‘Iedereen is bang voor boze boeren met tractoren in de hoofdstad’

In 2020 sprak MO* met natuurbeschermingsbioloog Guy Pe’er over het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de EU dat toen in het parlement werd gestemd. ‘Een ramp,’ noemde hij het, ‘voor boeren, voor de natuur, voor het klimaat en voor de democratie. Boeren verlangen naar een duurzaam landbouwmodel, maar worden vleugellam gemaakt.’

‘They’re going for a Blitz-voting.’

Het is dinsdagochtend, 9 uur, wanneer ik deze mail ontvang van Guy Pe’er. Hij werkt als natuurbeschermingsbioloog aan het German Centre for Integrative Biodiversity Research en het Helmoltz Centre for Environmental Research in Leipzig.

De voorbije zes jaar volgde hij het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie (GLB, en CAP in het Engels) nauwgezet op. Hij analyseerde de sterktes en de zwaktes, schreef in opdracht van de vorige Europese Commissie een rapport over waarom de groene ambities van het GLB hun doel voorbijschoten, en publiceerde al in maart 2020 een brief over waarom het voorstel voor het nieuwe GLB de fouten van het vorige dreigde te herhalen en overtreffen.

‘Het is best frustrerend als wetenschapper. Je produceert al die kennis en die belandt vervolgens op een hoop.’

3600 wetenschappers ondertekenden die brief, waarna Pe’er op de koffie mocht bij Europees commissaris Frans Timmermans. Een vooruitgang, nadat de vorige Landbouwcommissaris, de Ier Phil Hogan, systematisch hun wetenschappelijke afweging van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid naast zich neerlegde.

‘Het is best frustrerend als wetenschapper. Je produceert al die kennis en die belandt vervolgens op een hoop. Op 260 bladzijden legden we uit waarom het fout liep met de vergroening van de landbouw. Niemand las het. Of men las het en besloot er tegenin te gaan, omdat men bang is voor boze boeren met tractoren in de hoofdstad. Al is het nog maar de vraag of die boerenorganisaties wel voor boeren spreken, en niet eerder hun eigen belangen verdedigen.’

Het Europese Parlement bepaalde deze week (in oktober 2020, red.) hoe het landbouwbeleid er tot 2027 zal uitzien, en daarom had ik maandagavond via Zoom met Pe’er gesproken.

Voor een wetenschapper oordeelde hij opvallend genadeloos over het voorstel dat de drie grootste fracties in het parlement – de liberalen van Renew, de christendemocraten van de EPP en de sociaaldemocraten van de Socialists and Democrats (S&D) – bijeen hadden geschreven. De stempel van de agrochemische lobby, die traditioneel sterk staat in de landbouwcommissie van het Parlement, drukte zo zwaar dat Pe’er het voorstel ronduit wegzette als ‘een aanslag op de natuur.’

‘Het is een verwatering van het vorige landbouwbeleid en daarvan weten we dat de groene ambities een complete mislukking waren op het terrein. Dat was geen toevallige mislukking. Ze was gewild, door te veel achterpoortjes en uitzonderingen open te laten. In plaats van die achterpoortjes te sluiten in het nieuwe GLB wil men ze onder druk van de vleesindustrie en de industriële landbouw nog wijder openzetten.’

Die maandagavond had Pe’er nog hoop gekoesterd. Er zou woensdag gestemd worden. En misschien was de verontwaardiging over de geur van achterkamerpolitiek die over het voorstel hing wel groot genoeg om parlementsleden ervan te overtuigen het terug te sturen naar de onderhandelingstafel. Uiteindelijk werd dit voorstel bij elkaar geschreven onder een Europese Commissie die niet uitpakte met een Green Deal, een biodiversiteitsstrategie of een ‘Farm to Fork’-strategie.

Alsof hij iedereen in snelheid wilde nemen besliste de parlementsvoorzitter, de Italiaan David Sassoli, om onduidelijke redenen om de stemming een dag te vervroegen.

Toen kwam de mail van Guy Pe’er.

‘They’re going for a Blitz-vote.’

Drievoudig drama

Die dinsdagavond spraken we elkaar opnieuw via Zoom. Pe’er had het over een drievoudig drama.

