Nadim Houry: ‘Elk land heeft de verantwoordelijkheid om de eigen burgers uit Irak en Syrië terug te halen’

De reportage van VRT-journalist Rudi Vranckx over vrouwen en kinderen van Belgische IS-strijders die de wens hebben uitgedrukt om naar België terug te komen, heeft voor heel wat commotie gezorgd. De toon op sociale media is heel negatief en politici staan niet te springen om van een terughaalbeleid werk te maken. ‘Toch is het de verantwoordelijkheid van elk land om de eigen burgers uit Irak en Syrië terug te halen’, zegt Nadim Houry, gespecialiseerd in terrorisme en antiterrorisme bij Human Rights Watch, in een gesprek met MO*. ‘Het is geen kwestie van vergeving of begrip. Het is een kwestie van eerlijke rechtspraak en van verantwoordelijkheid.’

Exacte cijfers over het aantal IS-strijders die in Irak en in Syrië in de gevangenis opgesloten zitten of het aantal vrouwen en kinderen die zich in gesloten kampen bevinden, zijn er niet. Feit is dat het om grote aantallen gaat. Het gaat zowel om burgers van die landen zelf als om buitenlanders.

Human Rights Watch heeft sinds de verdere opmars van Westerse en andere geallieerde troepen naar de stedelijke gebieden die onder controle van IS waren, in verschillende rapporten aandacht gevraagd voor de problematieken die zich na de verdrijving van IS hebben gesteld.

Processen aan de lopende band

U zegt dat de situatie complex is. Kunt u uitleggen wat het verschil precies is tussen de situatie in Irak en de situatie in Syrië?

Nadim Houry: Het probleem in Irak vandaag is dat de vermeende IS-leden geen eerlijke processen krijgen. Het zijn processen aan de lopende band. De straffen worden heel snel uitgesproken. De individuele verantwoordelijkheid van de beschuldigden wordt niet bepaald of bewezen. Wie lid is van IS krijgt de doodstraf of levenslang.

Er is een advocaat van de verdediging die aangesteld wordt door de rechtbank, maar hij respecteert niet alle rechten van de verdediging. Het zijn bovendien processen waar de slachtoffers niet bij betrokken worden. Er wordt geen moeite gedaan om te vertellen wie wat precies gedaan heeft, wie gemoord heeft, wie verkracht heeft.

‘Er zijn kinderen van wie men niet precies weet van welke nationaliteit ze zijn’

Wat de buitenlandse burgers in Irak betreft, is er ten eerste de kwestie van de uitvoering van de doodstraf. Veel van de mensen die nu in de gevangenissen vastzitten zullen ter dood veroordeeld worden. Dit is een probleem want de Europese landen ijveren al decennialang voor de afschaffing van de doodstraf.

Er is ten tweede de kwestie van de vrouwen. Als men hen zou aanklagen, wat zou hen dan ten laste gelegd worden? Voor welke misdrijven zullen ze aangeklaagd worden?

En er is ten derde de kwestie van de kinderen. Er zijn veel wezen waarvan de vaders niet noodzakelijk gekend zijn. Er zijn kinderen van wie men niet precies weet van welke nationaliteit ze zijn. Ze zitten samen met hun moeders in kampen vast en dat in heel slechte omstandigheden.

We stellen vast dat er geen inspanningen worden geleverd om de kinderen te repatriëren. Het is niet onmogelijk. Frankrijk heeft al drie kinderen teruggehaald. Maar er zouden veel meer inspanningen moeten geleverd worden om dit probleem op te lossen.

Het probleem in Syrië stelt zich vooral in het autonome gebied in het noorden van het land.

Nadim Houry: Over diegenen die door de Syrische overheid zijn vastgehouden, weten we niets. In het autonome Koerdische gebied in het noorden van Syrië zitten de mannen in de gevangenis, maar tot nu toe zijn er geen processen begonnen tegen vreemdelingen. De Koerdische autoriteiten hebben al laten weten dat dit hun prioriteit niet is en dat ze liever hebben dat deze mensen naar hun land terugkeren. Ze willen het aantal gevangenen verminderen en vinden dat het aan de autoriteiten van hun respectievelijke landen is om te beslissen wat ze met hen willen doen.

‘De Koerdische autoriteiten hebben lokale rechtbanken opgericht om zaken van terrorisme af te handelen maar deze rechtbanken zijn erg rudimentair.’

De Koerdische autoriteiten hebben de doodstraf afgeschaft, en dat is positief, maar het gebied beschikt niet over de nodige instellingen voor eerlijke processen. Ze hebben lokale rechtbanken opgericht om zaken van terrorisme af te handelen maar deze rechtbanken zijn erg rudimentair. Er is vandaag geen rol voor de advocaat van de verdediging. Er is geen hof van beroep.

En zelfs wanneer de vreemdelingen in het noorden van Syrië voor de rechter zouden verschijnen, garandeert niets dat ze eerlijke processen krijgen.

De situatie is bovendien erg onstabiel. We weten niet of er een autonome regio komt in het noorden van Syrië en binnen welke termijn, gezien het conflict met Turkije. Deze autonome regio is ook niet erkend, noch door Damascus noch door de internationale gemeenschap. We weten niet hoe de situatie verder zal evolueren.

Vacuüm

Hebt u een idee over het aantal vrouwen en kinderen die zich in het noorden van Syrië bevinden?

Nadim Houry: De vrouwen en kinderen bevinden zich in gesloten kampen. Er zijn ongeveer tweeduizend vrouwen en kinderen van meer dan vijftig verschillende nationaliteiten. De lokale autoriteiten willen dat hun landen hen komen halen. Maar de overgrote meerderheid van de landen doet dat niet. En dat is een groot probleem.

