Héctor Abad: ‘Vooral de waarheid kan Colombia helen’

In 2006 kwam Het vergeten dat ons wacht uit. Een verhaal over de relatie tussen vader en zoon, en een familie. Een oprecht liefdevol relaas van een jongen, en later een man, over zijn vader. En het levensechte verhaal over de vader van Abad die als voorvechter van mensenrechten vermoord werd door paramilitairen.

Een realistische reconstructie met namen, jaartallen en getuigenissen die de lezer rechtstreeks naar de gewelddadige jaren tachtig in Medellín en het platteland rond de stad brengt: ‘De uitzettingen van inheemsen van de haciendas van grootgrondbezitters (met de moord op de inheemse priester die hen steunde); de verdwijning van een student; de marteling van een professor; de bloedig onderdrukte protesten; de zich steeds herhalende moorden op vakbondsleiders als ware het een macaber ritueel; de onverdedigbare ontvoeringen door de guerrilla,… Dit alles klaagde mijn vader aan’, schreef Abad.

Bijna dertig jaar na de moord op Abad’s vader, en tien jaar na het publiceren van zijn boek, staat Colombia op het punt aan een nieuw hoofdstuk te beginnen.

Van de keiharde realiteit iemand dierbaar te hebben verloren tot een hoopvol verhaal over de toekomst van een Colombia zonder geweld.

Van de keiharde realiteit iemand dierbaar te hebben verloren tot een hoopvol verhaal over de toekomst van een Colombia zonder geweld. Hierover hadden een Colombiaanse auteur en een Belgische journaliste een warm, realistisch, maar optimistisch gesprek; van de Universiteit van Medellín naar een woonkamer in Antwerpen, een van die bijzondere ontmoetingen.

U schrijft in Het vergeten dat ons wacht over uw vader: ‘Hij schreef geen revolutie voor met geweld, maar een radicale verandering in de prioriteiten van de Staat. Hij waarschuwde dat indien alle inwoners niet dezelfde kansen kregen, niet de minimale voorwaarden om waardig te leven, er geweld, misdaad, criminele bendes en razende guerrilla zouden blijven bestaan.’

Het vredesakkoord tussen de Colombiaanse regering en de FARC belooft veel, vooral op het platteland. Waar ziet u kansen voor Colombia en hoe ziet u de mogelijkheid tot verandering?

Héctor Abad: In Colombia moeten veel zaken aangepakt worden, los van de noodzaak van een vredesakkoord. Het akkoord heeft het bijvoorbeeld over drinkbaar water en waardig wonen. Dat zou het programma moeten zijn van ieder land dat streeft naar gelijkheid, naar goede levensomstandigheden voor iedereen.

Het vredesakkoord is heel uitgebreid, zelfs langer dan de grondwet.

Het vredesakkoord dat heel uitgebreid is, zelfs langer dan de grondwet, bevat waardevolle stukken. Specifiek het deel over het platteland is belangrijk, want het Colombiaanse conflict kent zijn wortels in het platteland. De landelijke gebieden hebben het meeste geleden onder het conflict. Het is dan ook paradoxaal dat in het referendum over het vredesakkoord de Colombianen uit de steden in aantallen een groter gewicht in de schaal kunnen leggen. Maar ja, zo is de democratie, iedere burger heeft een stem.

Het is moeilijk te bepalen welke sociaal-economische politiek leidt tot ontwikkeling van de bredere bevolking. Maar een economie van grootschalige landbouw waar grote gebieden van mooie en vruchtbare aarde in de handen van weinigen zijn, dat is zeker niet het juiste model. We hebben nood aan een model waarbij het land beter verdeeld wordt en landbouwers de mogelijkheid hebben om voedsel te produceren. Het vredesakkoord heeft hiermee rekening gehouden.

Er zouden twee modellen moeten kunnen gecombineerd worden. De agro-industrie geïntegreerd met de traditionele ideologie van links, met name de agrarische hervorming en landherverdeling aan de landarbeiders. Er is nood aan efficiënte voedselproductie voor het dichtbevolkte Colombia en de overbevolkte wereld. Bij efficiënte voedselproductie moeten veel factoren in overweging genomen worden: respect voor de natuur, opwarming van de aarde, het onproductieve grootgrondbezit afschaffen en meer land voor de landarbeiders.

