Hoe zit het met water?

‘Water is een machtsmiddel’

Andrew Hart / Flickr (CC BY-SA 2.0)

 

De Verenigde Naties besloten in 2010 dat overheden verplicht zijn om aan burgers voldoende schoon water beschikbaar te stellen. ‘Of je dat water daadwerkelijk krijgt, blijft een spel van macht, geld en ongelijkheid’, zegt Daphina Misiedjan, universitair docent in mensenrechten en milieu aan de Universiteit Utrecht. Zij deed jarenlang onderzoek naar ons recht op water en de ongelijkheid bij de toegang tot water.

We hebben dus allemaal recht op gratis water?

Daphina Misiedjan: ‘Het hoeft niet gratis te zijn. Maar de Verenigde Naties schrijven voor dat het niet meer mag kosten dan 3 procent van het gezinsinkomen. Je ziet dat zelfs in een welvarend land als Nederland niet iedereen die kosten kan opbrengen. Tussen 2015 en 2017 werden 20.000 huishoudens, waaronder gezinnen, afgesloten van water. We zien water als zo’n vanzelfsprekendheid dat we er niet over nadenken dat er mensen zijn die het, door bijvoorbeeld schulden, niet kunnen betalen.

We hebben water heel lang gezien als een behoefte,
niet als een recht

En dat terwijl die mensen er toch recht op hebben. “Dan ga je maar naar een openbaar waterpunt, op school of in de stad.” We hebben water heel lang gezien als een behoefte, niet als een recht. Een gift van de overheid waar je om kunt vragen en wat je met een beetje geluk ook krijgt, niet iets wat je in de rechtszaal kunt afdwingen. Tegelijkertijd is water in sommige gevallen best goedkoop. Nederlandse boeren verdienen veel geld aan landbouwproducten die met gesubsidieerd water gemaakt zijn.’

Zijn er mensen die het via de rechtszaal uitvechten?

Daphina Misiedjan: ‘Zuid-Afrika blijft afstevenen op de dag dat er geen water meer uit de kraan komt, en daar zijn mensen zich steeds meer bewust geworden van hun grondrecht. Je ziet ook meer bewustzijn ontstaan in landen waar de watervoorziening door de overheid werd uitbesteed bij bedrijven, waardoor de kosten stegen.’

‘In de Boliviaanse stad Cochabamba moest de overheid in april 2000 de privatisering terugdraaien vanwege de grootschalige protesten tegen de gestegen prijzen. Ook de Europese landen die tijdens de crisis hun watervoorzieningen privatiseerden, onder druk van internationale instellingen als het Internationaal Monetair Fonds, komen daar nu grotendeels op terug. Bij privatisering stijgen de prijzen bijna altijd.’

De rivier heeft rechten

Sommige landen, zoals Nieuw-Zeeland, geven het eigenaarschap dat ze zichzelf hadden toegewezen over rivieren op. De rivier Whanganui werd in 2017 een rechtspersoon: ze werd erkend als ‘ondeelbaar en levend geheel’ en heeft daardoor het recht op een goede waterkwaliteit en een natuurlijk verloop. Die rechten zijn in wetten vastgelegd.

Misiedjan: ‘We hebben het steeds vaker over de verplichtingen die samenhangen met ons recht op water. Over verplichtingen die we aan de natuur hebben of verplichtingen om rekening te houden met ecologische principes. Door op die manier naar water te kijken, stel je water veilig voor toekomstige generaties. En tegelijkertijd erken je dat een rivier er zomaar mag zijn, zonder dat te verbinden aan de voordelen of diensten die een rivier de mens kan bieden. Dat is een zienswijze die lijkt op de spirituele waarden van veel oorspronkelijke gemeenschappen, zoals de Maori.’

Ook in Colombia kreeg de Amazone rechtspersoonlijkheid toegewezen (in april 2018), en in de Verenigde Staten werd ook Lake Erie onlangs nog erkend als rechtspersoon na een referendum in de stad Toledo, Ohio.

Je ziet ook dat mensen in opstand komen tegen grote bedrijven die waterbronnen voor hun productie gebruiken.

Daphina Misiedjan: ‘Dat is een voorbeeld van macht natuurlijk. Wie macht heeft, kan zich natuurlijke bronnen toe-eigenen. Maar dat gaat vooral mis wanneer een bedrijf opereert in een gebied waar de overheid niet sterk is en geen duidelijke wetten en restricties oplegt. Zoals in India, waar Coca-Cola op zo’n manier met water omging dat de drinkwatervoorziening in het geding kwam.’

© Ivar Pel/Bouwe van der Molen

Daphina Misiedjan: ‘Water is een goed middel gebleken om mensen uit te sluiten.’

Gaat water steeds vaker tot conflict leiden?

Daphina Misiedjan: ‘Het gaat om natuurlijke bronnen die bijna uitgeput zijn. Maar er is op dit moment in principe genoeg zoet water beschikbaar. Tenminste: als je alleen kijkt naar wat mensen nodig hebben en de rechten van de natuur erbuiten laat. Er is een probleem wat betreft de verdeling van water. We laten ons tegenhouden door landsgrenzen om samen te werken. Tussen Ethiopië en Egypte is bijvoorbeeld een strijd over het gebruik van de Nijl.’