Het GLB, goed voor een derde van het volledige EU-budget, zo’n 58 miljard euro per jaar, dreigt de natuurinclusieve landbouw, de familiale boeren en effectieve klimaat- en natuurmaatregelen te ondermijnen. Boeren die opboksen tegen de aanhoudende druk van schaalvergroting, worden vleugellam gemaakt. Het meeste geld zal nog steeds naar de grootste spelers stromen.

Zelfs de zogenaamd gekoppelde inkomenssteun, waarbij het houden van méér koeien, varkens en kippen méér EU-steun betekent, blijft in het vernieuwde landbouwbeleid overeind. Ook al brandmerkte de Wereldhandelsorganisatie die steun eerder als oneerlijke concurrentie.

Guy Pe’er: ‘De voornaamste kritiek op het GLB is altijd al corruptie geweest. Veel geld lekt weg uit de landbouw. Grootgrondbezitters en industriële landbouw krijgen het merendeel van de subsidies, ten koste van boeren die proberen hun land duurzaam te bewerken en te beheren. Het huidige voorstel verhindert die corruptie niet maar laat ze verder bestaan.’

Dat is het eerste deel van het drama. Het tweede is de democratische hold-up die volgens Pe’er voor onze ogen plaatsvond. Een cruciale stemming werd vervroegd, terwijl parlementsleden amper de tijd hadden gekregen het voorstel door te nemen en te analyseren.

Het GLB is een zeer technisch dossier, met termen en bepalingen die veel mensen even begrijpelijk in de oren klinken als een wiskundige vergelijking in het Chinees. ‘Het is een bewuste tactiek’, meent Pe’er. ‘Maak het moeilijk, complex en ingewikkeld zodat de gewone mens afhaakt en openstaat voor iedere vorm van propaganda.’

‘Daarvan kan je nog zeggen dat het in alle sectoren gebeurt. Maar de manier waarop deze stemming erdoor werd geduwd, is een democratie onwaardig. We dachten dat de Verenigde Staten met Donald Trump de ergste democratie op aarde is, maar de Europese Unie is op dit moment een geduchte concurrent.’

Het huidige voorstel verhindert corruptie niet maar laat ze verder bestaan.

Want het democratisch deficit zit dieper. Het GLB zoals het nu voorligt, staat haaks op wat boeren en burgers in de EU vragen. ‘De publieksconsultatie die in 2017 al werd georganiseerd liet er geen twijfel over bestaan. 94% van de burgers en 67% van de boeren wilden een hervorming van het GLB, die natuur en landbouw beter op elkaar afstemt. Boeren verlangen naar een duurzaam landbouwmodel, een model dat goed is voor het leven in hun bodems, een model dat hen beschermt tegen de klimaatcrisis.’

‘Beleidsmakers hebben de mond vol over voedselzekerheid. Er is geen betere verzekering voor de voedselproductie dan een gezonde biodiversiteit. Als je bodems uitdrogen, eroderen en wegspoelen, dan heb je als boer geen toekomst. Boeren hebben absoluut gelijk als ze compensaties vragen voor natuurmaatregelen.’

‘Dat zou de kern van het GLB moeten zijn: hoe duurzamer je landbouwpraktijk, hoe meer steun. Nu gebeurt exact het tegenovergestelde. Onze analyse toont dat minstens 24 miljard euro vloeit naar de minst duurzame ondernemingen en naar de meest broeikasgasintensieve sectoren, zoals de veeteelt. 70% van de grond is wereldwijd gereserveerd voor veevoeder. Als je daarbij de toenemende druk van de biobrandstoffen telt, kan je gerust stellen dat wij ons land uitputten om koeien en auto’s te voeden.’

Het brengt ons bij het derde deel van het drama: een ander rapport dat ook deze week verscheen. Het Europese Milieuagentschap (EEB) publiceerde een analyse van de staat van de natuur en de biodiversiteit. De conclusie leest als een roep om een ander landbouwbeleid.

Het gaat niet goed met de natuur, soorten verdwijnen, biotopen versnipperen of worden omgeploegd. De voornaamste oorzaken van deze degradatie en achteruitgang zijn landgebruik en intensivering van landbouwmethodes. Hoe meer dieren we kweken voor de slacht, hoe meer grond er nodig is voor veevoeder. Hoe meer kunstmest en pesticides we op onze velden verspreiden, hoe dodelijker het effect in waterlopen en omliggende gebieden.