De kinderen, of ze nu in Irak zijn of in Syrië, zijn geen criminelen. Het zijn eerder slachtoffers. De ouders zouden, als ze niet lokaal voor de rechtbank verschijnen omdat dit geen prioriteit is voor de lokale autoriteiten of omdat ze geen misdrijven hebben gepleegd volgens de lokale wetgeving, naar huis moeten gaan en in hun land, indien nodig, aangeklaagd worden volgens de wetgeving van hun land.

Het basisprincipe is dat men niet in een vacuüm kan blijven, zonder beslissing en de vrouwen en de kinderen in kampen laten wachten.

‘Het gaat hier niet om vergeven of begrip opbrengen voor de keuzes die de ouders hebben gemaakt’

Welke landen hebben wel positief geregeerd op de oproep om de eigen burgers terug te nemen?

Nadim Houry: Er zijn slechts twee landen die positief hebben gereageerd. Rusland en Indonesië. Ze hebben enkele vrouwen en kinderen uit het autonome gebied in het noorden van Syrië teruggenomen. Ze hebben dus niet al hun burgers teruggenomen. Er zijn landen die contacten hebben gelegd met de Koerdische autoriteiten maar dat heeft tot nu toe geen resultaten opgeleverd.

In België staan heel veel mensen erg afwijzend ten opzichte van de terugkeer van IS-vrouwen en kinderen.

Ik begrijp heel goed dat de publieke opinie niet sympathiseert met deze vrouwen. Maar tegelijkertijd moeten alle landen hun verantwoordelijkheid nemen. Het gaat hier niet om vergeven of begrip opbrengen voor de keuzes die de ouders hebben gemaakt. Als iemand een misdaad heeft gepleegd, moet die persoon zich verantwoorden ten opzichte van de gepleegde misdaad. We kunnen die persoon niet zomaar uit het land verbannen. De straf van verbanning bestaat niet meer in de wet denk ik.

Terugkomen is in principe mogelijk als de betrokkenen contact opnemen met het consulaat van hun land.

Nadim Houry: De kwestie die zich vandaag stelt is dat de vrouwen gearresteerd werden door de Koerdische autoriteiten voordat ze de grens waren overgestoken of een consulaat konden bereiken. Maar wat moet er met hen gebeuren nu ze in deze situatie zijn? Als men hen lokaal laat berechten, moet men weten dat de antiterrorisme wet in het noorden van Syrië de meeste vrouwen niet criminaliseert.

Als deze vrouwen ter plaatse niet aan de strijd deelgenomen hebben, als ze geen bommen hebben geplaatst, als ze geen hoge verantwoordelijkheid binnen IS hadden, zullen ze niet worden vervolgd. Ze zullen dus op een bepaald moment vrijkomen. En wat doen we met de kinderen? Wat is hun verantwoordelijkheid? Ze hebben niets misdaan. Het zijn in een zekere zin slachtoffers van hun ouders.

Welke toekomst is er voor hen? Laten we hen in een oorlogszone? Wat doen we met kinderen van Belgische ouders die in Syrië en in Irak geboren zijn? Ze hebben volgens de lokale wet geen recht op de Syrische of de Iraakse nationaliteit. De nationaliteit waar ze recht op hebben is de Belgische. Deze kinderen hebben het recht om teruggenomen te worden door hun land. Ze hebben meestal familie in hun land.

‘Tot op de dag van vandaag wordt er geen werk gemaakt van een procedure om de nationaliteit van de kinderen vast te leggen’

U hebt in november 2016 al gewaarschuwd voor het ontstaan van een nieuwe groep staatlozen in het Midden-Oosten, is dit nog altijd het geval?

Nadim Houry: Vandaag zijn er veel kinderen die geboren zijn in de periode van IS, van ouders van verschillende nationaliteiten. Deze kinderen zijn verdeeld over kampen en weeshuizen in Syrië en in Irak. Velen onder hen hebben geen enkel document.

Sommigen zullen een nationaliteit hebben. Maar tot op de dag van vandaag wordt er geen werk gemaakt van een procedure om de nationaliteit van de kinderen vast te leggen. Sommigen hebben een geboorteakte die afgeleverd werd door de zogenaamde Islamitische staat, een staat die door geen enkel land in de wereld wordt erkend.

Antwoorden voor de slachtoffers

Hoe ziet u de situatie evolueren nu de meeste landen geen terughaalbeleid hebben?

Nadim Houry: Er is ten opzichte van de kinderen een morele verantwoordelijkheid. Ik denk dat hun situatie stap voor stap en naarmate men meer informatie over hen krijgt, opgelost zal geraken. Wat de moeders betreft, is het niet de bedoeling om te beweren dat alle moeders schuldig of onschuldig zijn. Dat is onze taak niet.

De kwestie is dat er ernstige misdaden zijn gepleegd. Het principe is dat volwassenen moeten berecht worden voor de misdaden die ze gepleegd hebben. De vraag is: waar moet dat gebeuren? Waar kunnen we een eerlijk proces hebben? Als we ervan uitgaan dat ze in Irak moeten berecht worden, moet men middelen vrijmaken om de Iraakse justitie te helpen. In Syrië is de situatie ingewikkelder. Men kan de lokale autoriteiten niet dwingen om deze taak voor hun rekening te nemen. En dus moet men oplossingen zoeken.

Een eerlijk proces is niet alleen belangrijk om de rechten van de verdediging te garanderen maar ook om de slachtoffers antwoorden te geven.