteiten een nieuwe plantensoort gecreëerd die een betere groeikracht heeft en voor een hogere opbrengst moet zorgen. Tegenover deze hogere opbrengst staat echter dat het resulterende gewas zelf geen bruikbare zaden oplevert. Dit gebrek aan natuurlijke voortplanting betekent dat de hybride zaden telkens opnieuw moeten worden aangemaakt. Omdat ze zelf geen zaden meer kunnen winnen uit hun gewassen, worden boeren zo afhankelijk van de bedrijven die zich hier op toeleggen.

In de laatste twee decennia van de twintigste eeuw versterkten een kleine groep bedrijven, waaronder Monsanto, hun grip op de landbouwsector gevoelig. Ze deden dit door patenten te verwerven, niet enkel op hybride zaden maar op nagenoeg alle overgebleven zaadsoorten, zelfs op variëteiten die door de inheemse bevolkingsgroepen werden geteeld. De beslissing om bedrijven eigenaar te maken van zaden, en bijgevolg van elke vorm van natuurlijke voortplanting, is ongezien.

Een derde fase in het proces bestond dan uit het experimenteren met genetisch gemanipuleerde organismen, die ondertussen wijdverspreid zijn in de Verenigde Staten.

In Europa lijken GGO’ s een veel gevoeliger thema dan in de Verenigde Staten, waar, zo wordt aangegeven in jullie documentaire, 80 procent van al het voedsel op een of andere manier genetisch gemanipuleerd is. Heeft dit nooit aanleiding gegeven tot discussie?

Taggart Siegel: De meeste mensen in de Verenigde Staten zijn niet geïnformeerd over de afkomst van hun voedsel en zijn totaal niet op de hoogte van dit percentage. Bedrijven zijn bijvoorbeeld niet verplicht om door middel van een label aan te geven of in het productieproces van hun eetwaren genetische manipulatie wordt gebruikt. De GGO’ s worden ons eigenlijk opgedrongen, zonder dat de massa er erg in heeft.

Ook in de media is er totaal geen debat over dit onderwerp, dikwijls omwille van belangenvermenging. Gelukkig komt er stilaan een protestbeweging op gang van mensen die willen weten wat er met hun voedsel gebeurt.

Uit jullie documentaire blijkt ook een enorme verstrengeling tussen multinationals uit de landbouwindustrie en beleidsmakers.

Taggart Siegel: De belangenvermenging gaat heel ver, met voorbeelden van mensen die kortstondig hun bedrijfsfunctie inruilen voor een politiek mandaat. Nadat ze een wet hebben voorgesteld die hun bedrijf ten goede komt, verlaten ze de publieke sector en keren ze gewoon weer terug naar hun oude functie.

De verwevenheid tussen landbouwbedrijven en politiek dateert al van tijdens de Koude Oorlog. Gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw waren Amerikaanse politici op zoek naar manieren om gebieden onder de Westerse invloedssfeer te houden. De zogenaamde Green Revolution, waarbij op verschillende plaatsen in de wereld, zoals Mexico, lokale landbouw werd vervangen door grootschalige industrie, leverde goedkopere producten op en moest er voor zorgen dat de bevolking tevreden werd gehouden en geen heil zocht bij de communistische Red Revolution.

‘Ondanks de term Green Revolution heeft de overgang van traditionele landbouw naar de agro-industrie absoluut niets te maken met een milieubewuste aanpak.’

Ondanks de term Green Revolution heeft de overgang van traditionele landbouw naar de agro-industrie absoluut niets te maken met een milieubewuste aanpak. De nieuwe vorm van landbouw hield wel in dat er nieuwe zaadsoorten en chemicaliën nodig waren, wat dan weer ten voordele was van grote bedrijven. Dikwijls zijn kleine boeren de verliezers. Zo maken we in onze documentaire duidelijk hoe in India de komst van Monsanto een golf van zelfdoding onder de plaatselijke boerenbevolking tot gevolg had.

Jullie deinzen er in de documentaire niet voor terug bedrijven en politici bij naam te noemen. Is er op jullie film gereageerd door pakweg Monsanto?

Jon Betz: Neen, we zijn dan ook niet de enigen noch de eersten die hen in opspraak brengen. Bovendien lijkt Monsanto de kritiek niet verder te willen aanwakkeren door in te gaan op individuele acties zoals onze documentaire. Eigenlijk doet het bedrijf gewoon alsof er niets aan de hand is.

Alternatieven

Hoe is het na het maken van Seed: The Untold Story met jullie eigen consumptiegedrag gesteld? Durven jullie nog wel landbouwproducten te kopen?

Taggart Siegel: Ik heb mijn eetgewoonten zeker aangepast. Ik ben erg op mijn hoede, op het paranoïde af, voor de voedingswaren die vanuit commercieel oogpunt worden geproduceerd en zijn behandeld met pesticiden.

Jon Betz: Ik merk hoe ik bij mijn aankopen rekening houd met de bestemming van mijn geld. Ik wil niet langer achteloos producten kopen en bijdragen aan de winsten van bijvoorbeeld pesticidebedrijven. Ik probeer daarom meer en meer biologische producten te kopen, al besef ik dat ook die sector deels is gekaapt door de zakenwereld. Uit eigen ervaring weet ik ook dat het niet evident is om bewust te consumeren als je rekening moet houden met een budget.

Toch zal verandering van bij burgers moeten komen. Bewustwording is een eerste stap, maar volstaat niet om wanpraktijken een halt toe te roepen. Ik heb soms de indruk dat mensen ondanks hun verontwaardiging weinig concrete actie ondernemen. Ze stellen zich tevreden met het tekenen van een petitie tegen pakweg giftige pesticiden en gaan vervolgens weer over tot de orde van de dag.

We moeten echter actief protesteren tegen het misbruik dat chemische bedrijven maken van hun controle over de landbouwsector. Met Seed: The Untold Story hebben we dan ook een documentaire willen maken die bleef plakken. Het is de bedoeling om het brede publiek kennis te laten maken met de schoonheid en het potentieel van zaden en om meer betrokkenheid ten aanzien van ons voedsel los te weken. Zoals in de film uitgebreid aan bod komt, bestaat er immers een tegenbeweging die alternatieven voor het huidige landbouwsysteem voorziet. We hopen dan ook dat onze film mensen er toe aanzet zich bij deze tegenbeweging aan te sluiten.

DOCVILLE vindt plaats in Leuven en loopt van 22 tot 30 maart. “Seed: The Untold Story” wordt zowel op 26 als op 29 maart vertoond en maakt deel uit van het programma Food for Thought, waarin aan de hand van films, workshops en lezingen de voedselproductie kritisch wordt benaderd.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.