Het is een uitsterven dat Pe’er in zijn onderzoeksgegevens kan aflezen. ‘Ik zie de populatie vlinders sinds dertig jaar afnemen. Van een soort die ik al lang volg, telde ik lange tijd meer dan 10.000 exemplaren. Dat was niet ongewoon. Dit jaar telde ik er drie. Dat is een terugval met 97%. De snelheid van uitsterven neemt toe. Het leven verdwijnt om en rond de velden. De monoculturen zijn woestijnen voor dieren, planten en mensen. Niemand geniet hiervan. Terwijl we alle kennis hebben om het anders te doen.’

‘Meer ecologisch boeren’?

En dan leg ik hem de tweet voor die de Europese Raad verstuurde nadat de landbouwministers van de verschillende deelstaten op dinsdag hun standpunt hadden afgeklopt. Volgens de Raad was het vernieuwde landbouwbeleid een stap naar ‘meer ecologisch boeren, een beter verloning voor boeren die vergroenen en een grote hulp voor kleine boeren die de ecologische transitie omarmen’.

Als je dat leest, lijkt het toch de goede richting op te gaan?

Guy Pe’er: Het is een leugen. Het is misleiding van het publiek.

De Europese ministerraad liegt?

Guy Pe’er: Spijtig genoeg wel ja. Het cynische is dat deze tweet toont dat ze heel goed weten wat er zou moeten gebeuren, maar dat ze in de praktijk het tegenovergestelde doen.

(Zucht) Waar zal ik beginnen?

Zowel de Raad als de parlementsleden die dit hervormingsvoorstel uitwerkten, benadrukken dat het nieuwe GLB groener zal zijn. U zegt dat dat niet klopt. Waarom?

Guy Pe’er: Er wordt amper geraakt aan de directe inkomenssteun. Analyse na analyse heeft aangetoond dat die directe inkomenssteun niet de boeren ten goede komt die duurzaam met hun land en grond omspringen.

Integendeel. Het wordt afgemeten op het aantal hectaren en stroomt zo naar de grootste boeren die dat geld niet altijd nodig hebben, of naar mensen die grote lappen grond bezitten zonder dat ze ooit een morzel aarde met hun vingers aanraken. Het is legale landroof met steun van de EU.

Men koppelt die inkomenssteun aan ecologische voorwaarden. Dat kan toch werken?

Guy Pe’er: Dat kan zeker. Dat gebeurt nu al en er bestaat heel veel wetenschappelijke lectuur over hoe je dat best organiseert. Alleen hebben zowel de Raad als het parlement besloten die te negeren. We weten dat niet-productief land het beste is voor de biodiversiteit. Hagen, groenstroken, delen van het land die niet bewerkt, ingezaaid en omgeploegd worden, maar waar vogels nestruimte vinden, waar insecten kunnen gedijen.

Men wil de lidstaten ook een bovengrens opleggen op agro-ecologische investeringen. Ik viel van mijn stoel toen ik het las.

Voor een boer betekent dat inkomensverlies, wat je moet compenseren. Maar wat stelt men nu voor? Ten eerste schroeft men het aandeel van het land waarop men de natuur een plek geeft terug tot 3 à 5%. Terwijl het wetenschappelijke bewezen is dat 10% een noodzakelijk minimum is. Tegelijkertijd eist men dat die ecologische maatregelen een economische meerwaarde moeten hebben. Dat komt erop neer dat je de ecologisch meest zinvolle ingrepen per definitie uitsluit, maar voluit inzet op vanggewassen en groenbemesters. Wat goed is voor de bodem, maar weinig meerwaarde heeft voor de biodiversiteit. In strikte zin zijn dat niet eens ecologische ingrepen.

En alsof dat nog niet voldoende is, wil men de lidstaten ook een bovengrens opleggen op agro-ecologische investeringen. Als een lidstaat meer zou willen doen, wat tot nu nooit gebeurd is, dan zou dat onwettig zijn. Ik viel van mijn stoel toen ik het las.