Ik verwacht dat veel hervormingen, uitgesteld als gevolg van het conflict, nu wel kunnen gerealiseerd worden. Voorheen was het excuus om geen hervormingen door te voeren op het platteland dat er te veel geweld was, men kon er niet heen en middelen waren te beperkt vanwege hoge militaire uitgaven aan leger en wapens. Nu is dit voorwendsel er niet meer. Als de Staat nu niet voorziet in scholen, ziekenhuizen, programma’s voor vruchtbaar land, aquaducten en dergelijke, dan hervallen we in de situatie van toen het conflict begon.

Als de Staat nu niet voorziet in scholen, ziekenhuizen, programma’s voor vruchtbaar land,… dan hervallen we in de situatie waar het conflict begon.

Het vredesakkoord is een belangrijke kans om veel ongelijkheden en onrechtvaardigheden bij te stellen die zich in de landelijke gebieden van Colombia voordoen.

De FARC en de Colombiaanse regering deden hun beloftes aan het Colombiaanse volk, maar ook aan de internationale gemeenschap.

Héctor Abad: Wat de FARC belooft is eenvoudiger dan de belofte van de Staat. Niet opnieuw naar de wapens grijpen en hun verschrikkelijke misdaden opbiechten. Wat de Staat belooft is een schuld van lange tijd aflossen. Nu zal de Staat moeten aanwezig zijn op die plaatsen die het verwaarloosde. Daar zijn heel wat middelen en ernst voor nodig. Dit land is niet bepaald ernstig. We zullen zien of deze of de volgende regeringen dit kunnen realiseren.

Wat de FARC belooft is eenvoudiger dan de belofte van de Staat. Wat de Staat belooft is een schuld van lange tijd aflossen.

Afgezien van de beloftes van de regering en de FARC betekent het vredesproces een bredere verandering in de Colombiaanse maatschappij. In Het vergeten dat ons wacht schrijft u: ‘Bij het schrijven van dit boek kon ik het achter mij laten, begreep ik dat de enige wraak, de enige herinnering, en ook de enige mogelijkheid om te vergeten en vergeven, er in bestond te vertellen wat er gebeurd was, dat is alles.’

Hoe denkt u dat cultuur in het algemeen, en specifiek de literatuur, een rol kan spelen in de post-conflict periode van Colombia?

Héctor Abad: Toen ik Het vergeten dat ons wacht schreef, was dit heel helend voor mij. De paramilitairen hadden al een hele tijd terug mijn vader vermoord. Dat was zowel voor mij als mijn familie iets dat ons kwelde en bijna gek maakte. De gebeurtenissen op een afstand zetten aan de hand van een verhaal op papier bracht een positief effect teweeg. Ik vertrouw er heel erg op dat ook voor het vredesproces van Colombia de ware verhalen belangrijk zullen zijn.

De waarheid van het gebeurde is belangrijker dan gerechtigheid in de traditionele zin van het woord. Voor mij is waarheid en het vertellen van de verhalen sterker.

De waarheid van het gebeurde is belangrijker dan gerechtigheid in de traditionele zin van het woord.

Op de een of andere manier kon ik door het schrijven van dit boek mij verzoenen met mijn land. Natuurlijk blijf ik veel woede voelen om wat de paramilitairen hebben aangericht. Maar na dit boek te hebben geschreven, is het belangrijkste voor mij niet gerechtigheid maar waarheid.

Toen voormalig president Álvaro Uribe een vredesakkoord sloot met de paramilitairen was het voor mij voldoende geweest dat zij hun misdaden bekenden. Vertelden welke misdaden ze pleegden, waarom ze het deden, hoe ze het deden, van wie ze orders opvolgden. Het was voor mij niet zo zeer van belang dat ze de gevangenis in gingen.

Het vredesproces met de paramilitairen is niet goed gelopen. Ze hebben nooit de slachtoffers met de geweldplegers samengebracht om met hen te praten. De tekst van het akkoord is nooit gepubliceerd geweest en er is geen referendum gehouden.

