Congolese activiste Mwendike: ‘Een volk dat niets vraagt, zal ook niets krijgen’

Je suis partout’, lees je op haar Facebookprofiel. En dat is ook zo. Wanneer ik haar de  eerste keer mail, zit Micheline Mwendike in Congo. Een week later skypt ze me vanuit Italië, waar ze werkt aan haar scriptie Politieke Wetenschappen. Binnenkort ontmoet ik haar bij ons in België, waar ze spreekt in het kader van de Vlaamse Vredesweek van Pax Christi Vlaanderen en Broederlijk Delen. Intussen lees ik Micheline op Facebook en op Twitter.

Oost-Congo link je haast per definitie aan berichten over rebellen en geweld

Voor de Congolese jongerenactiviste zijn landsgrenzen relatief. Misschien omdat ze opgroeide in Goma. Met een oppervlakte van 75km² en rond het miljoen inwoners is Goma het kleine broertje van Lubumbashi en Kinshasa. Maar Goma ademt globaler. Misschien door de sterke aanwezigheid van de internationale gemeenschap: grote jeeps van ngo’s rijden er door de bestofte straten, in bepaalde wijken huist de ene organisatie naast de andere, Goma heeft ook een behoorlijk grote VN-basis.

De stad ligt immers in Oost-Congo, op wandelafstand van Rwanda. Ook Oeganda is niet veraf. Het gebied rond Goma is al jarenlang het strijdtoneel van het Congolese regeringsleger en rebellengroepen uit de drie landen. Oost-Congo link je haast per definitie aan berichten over rebellen en geweld. Maar gedurende die jaren van gewapende strijd woonden er in Goma ook gewoon mensen. En dat wordt volgens Micheline Mwendike vaak vergeten.

Uit het (mediatieke) zicht

Micheline, nu bijna 32, begon haar loopbaan bij twee humanitaire belangenorganisaties. ‘Ik ontdekte dat de hulpverlening en de internationale gemeenschap vooral focussen op gemediatiseerde en heel gevoelige thema’s zoals verkiezingen, seksueel geweld en kindsoldaten… Maar de dagdagelijkse problemen van de Congolezen - slechte infrastructuur, toegang tot drinkwater, betaalbaarheid van het onderwijs … - kregen weinig aandacht.’ Zo ontstond in juni 2012 Lucha: een jongerenbeweging die geweldloos strijdt voor meer inspraak en veiligheid en die misstanden in de RDC wil aanpakken.

Een van die misstanden, een tragedie waarover amper wordt bericht, zijn de actuele slachtpartijen in het noordelijke Beni. Recent blogde Ivan Godefroid er nog over: ‘Sinds oktober 2014 wordt de streek rond Beni geteisterd door moordaanslagen, waarbij totaal onschuldige burgers het leven laten. Twee jaar later blijven de daders en motieven een goed bewaard geheim.’

Momenteel heerst in Beni grote chaos, ondanks de grote VN-aanwezigheid in Goma, op nog geen 250 kilometer daar vandaan. Micheline Mwendike: ‘Lucha begon al in 2014 te mobiliseren om de slachtpartijen te stoppen, maar we waren de enigen die van zich lieten horen. Het lijkt of de Congolese overheid gebruik wil maken van de chaos om haar macht te behouden.’

Medeplichtig

Maar ook de internationale gemeenschap heeft volgens Micheline boter op het hoofd. De bevolking van de jonge Democratische Congolese Republiek moest al veel oorlogen en rebellie trotseren. Maar de militaire structuren en regels blijven heel beperkt. Zo heeft Congo bijvoorbeeld geen effectief eenheidsleger.

‘De internationale gemeenschap is medeplichtig aan de chaos door haar stilzwijgen en haar laissez-faire.’ 

‘Wij pleiten al jaren voor een hervorming van de veiligheidssector. De internationale gemeenschap zou ons daarbij helpen, maar de beloofde vernieuwing is nooit echt begonnen. Het leger en de politie ontvangen wel logistieke steun, maar niemand lijkt te volgen wat daar verder mee gebeurt. Wij zien bijvoorbeeld dat voertuigen worden gebruikt om geweldloze militanten te deporteren.’

Micheline heeft zich lang afgevraagd aan welke kant de internationale gemeenschap staat: aan die van het volk of aan die van de macht. Vandaag lijkt dat laatste het geval: ‘De internationale gemeenschap is medeplichtig aan de chaos door haar stilzwijgen en haar laissez-faire.’

Of ze wel weet wat er gaande is? De situatie in Congo lijkt vaak erg complex. Dat argument wuift Micheline met de glimlach weg: ‘Ik geloof niet dat er over Oost-Congo misvattingen kunnen bestaan. Verschillende rapporten – van de VN, Amnesty International, Human Rights Watch – vertellen wat er gebeurt. Bevelhebbers en generaals die misdaden plegen, worden met naam genoemd. Maar de internationale gemeenschap s’en fout.’

Zwakke diplomatie

Eerlijk? Micheline heeft geen hoge pet op van de diplomatie. ‘Diplomaten praten niet over zaken zoals ze zijn, ze willen gevoeligheden vermijden. In gesprekken lijkt het of je veel gemeenschappelijk hebt.  Tot je concrete oplossingen moet bedenken en in actie moet komen. Dan blijk je uiteindelijk de enige op het front.’