‘We maken ook inefficiënte keuzes door bijvoorbeeld in droge gebieden toch waterintensieve gewassen te verbouwen. Acht procent van ons wereldwijde waterverbruik gaat naar ons huishouden, 22 gaat naar de industrie, de rest gaat naar de landbouw.’ 

‘Je ziet ook dat water soms juist tot samenwerking leidt. Zoals tussen burgemeesters in steden in Palestina en Israël, omdat het beschikbare water zich natuurlijk niet aan hun grenzen houdt.’

In de Verenigde Staten werkt segregatie tussen zwarte en witte mensen door in watervoorzieningen

In je boek ‘Towards a sustainable human right to water’ schrijf je dat de overheid water soms gebruikt als middel om bepaalde groepen uit te sluiten.

Daphina Misiedjan: ‘Wanneer overheden een negatief beeld hebben van groepen, kunnen ze ervoor zorgen dat die groepen geen toegang hebben tot water. Dat zie je bijvoorbeeld bij Romagemeenschappen. Ze wonen op grond die volgens het stadsbestuur niet van hen is, en daarmee verantwoordt het bestuur dat ze die mensen niet aansluiten op het waternetwerk. Ook in de Verenigde Staten zie je dat segregatie tussen zwarte en witte mensen doorwerkt in de beschikbaarheid van watervoorzieningen.’

‘Ik beschrijf in mijn boek twee dorpen die naast elkaar liggen: het ene is bijna helemaal wit en het andere bijna helemaal zwart. Het zwarte dorp heeft geen voorzieningen gekregen en moet water kopen of het uit vervuilde putten halen. De rechter heeft in zijn vonnis besloten dat hier discriminatie plaatsvond. Water wordt als politiek middel gebruikt. Ik heb ook voorbeelden gezien waarbij politieke partijen juist mensen aansloten om hen te motiveren voor hen te stemmen.’

Als water schaarser wordt, worden de verhoudingen dan nog ongelijker?

Daphina Misiedjan: ‘Heel veel groepen oorspronkelijke bewoners zijn niet aangesloten op watervoorzieningen. Vorige week las ik nog over een rapport van de University of Newcastle waarin stond dat met klimaatverandering de droogte zal toenemen, wat zal leiden tot veel meer mentale gezondheidsproblemen zoals stress of uitzichtloosheid in dat soort gemeenschappen. Het aantal experts dat onderzoek doet naar het verband tussen mentale gezondheid en milieuproblematiek, neemt toe. Of het nou om water gaat of om schone lucht: we zien altijd dat kwetsbare groepen aan het kortste eind trekken.’

We denken nauwelijks na over wat ons watergebruik betekent voor de rest van de wereld

‘Gemarginaliseerde groepen wonen vaker op vervuilde grond, maar hebben tegelijkertijd minder mogelijkheden om daar wat aan te veranderen. Zij kunnen minder maatregelen treffen om zichzelf te beschermen, hebben minder slagkracht om een juridische strijd aan te gaan. Zij geven vaker ook een veel groter deel van hun inkomen uit aan water omdat ze via dure watertanks en winkels water moeten kopen.’

Maar ook tussen het Westen en het Zuiden bestaat onrecht, wanneer het gaat over water.

Daphina Misiedjan: ‘We denken nauwelijks na over wat ons watergebruik betekent voor de rest van de wereld. We hebben het nooit over al dat water dat we elke dag indirect gebruiken en dat uit andere gebieden, komt waar water schaars is. Door asperges uit Peru te eten, wentelen wij ons watergebruik af op waterschaarse gebieden.’

‘Vanuit een economisch standpunt mag dat aanvaardbaar zijn, vanuit een rechtvaardigheidsprincipe kan dat eigenlijk niet door de beugel. We hebben niet alleen recht op water, we hebben ook waterverplichtingen. Je hebt recht op water, maar hoeveel recht op privileges heb je in een wereld die door de klimaatverandering op weg is naar een rampsituatie?’

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Het inperken van die privileges, is dat niet ontzettend moeilijk in wetten te vangen?

Daphina Misiedjan: ‘Dat valt wel mee. Kijk maar naar Californië, daar mag je je tuin niet besproeien. Maar toch vinden mensen daar een mooi gazon belangrijk en ze overtreden dan gewoon de wet. Mensen denken dat ze het teveel aan waterverbruik kunnen rechtzetten door de boete te betalen. Terwijl het idee van zo’n regel is dat er daardoor minder water verbruikt wordt. Mensen moeten dus anders naar hun verantwoordelijkheid gaan kijken. Wat moet ik opgeven voor een eerlijke wereld? Dan moeten we af van de puur economische manier van kijken naar water, maar het ook zien als iets met culturele en zelfs spirituele waarde.’

We hebben dus allemaal recht op water, maar van wie is het?

Daphina Misiedjan: ‘Dat is heel ingewikkeld. Het kan zelfs zijn dat er verschillende wetten in een land zijn. De ene geeft eigendomsrecht vanwege landbezit, de andere wet zegt dat water “van niemand en van iedereen is, want door God gegeven’” In Jemen heb ik conflicten bestudeerd waarbij groepen zich op beide wetten beriepen en zo allebei gelijk en ongelijk hadden. Sommige landen zien water als een staatsbezit, anderen gaan meer toe naar een idee dat water eigendom van zichzelf is.’

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.