Het vredesproces met de FARC loopt beter. Tijdens de besprekingen van de overheid met de FARC in Havana waren de slachtoffers uitgenodigd. Het akkoord is publiek en er zal een referendum plaatsvinden. Met de Speciale Justitie van de Vrede zal er een meer volledige waarheid onthuld worden. En dat is goed. Als de zaken niet uit de hand lopen en er geen mensen worden omgebracht, zal het eenvoudige vertellen van deze waarheden heel helend zijn voor Colombia.

Als de zaken niet uit de hand lopen, zal het eenvoudige vertellen van deze waarheden heel helend zijn voor Colombia.

De literatuur speelt, in de post-conflict periode, een grote rol voor wie ze schrijft en voor wie ze leest. De schrijver komt los van het egoïsme, los van zijn persoonlijke problemen en wordt objectiever. Met de lezer gebeurt iets gelijkaardigs. Hij komt uit zichzelf, uit zijn eigen wereld, uit zijn eigen verhaal, groot of klein. Hij leest via zijn eigen verhaal een ander verhaal, verbreedt zijn wereld en capaciteit van begrip, empathie en compassie.

U hebt het over het referendum dat deze zondag drie oktober plaatsvindt. Santos was niet wettelijk verplicht een referendum uit te schrijven over het vredesakkoord, maar deed het toch. Is dit belangrijk voor het land?

Héctor Abad: Het referendum brengt iets teweeg dat heel schadelijk is: veel aandacht en ruzie. Echter mocht Santos het referendum niet hebben georganiseerd dan zou er veel aandacht zijn gegaan naar het nalaten van een volksraadpleging.

Ik wou dat het al drie oktober was, ik wou dat het maandag was. In de Nee-campagne doen veel leugens de ronde. Er circuleert bijvoorbeeld een vals artikel van mij op het internet waar ik zogezegd argumenten aanbreng voor de Nee-stem. Dit overkwam meerdere mensen. Van de zanger Juanes vervalsten ze een foto met een t-shirt voor de Nee-stem. De Olympische gouden medailliste Mariana Pajon komt in de krant met een Nee-advies. Al deze mensen moeten deze verzinsels ontkennen. Het is heel onaangenaam. Er zijn ook mensen van de Ja-campagne die Nee-stemmers lastig vallen. Ze beschuldigen hen ervan handlangers te zijn van de oorlog. Het kunnen mensen zijn die te veel hebben geleden tijdens het conflict en de dosis gerechtigheid niet voldoende vinden.

Er moet een rustigere rationele discussie plaatsvinden. Een inschatting van wat het beste is voor dit land. Rationeel en gevoelsmatig heeft voor mij dit akkoord de voorkeur. De speciale vorm van gerechtigheid een kans geven en vooruit gaan.

Ik hoop dat we een rustiger land kunnen worden, minder gekwetst. De overdaad aan pijn resulteerde in een haatdragend land.

Ik vertrouw erop dat de Ja-stem zal winnen en het referendum niet uitmondt in een ander conflict. We proberen juist uit de conflictsituatie te geraken. Colombia is een maatschappij die heel rancuneus is, heel gevoelig met sterke reacties, in taal en gedrag. Ik hoop dat we een rustiger land kunnen worden, minder gekwetst want de overdaad aan pijn resulteerde in een haatdragend land.

‘Als herinneringen opnieuw via het hart gaan, heb ik het steeds herinnerd’, schreef u. Hoe kan Colombia de herinneringen aan zoveel geweld en pijn verzoenen met de hoop en blijdschap van een vredesakkoord?

Héctor Abad: Er zijn veel manieren van herinneren. De etymologische herinnering loopt langs het hart, de rancuneuze herinnering via de galblaas, in de zin van wraak, haat. In een land in conflict worden liefdevolle en haatdragende herinneringen verward. Ik hoop dat de liefdevolle herinneringen overheersen en de wraaklustige herinneringen niet de overhand krijgen.

Als een land zich in een conflictsituatie bevindt, wordt naar een oplossing gegrepen die niet eenvoudigweg de beste oplossing is. Zoals slachtoffers, neem nu bijvoorbeeld slachtoffers in België die de bomaanslag beleefden in de luchthaven, niet naar de beste oplossing grijpen. Het is de bijbel, de wet van wederkerigheid, jij doodt mij, ik dood jou. Ik kan mij voorstellen dat de eerste reactie zo is. Daarna moeten de problemen gekanaliseerd worden.

