2 miljoen gastarbeiders in Qatar profiteren van conflict met Saoedi-Arabië

‘Het was al een krachttoer om in 2015 te komen tot een klacht en een commissie om die klacht te onderzoeken’, zegt Luc Cortebeeck, voorzitter van de raad van bestuur van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). ‘In de Mensenrechtenraad is dat nooit gelukt, omdat daar alleen de staten stemrecht hebben. Binnen de IAO zijn ook de werkers én de werkgevers vertegenwoordigd. Het feit dat ook de werkgevers op een bepaald moment gealarmeerd waren door de arbeidsomstandigheden en de behandeling van migrantenarbeiders in Qatar, heeft toen het verschil gemaakt.’

De klachten van de IAO waren veelvuldig. Migranten worden in hun thuisland geronseld door agentschappen die hen tegen een vrij hoge vergoeding plaatsen bij een zogenaamde sponsor, een werkgever in Qatar. Dat wordt het kafala-systeem genoemd. Om die vergoeding te kunnen betalen moeten ze een lening aangaan. Aangekomen in Qatar wordt het getekend contract in vele gevallen vervangen door een nieuwe ‘overeenkomst’ aan een lager loon. Werkgevers nemen bij aankomst meestal de paspoorten in beslag, zodat de arbeiders het land niet kunnen verlaten zonder toestemming van hun baas. Ook wordt het loon niet op een vast tijdstip uitbetaald.

Het is voor Qatar op dit moment heel belangrijk om gezien te worden als de voorbeeldstaat van de regio

Een IAO-missie, waar Cortebeeck deel van uitmaakte, bezocht Qatar en begon een jarenlange, stroeve, onderhandeling over het verbeteren van de rechten, lonen en werkomstandigheden van de gastarbeiders. Volgens Cortebeeck is Qatar nu gezwicht voor de internationale druk, die ook economische gevolgen begon te hebben.

Bovendien is het voor Qatar op dit moment heel belangrijk om gezien te worden als de voorbeeldstaat van de regio. Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Egypte en andere bondgenoten proberen Qatar immers te isoleren en af te schilderen als een staatssponsor van terreurgroepen. Door de overeenkomst die vorige wee bereikt werd, worden de andere Golfstaten in elk geval onder druk gezet om ook hun omgang met gastarbeiders te verbeteren -want ook daar geldt het kafala-systeem of varianten erop, en ook elders in de Golf wordt heel onzuiver omgegaan met de rechten van migranten.

Luc Cortebeeck licht een paar van de opvallende wijzigingen toe:

• Er komt een einde aan het kafala-systeem en dus ook aan de confiscatie van paspoorten. Dat betekent dat de migranten niet langer “eigendom van de patroon” zijn, dat ze van werkgever kunnen veranderen en dat ze op basis van eigen keuze het land zullen kunnen verlaten. Er komt daarom ook een wettelijke ontslagregeling.
• Er mag niet langer betaald worden voor de arbeidsovereenkomst. Die actie richt zich rechtstreeks tegen de ronselaars en mensenhandelaars die rijk werden over de rug van de migranten.
• Er komt een minimumloon, ondersteund door een arbeidsinspectie en een systeem voor het behandelen van arbeidsconflicten. Dat moet beter werken dan het huidige systeem, waarbij er slechts 300 klachten per jaar binnenkomen met een migrantenbevolking van 2 miljoen werkers. Ook huishoudwerk wordt erkend als arbeid en zal dus onder de wettelijke regelingen vallen.
• Er is nog geen erkenning van het recht op vakbondswerking, maar er wordt wel een systeem van werknemersvertegenwoordiging opgezet, waarin de vertegenwoordigers gekozen worden door de werknemers. Belangrijk daarbij is ook dat de internationale vakbondskoepels toegang krijgen tot het land en de werknemers kunnen ondersteunen in hun werk.

Dat het akkoord niet de ideale wereld belooft, weet Cortebeeck ook wel. Catelene Passchier, die de werknemersgroep binnen het IAO voorzit, liet bij de ondertekening dan ook weten dat ze ‘geen woorden, maar daden’ wil. ‘Uiteraard’, reageert Cortebeeck. ‘Dat willen wij allemaal. Maar voor alle duidelijkheid: dit akkoord is uiteindelijk onderhandeld door Sharan Burrow, directeur-generaal van het IVV (Internationaal Verbond van Vakverenigingen) en zonder voorbehoud ondertekend door de werknemersgroep.’

Om van de beloftevolle woorden over te gaan naar de noodzakelijke daden, is het cruciaal dat de IAO een sterk kantoor zal openen in Doha

Om effectief van de beloftevolle woorden over te gaan naar de noodzakelijke daden, is het volgens Cortebeeck cruciaal dat de IAO een sterk kantoor zal openen in Doha, waar een heel team zal werken rond de opvolging van klachten en de implementatie van het akkoord. Er komt ook een jaarlijks rapport aan de algemene vergadering van de IAO om de mate van vooruitgang vast te stellen.

‘Dit akkoord is zo breed en diepgaand, dat het alleen een kans maakt als er tegelijk ook een mentaliteitswijziging plaatsvindt’, zegt Luc Cortebeeck nog. ‘De 400.000 autochtone Qatarezen moeten leren dat de migranten of gastarbeiders geen slaven zijn, maar mensen met rechten. Maar ook de migranten zelf zullen moeten leren dat ze niet langer overgeleverd zijn aan de willekeur van hun werkgevers of va hun gastland. Het zal ongetwijfeld een hele tijd duren eer die boodschap doorgedrongen is bij de 2 miljoen migranten, en eer ze dat echt durven vertrouwen.’