Terug naar Oekraïne: ‘Ik wil betrokken blijven bij mijn thuisland’

Toen Ulyana zes jaar oud was, verhuisde ze samen met haar ouders vanuit Oekraïne naar Antwerpen. In september trekt ze terug naar Lviv, de stad waar ze een deel van haar kindertijd doorbracht.

Op een zonnige zomeravond aan de Antwerpse kathedraal vertelt deze goedlachse journalistiekstudente meer over cultuurverschillen, de Oekraïense identiteit en Belgische humor. ‘Ik vind de Belgische cultuur interessant: de films, muziek, auteurs, gedichten, kunst, maar of ik mezelf echt een Belg kan noemen? Nee.’

Waarom ga je terug naar Oekraïne?

Ulyana Tyshchenko: Ik ga vooral terug omdat heel mijn familie daar is. Hier in België heb ik enkel mijn moeder. Mijn vader, grootouders, neven en nichten zijn in Oekraïne. Verder vind ik het ook gewoon leuk om daar te zijn, want het is een land met veel musea, mooie natuurgebieden, bergen, zee, … Ik denk dat veel mensen dat niet weten.

Waarom ben je in de eerste plaats naar België gekomen?

Ulyana Tyshchenko: Na de val van de Sovjet-Unie was de economische situatie in Oekraïne barslecht. Mijn familie was vrij arm en leefde om de dag door te komen. Het was ook moeilijk om dingen te kopen, want alles werd steeds duurder. Mijn ouders besloten uit te wijken naar Europa om er te werken. Uiteindelijk zijn we dan in België terecht gekomen en hier ook gebleven.

VRAGENPELOTON
Welk boek of welke film uit je land zou je ons aanraden?
Een film die ik zou aanraden en die me persoonlijk is bijgebleven, is Povodyr. De film gaat over blinde Kozakken (traditionele gemeenschap van mensen die leven in het zuidelijke steppegebied van Oost-Europa en Aziatisch Rusland, nvdj). Die trokken door het land om Oekraïense liederen te zingen en volksverhalen te vertellen. Zo hielden ze de cultuur levende. De acteurs die blind waren in de film, waren ook in het echt blind. Het was een mooie film.

Het eerste boek dat in mij opkomt, zijn de dichtbundels van Lina Kostenko, een Oekraïense dichteres. Zij schrijft fantastisch, het is ongelofelijk wat ze doet met taal. Ik heb er zelf ook dichtbundels van.

Wat neem je mee wanneer je teruggaat naar Oekraïne?
De standaard vakantie-uitrusting. En chocolade natuurlijk, anders word ik niet binnengelaten en zeggen ze aan de grens: ga maar terug, daar is het vliegtuig naar Brussel (lacht). Toen mijn opa nog leefde, nam ik Belgisch bier mee. Mijn vader lust ook graag Heineken.

Als je terugkomt van Oekraïne, wat neem je terug mee naar België?
Mijn stiefmoeder maakt me altijd een lunchpakketje en is lief genoeg om dat ook vegetarisch te maken. Dit is zeker niet makkelijk in Oekraïne, soms moet ik het echt uitleggen. Verder neem ik ook bessen en olie mee. En soms ook Oekraïense boeken, want die zijn daar veel goedkoper.We hebben onder andere voor Antwerpen gekozen omdat je in steden makkelijker aan werk geraakt en omdat een tante van mijn oma non was in een klooster in Willebroek. We hadden in België dus al een soort van connectie.

Ik zat zelf in het eerste leerjaar en was zes jaar oud. Ik sprak geen woord Nederlands, maar kon wel een beetje Engels. Mijn moeder heeft toen een bijlesleerkracht aangenomen om mij lessen Nederlands te geven. Ondertussen is de verhouding Nederlands-Oekraïens wel wat scheefgegroeid. Oekraïens spreek ik heel de tijd, maar ik schrijf het niet.