‘De slachtingen in Oost-Congo zijn geen louter lokaal probleem’

Maar, bekom je verandering niet vooral van binnenuit en is Congo trouwens geen soevereine staat? Micheline Mwendike: ‘We zijn inderdaad een soeverein land, maar bepaalde situaties zijn niet “soeverein” ontstaan. De slachtingen in Oost-Congo zijn geen louter lokaal probleem. Op regionaal niveau speelt onze relatie met Oeganda en Rwanda, die in de recente geschiedenis niet echt positief was. Internationaal spelen ook belangen: je hebt bijvoorbeeld de contracten met China en de aanwezigheid van mineralen.’

‘Verder wordt er niet steeds correct met de crisissituatie omgegaan. Een voorbeeld: seksueel geweld tegenover vrouwen is geen geïsoleerd fenomeen dat je enkel oplost met fysieke ondersteuning. Het resulteert uit een mix van omstandigheden: de sociale onrechtvaardigheid, de gewapende strijd, de economische frustraties, maar ook uit de aanpak door de internationale gemeenschap.’

Congo-fatigue

De onbekwaamheid om adequate antwoorden te bieden, leidt volgens Micheline tot de zogenaamde Congo-fatigue, de vermoeidheid die ook optreedt bij het Belgisch publiek na het zoveelste verhaal over de Congolese problemen.

‘Wij hebben het land niet gekoloniseerd en achtergelaten zonder deftig onderwijssysteem’

‘Die moeheid dient enkel om de onbekwaamheid te maskeren. Tegelijk vind ik ze onverantwoord en beschamend. Geen enkele jonge Congolees heeft bijgedragen aan wat er zich de voorbije decennia in ons land heeft afgespeeld, maar nu krijgen wij wel de rekening gepresenteerd. Wij hebben het land niet gekoloniseerd en achtergelaten zonder deftig onderwijssysteem. Wij hebben Mobutu tijdens de Koude Oorlog niet gesteund. Wij hebben geen wapens geproduceerd en verkocht die in de regio circuleren.’

‘Wie iets mee vernielt, moet ook voor de reparatie instaan. Als iedereen alleen zichzelf wil redden en daarbij naar de makkelijkste “oplossing” grijpt, bereik je niets op de lange termijn. Integendeel, het zal alleen maar slechter lopen. Door niets te doen ben je ook verantwoordelijk.’

Verkiezingen

Micheline weet dat België soms zaken forceert. Onlangs nog, om militanten van Lucha uit de gevangenis te krijgen. Maar daar mag het volgens haar niet bij blijven. Ze denkt aan de huidige verkiezingsstrijd, waarbij president Kabila zich lijkt vast te klampen aan een onwettige derde ambtstermijn.

‘Als je ziet dat het volk zich tegen zijn leider kant, blijf je dan achter die leider staan?’

Haar vraag aan de Belgische diplomaten: ‘Als je ziet dat het volk zich tegen zijn leider kant, blijf je dan achter die leider staan?’

Als het van Lucha afhangt, komen er nog dit jaar verkiezingen, zoals wettelijk voorzien. De Congolese kiescommissie stelt dat dat niet kan. Eerst moet er een kiezersregistratie- en identificatie komen, die zou pas half 2017 in orde zijn.

Maar Lucha pleit voor een andere werkwijze. Micheline Mwendike: ‘Wij stellen voor om de eigenlijke verkiezingen met de registratie en identificatie te combineren en zo de grondwet te respecteren. Lucha staat klaar om jongeren te mobiliseren die dat proces helpen realiseren.’

‘Je suis partout’

Micheline Mwendike wil de zaken geweldloos veranderen. Ze beseft dat dat niet in een handomdraai gaat. ‘We kiezen niet voor de snelle, sloganeske aanpak. Een systeem dat al decennialang bestaat, verander je niet zomaar.’

Tegelijk wil Lucha niet ter plaatse trappelen. ‘Onze strijd vraagt veel opofferingen, volharding , vastberadenheid en tijd. Maar vandaag praten we op verschillende manieren met de overheid. En, we mobiliseren steeds meer.’ Lucha is een “jongerenbeweging”, maar richt zich tot iedereen met een open geest. ‘We tellen niet het aantal rimpels. We zoeken mensen met energie, met een manier van denken, doen en leven die inspireert.’

‘Ons gevecht staat los van lengte- en breedtegraden’

Lucha begon klein maar heeft haar vleugels intussen uitgeslagen. Vandaag werkt de beweging met jongeren uit Kinshasa, Kolwezi, Mbuji Mayi, Kisangani, Butembo, Bunia en Beni. Micheline en haar collega’s kijken ook over de grenzen heen.

‘Het gevecht van de Congolese bevolking voor haar rechten is geen geografische kwestie. We merken dat ook Europese, Amerikaanse en Aziatische jongeren met ons opkomen. Ieder doet op zijn niveau wat hij kan. Ons gevecht staat los van lengte- en breedtegraden.’

Micheline Mwendike ziet die samenwerking tussen jongeren als een noodzakelijk leerproces in de ontwikkeling van een humanere global mindset. ‘Door niet enkel je eigen geschiedenis maar ook die van anderen te kennen, wordt  de wereld een stuk menselijker.’

In die wereld droomt ze ook van een Congo voor de Congolezen: ‘Een volk dat niks vraagt, is een volk dat niks krijgt. Mijn droom voor Congo is dat we eisen stellen en leiders hebben die verantwoording afleggen. De sterkte van Lucha is dat wij bestaan én weerstaan. Om zo de gewone Congolezen weer centraal te plaatsen.’