In het Colombiaanse conflict gaat het om problemen van vijftig jaar terug met geen honderden, maar honderdduizenden doden. Een conflict dat zich afspeelt tussen mensen van hetzelfde land.

In zo’n situatie moet men naar andere oplossingen zoeken. Oplossingen die de herinneringen aan de pijn kunnen verzachten. Oplossingen die strijdlust geven aan mensen om wat ze hebben geleden niet herhaald te willen zien: Ik wil niet dat anderen meemaken wat ik heb meegemaakt, ook niet mijn kinderen en kleinkinderen.

We hebben gedurende verschillende eeuwen hetzelfde recept van gewelddadige actie herhaald.

We hebben gedurende verschillende eeuwen hetzelfde recept van gewelddadige actie herhaald. Op een initieel kleine guerrilla-beweging, van een aantal boze burgers, reageerde de Staat met geweld en woede. Een kortstondig probleem heeft decennia lang aangehouden.

Nu krijgen we voor de eerste keer de kans op een andere oplossing. Binnen enkele jaren zullen we weten of deze oefening resultaat heeft gegeven of niet. We hebben de plicht dit uit te proberen.

Ik heb de indruk dat Colombia, in een wereld vol conflicten en geweld, een andere weg waagt. Colombia dat altijd een land was waar het slechtste nieuws vandaan kwam, probeert een land te zijn van goed nieuws. Ik hoop dat dit bevestigd wordt. We kennen de toekomst niet, maar mijn rede en hart wijzen in de richting dat deze andere manier van oplossen kan werken.

Ik heb de indruk dat Colombia, in een wereld vol conflicten en geweld, een andere weg waagt.

Het lijkt of Colombia een ander narratief van de natie zoekt. En, ja, aan het vinden is, en toont aan een wereld die hier nood aan heeft.

Héctor Abad: Ja, we zullen zien wat er nu gebeurt. Voorheen keken ze naar ons om ons geweld. Nu kijken ze naar ons voor onze vrede. Ik hoop dat we hen niet teleurstellen. Er zijn veel mensen die het proces niet steunen, het is een soort self fulfilling prophecy. Ze missen de volledige gerechtigheid, zeggen dat dit zal leiden tot geweld en om dit aan te tonen zullen ze gewelddadig reageren tegen hen waarvan ze geloven dat ze een straf verdienen. Dat is het ergste dat ons kan overkomen.

Uw laatste boek De geheime droom van het land gaat over een familiegeschiedenis die verbonden is met een verleden van geweld in Colombia. Hoe beeldt u zich het Colombia in dat niet meer het Colombia van het slechte nieuws is? Hoe kan dit nieuwe Colombia zijn in uw boeken?

Héctor Abad: Niet dat ik dit graag wilde, maar ik was verplicht harde verhalen te vertellen. Het geweld klopt aan de deur van je huis en je bent schrijver, je beroep is verhalen vertellen. Er komt een moment wanneer je voelt dat, als je dit verhaal niet vertelt, je iets belangrijks verraadt. Ik heb het niet over gewone verhalen.

Ik was verplicht harde verhalen te vertellen. Het geweld klopt aan de deur van je huis en je bent schrijver, je beroep is verhalen vertellen.

De menselijke psychologie is heel complex. Wanneer er geweld komt bij kijken wordt de complexiteit iets grauw, heel oppervlakkig, heel klein. Bij de verschrikking van moorden wordt thematiek iets heel zuiver, zoals het goede en het kwade.

Wanneer we een normaler land worden dan kunnen we ons toeleggen op het vertellen van verhalen die minder dringend zijn. Het geweld brengt een soort dringendheid met zich mee. Er moet ingegrepen worden. Het moet opgelost worden. Het dringende karakter neemt alle ruimte weg van dat wat belangrijk is.

Ik zou graag andere verhalen schrijven, niet over moorden of wraak. In Colombia zijn boeken over dit thema heel typisch, nagenoeg een literair genre. Het soort romans over huurmoordenaars, over jongeren die voor geld moorden, over de maffia, paramilitairen en guerrilla. Boeken over ontvoerders en hun getuigenissen, want in Colombia zijn er veertigduizend ontvoeringen geweest.