Met mijn moeder spreek ik wel altijd Oekraïens. Zij heeft in Oost-Oekraïne gestudeerd en sprak daar eigenlijk voornamelijk Russisch. Oorspronkelijk is ze echter van Centraal-Oekraïne en daar spreken ze beide talen: Oekraïens en Russisch. Het is grappig hoe de situatie van Oekraïne lijkt op die van België: er is ook een taalgrens en een mix van talen in het midden van het land, alsook in de hoofdstad.

Je woont al vrij lang in België. Van welke nationaliteit vind jij dat die het best bij jou past?

Ulyana Tyshchenko: Hoewel ik al lang hier woon, heb ik de Belgische nationaliteit nog niet. Ik weet ook niet 100 procent zeker of ik dat wel wil, behalve misschien voor reisdoeleinden. Ik heb een vriendengroep met mensen uit België en een met Oekraïners. Het valt me op dat deze twee groepen van elkaar verschillen op bepaalde vlakken, zo praten we over andere zaken. Maar vooral de humor is anders. Sommige grapjes kan ik niet maken bij Belgen.

Oekraïense humor is absurd en ook niet politiek correct genoeg naar Vlaamse normen. Je hebt ook de culturele achtergrond van Oekraïne nodig om grapjes te begrijpen. Soms gooien we er in gesprekken ook wat Oekraïense woorden tussen als we Nederlands praten, dat maakt alles ook veel grappiger.

‘Oekraïense humor is absurd en ook niet politiek correct genoeg naar Vlaamse normen. Je hebt ook de culturele achtergrond nodig om grapjes te begrijpen’

Belgen zijn dan weer sarcastisch, maar hebben ook donkere humor, althans de mensen waar ik mee omga, maar misschien moet ik andere vrienden zoeken (lacht).

Ik ontmoet maar zelden Belgen die absurde dingen tegen mij zeggen die ik grappig vind. Sommige Belgen zeggen wel absurde dingen, maar die zijn niet grappig, eerder eng. Dan is denk ik meestal ‘okay, ik verwijder mezelf even uit deze situatie’ (lacht).

Ik vind de Belgische cultuur interessant. De kunst, de films, de muziek, de auteurs, de gedichten, zijn mooi en en verschillen totaal van de cultuur in mijn thuisland. Maar of ik mij echt een Belg kan noemen? Nee.

Als ik in Oekraïne ben en moet weggaan, wil ik steeds blijven. Dat heb ik niet in België.

Vooral in West-Oekraïne zijn Oekraïners zich sterk bewust van hun identiteit. Ik zou niet van nationalisme spreken, maar eerder van cultureel nationalisme. Mensen hebben veel liefde voor taal, dichters, schrijvers, … Omdat we nog maar 25 jaar onafhankelijk zijn, is de nationale literatuur prominent aanwezig in de schoolboeken.

Als je de geschiedenis kent en als je weet hoe hard er gevochten is om te staan waar we nu staan, ook al is dat nog niet de ideale plek… Ik kan het gewoon niet van me afknippen. Als de dubbele nationaliteit zou worden toegestaan, dan zou ik die zeker aannemen. Mijn land staat die echter niet toe, voornamelijk om te vermijden dat er een oververtegenwoordiging van Oekraïense Russen zou zijn.

Hoe voel je je bij de terugkeer? Is het op een bepaalde manier moeilijk of kijk je er juist naar uit?

Ulyana Tyshchenko: Ik vind het leuk om terug te gaan. Dit jaar vlieg ik ook rechtstreeks naar de stad waar ik naartoe moet. Normaal reis ik eerst naar de hoofdstad Kiev en neem dan nog een nachttrein. In elke stad ken ik iemand en alles is er relatief goedkoop.

Dit jaar wil ik eens naar andere provincies reizen, want ik blijf altijd wat vastzitten in Lviv, mijn thuisstad. Mijn nicht heeft al meer gereisd in het land, dus zij gaat mij op sleeptouw nemen. Verder wil ik ook nog even bij mijn vader en grootmoeder zijn.