Het Europese parlement stemde vorige week nog voor een reductiedoel van broeikasgassen van 60% tegen 2030. Ondertussen maakt de Commissie van de Green Deal haar beleidsprogramma. Is het GLB, zoals het nu voorligt, te verzoenen met deze ambities?

Guy Pe’er: Het is er niet mee te verzoenen en het maakt de Green Deal zelfs onmogelijk, laat staan dat reductiedoel van 60%. De biodiversiteitsstrategie mag je met dit voorstel zelfs helemaal schrappen.

Waarom ik dat zo stellig durf beweren? Kijk naar de grootste ontvangers van de directe inkomenssteun. Het zijn de vlees- en zuivelproducenten. De grootste uitstoters van broeikasgassen door methaan en mestproductie. We importeren soja uit Zuid-Amerika, waar 20% van de ontbossing direct gelinkt is aan de melk- en vleesproductie in Europa. Op die manier jaagt ons landbouwbeleid de klimaat- en biodiversiteitscrisis verder aan.

Tegelijkertijd ondergraaft de hervorming van het GLB ook de capaciteit van boeren om deel van de oplossing te worden. Neem bijvoorbeeld de zorg voor permanente graslanden. Het zijn opslagplaatsen van koolstof. Extensief begraasd en zorgzaam beheerd vormen ze buffers tegen de klimaatcrisis. De staat van die graslanden is in heel Europa bedroevend. Toch vinden de auteurs van dit GLB het noodzakelijk de bescherming van de graslanden zo goed als te schrappen. Terwijl het omgekeerde letterlijk levensnoodzakelijk is.

Hetzelfde doen ze met veen- en moerasgronden. Voor landbouw zijn het in wezen waardeloze gronden, maar ze zijn cruciaal voor opslag van koolstof in de bodem. Nat houden ze koolstof vast, droog geven ze koolstof af.

Buiten een afbouw van de veestapel en de vleesconsumptie is de bescherming van moerasgronden de meest kostenefficiënte manier om de klimaatcrisis tegen te gaan. Opnieuw weigert dit GLB precies dat te doen. Een derde van het budget van de Europese Unie wordt niet gebruikt om de klimaatcrisis aan te pakken. Laat dat even bezinken.

‘Een ramp’

Hij sluit de ogen. ‘Wat ik het meest schokkende vind, is dat dit gestemd wordt met als argument dat men de boer wil beschermen.’

Hij pauzeert, wikt en weegt zijn woorden. ‘Het is in ieders belang dat boeren die hun land ecologisch verstandig beheren en kwaliteitsvol voedsel produceren, hun brood verdienen. Het is in mijn belang, als een natuurbeschermingsbioloog, dat boeren economisch duurzaam kunnen overleven. Want als dat niet zo is, dan verlaten ze het land en wordt het opgekocht door de agro-industrie. Het is van maatschappelijk belang dat het welzijn van boeren verbetert.’

Opnieuw laat hij een pauze vallen. ‘De auteurs van dit GLB mogen beweren wat ze willen, maar met wat nu voorligt, amputeren ze niet alleen de boer, maar ook de natuur in Europa.’

Op dinsdag keurden de parlementsleden de algemene lijnen goed. Tot vrijdag werd er over amendementen gestemd. Ondertussen ontstond op sociale media ophef. Klimaatactivisten, natuurverenigingen, dissidente parlementsleden als Kathleen Van Brempt (sp.a) probeerden met #VotetheCAPdown twijfelende parlementsleden te overtuigen de onderhandelingstekst vrijdag niet goed te keuren.

En toen herhaalde zich wat dinsdag al gebeurde. De finale stemming werd vervroegd.

Om 13.15 gaf de meerderheid van de parlementsleden met 425 voor en 212 tegen het voorstel tot hervorming groen licht. Voor België stemden enkel liberalen en christen-democraten voor.

‘Een ramp’, appte Pe’er. ‘Voor boeren, natuur en het klimaat.’

Maar hij verwees ook naar wat hij eerder had gezegd: zo lang de deal niet gesloten is, ligt alles nog open. Prompt dook er een nieuwe hashtag op, #WithdrawthisCAP, met de vraag aan commissievoorzitter Ursula von der Leyen om de hervorming van het GLB van nul weer op te starten.