Ik hoop dat Colombia niet meer dit genre met geweld als thematiek moet schrijven.

Ik hoop dat Colombia niet meer dit genre met geweld als thematiek moet schrijven. Het zal een meer complexe, en mooiere literatuur zijn. Niet meer de dringende literatuur over Kaïn en Abel, maar een diepe, belangrijke literatuur.

Verhalen over de onperfecte mens, over minder dringende zaken zoals het raadsel waarom wij sterven aan een natuurlijke dood, of het verhaal van de goede liefde. Het mysterie van de aantrek, van de seksualiteit, of de exodus, hoe we nieuwe volkeren hebben gesticht. Er zijn zo veel andere thema’s.

Gelooft u dat dit type literatuur over geweld de Colombiaanse maatschappij het verleden helpt verwerken of dat het net aanzet tot meer geweld?

Héctor Abad: Het genre heeft zijn slechte en goede boeken maar ik denk niet dat deze literatuur aanzet tot meer geweld. Literatuur heeft geen al te groot effect vandaag. Het is waarschijnlijker dat televisie dit negatief effect heeft.

Huurmoordenaars hebben mijn vader vermoord en ik heb niet de capaciteit van begripvol te zijn met deze mensen. Soms zijn deze boeken of series zo begripvol dat ze bijna het geweld rechtvaardigen.

Soms zijn deze boeken of series zo begripvol dat ze bijna het geweld rechtvaardigen.

Toch kunnen de betere boeken uitleggen hoe de psychologie van deze jongens werkt. Als iemand geen perspectieven meer heeft in het leven; iets wat eender welk gevoelig rationeel mens kan overkomen. Als ik niets ben, als ik niets voor iemand beteken, als ik zelfs geen vriendin kan hebben, dan doe ik dit voor mijn zus, mijn moeder zodat zij ten minste een beetje beter af zijn. Zo is er ook een uitleg.

In goede boeken doet het thema er niet toe. Er zijn heel goede boeken over huurmoordenaars die ons begrip van de wereld verbreden en in die zin positief zijn. Dus ik zie geen negatief effect in dit genre. De slechte boeken zijn ongevaarlijk en de goede boeken hebben eerder een positief effect.

Nu we het toch over goede literatuur hebben: Ik durf het bijna niet te vragen, omdat er een hele nieuwe generatie van Colombiaanse auteurs is die niet in de schaduw staan van García Márquez. Maar wat denkt u dat Márquez zou gezegd hebben over het vredesakkoord?

Héctor Abad: Het is heel verdrietig dat Márquez dit niet meer heeft kunnen meemaken. Márquez vocht hard voor het akkoord. Hij was een heel pacifistische en verzoenende persoonlijkheid. Met Cuba, met Mexico, iedere keer deed hij het onmogelijke om uiteenliggende opinies dichter bij elkaar te brengen.

Hij was altijd een moderator in de vredesonderhandelingen. Márquez was een man met een grote menselijke genegenheid, een grote capaciteit van vergeving en begrip, en dat maakte van hem een groot schrijver.

Het vredesakkoord is een beetje het kind van de inspiratie die Garcia Márquez ons liet.

Márquez zou nu een van de mensen geweest zijn die het meeste aan het genieten was. En dit eerste ernstige vredesakkoord van deze eeuw aan het vieren zou zijn. Het is zo spijtig dat hij het heeft moeten missen.

Het vredesakkoord is een beetje het kind van de inspiratie die Márquez ons liet. Het is heel betekenisvol dat bij de ceremonie van het vredesakkoord Rodrigo Lodoño, het hoofd van de guerrilla, alsook president Santos Garcia Márquez vermeldden. Dit deden ze met veel genegenheid. De twee kampen van het conflict verwezen naar Márquez als iets eigen, iets dat hen inspireerde in dat wat ze aan het realiseren zijn.

 

Het vergeten dat ons wacht door Héctor Abad is uitgegeven door De Geus. 286 blzn. ISBN 978 90 445 1499 5
De geheime droom van het land door Héctor Abad is uitgegeven door De Geus. 412 blzn. ISBN 978 90 445 35761