Wat mis je het meest van Oekraïne?

Ulyana Tyshchenko: Ik mis de lekkere groenten en fruit. In Oekraïne koop je die niet in de supermarkt, maar wel op een marktje waar mensen uit hun eigen tuinen bijvoorbeeld bessen, perziken, komkommers en zelfgemaakte olie verkopen. Alles gaat er rechtstreeks van de grond op tafel.

Wat ik hard mis is adzhika, een heerlijk Georgisch gerecht dat vrij pikant is, en dat ook vaak in Oekraïne wordt gegeten. Ik mis ook de augurken die mijn oma zelf inmaakt. Verder mis ik ook de mensen. De stad waar ik vandaan kom is gezellig en ongeveer even groot als Antwerpen. De wijn is er ook goed.

Wat zijn de grootste verschillen tussen je leven hier en daar?

Ulyana Tyshchenko: In Oekraïne ben ik op vakantie en daar maak ik me niet druk over examens of mijn thesis (lacht). Verder is Oekraïne gigantisch. Als ik van mijn ene oma naar de andere wil reizen -de ene woont in het westen, de andere in Centraal-Oekraïne- dan ben ik 19 uur onderweg met de trein.

Van het ene naar het andere uiterste van het land reizen, zou volgens mij meer dan een volledige dag in beslag nemen. Je moet er natuurlijk ook rekening mee houden dat er geen supersnelle treinen zijn.

Zou je ooit overwegen om er permanent terug te gaan wonen?

Ulyana Tyshchenko: Dat idee spreekt me niet meteen aan, maar ik wil wel op een of andere manier betrokken blijven bij mijn thuisland, bijvoorbeeld door een of andere samenwerking op journalistiek vlak, omwille van mijn studies.

Ik denk dat er in Oekraïne veel potentieel en talent is. Er zijn voldoende mooie verhalen die ik zou kunnen brengen, ook verhalen waarvan ik weet dat West-Europa en andere landen in de wereld niets van afweten.

‘Ik ken veel jongeren die door Europa reizen en terugkeren met het idee om zaken te verbeteren in Oekraïne’

Het land heeft veel potentieel, maar moet nog van het oude systeem af geraken.

Glasnost en Perestrojka (termen waarmee voormalig president van de Sovjet-Unie, Michaël Gorbatsjov, zijn hervormingsbeleid aanduidde en hervorming en transparantie nastreefde, nvdr), zijn er nooit van gekomen in Oekraïne.

Toch is er een groot verschil tussen de jongere generaties en de oudere. De jonge garde pleit voor een westerse levensstijl, ook op politiek vlak. Ik ken veel jongeren die door Europa reizen en terugkeren met het idee om zaken te verbeteren in Oekraïne.

Ik zou zelf de progressieve kantjes van West-Europa wel missen daar. Oekraïne is bijvoorbeeld een vrij religieus land, het is niet de beste plek voor holebi’s. In steden al wel meer, maar toch wil je niet scheef bekeken worden door 90 procent van de mensen in de plaats waar je woont. Dat is belangrijk voor mij.

Ik weet dat mensen in Oekraïne daar nog niet aan toe zijn en denk dat het ook fout zou zijn om deze issues op te dringen. Het is iets wat zich doorheen de tijd moet ontwikkelen, anders gaan mensen zich er nog harder tegen afzetten.

Verder lopen we in Oekraïne volgens mij ook achter op politiek progressief vlak en op milieuvlak. Ik denk dat het milieu voor de meeste Oekraïners niet hoog op de agenda staat, omdat ze zich in hun dagelijkse leven zorgen maken om dringendere zaken. Uiteraard is de toekomst van de planeet best wel belangrijk, maar als je in armoede leeft, is dat niet je eerste bekommernis.