2021 was gitzwart jaar voor mensenrechten, maar wereldwijd verzet biedt hoop

Amnesty International is scherp in zijn jaarrapport 2021. Het was een gitzwart jaar voor de mensenrechten, stelt de organisatie. Corona-ongelijkheid, inperkingen van de vrije meningsuiting en cybercontrole bleven ongestraft. ‘Die terughoudendheid van de internationale gemeenschap hielp de weg vrij te maken voor de Russische invasie in Oekraïne.’

2021 werd getekend door passiviteit van de internationale gemeenschap bij conflicten in de wereld, concludeert Amnesty International in zijn jaarrapport ‘The State of the World’s Human Rights’.

De mensenrechtenorganisatie stelt onder meer vast dat bij de bestrijding van de coronapandemie rijke landen en grote farmaciebedrijven vooral uit eigenbelang hebben gehandeld. De armere landen hebben daarvoor de prijs betaald.

Ook constateert Amnesty dat de vrijheid van meningsuiting verder onder druk is komen te staan, en dat in conflicten in Afghanistan, Burkina Faso, Ethiopië, Israël, Palestina, Libië, Myanmar en Jemen de strijdende partijen zich schuldig hebben gemaakt aan schendingen van internationale mensenrechten en het oorlogsrecht. Hierdoor raakten in 2021 miljoenen mensen ontheemd, werden duizenden gedood en werden honderden het slachtoffer van seksueel geweld.

Gezondheidszorgsystemen en economieën die al kwetsbaar waren, kwamen aan de rand van de afgrond te staan.

Wereldwijd falen

‘De passiviteit van multilaterale instellingen hielp de weg vrij te maken voor de Russische invasie in Oekraïne’

Amnesty hekelt het wereldwijde falen in de aanpak van deze conflicten die tot instabiliteit en enorme verwoesting hebben geleid. ‘De ineffectiviteit van het internationale optreden in deze crises was het meest zichtbaar in de machteloosheid van de VN-Veiligheidsraad’, zegt de organisatie.

De VN greep niet in in Myanmar of in Afghanistan, noch in Syrië. ‘Deze passiviteit, de voortdurende terughoudendheid van multilaterale instellingen en het feit dat machtige staten geen verantwoording afleggen over hun daden, hielpen de weg vrij te maken voor de Russische invasie in Oekraïne, die een flagrante schending van het internationaal recht inhoudt.’

‘Zelden kwam er de nodige internationale reactie, zelden kwam er gerechtigheid of werden mensen ter verantwoording geroepen’, zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International in een reactie op het jaarrapport.

‘In plaats daarvan breidden conflicten uit. Nieuwe strijdtonelen dienden zich aan. Nieuwe wapens werden getest. De wereldwijde stabiliteit kwam in gevaar.’

Vaccinatie-nationalisme

Amnesty International spreekt van “valse beloftes” van rijke landen en farmaceutische multinationals om de coronapandemie op een manier aan te pakken die voor iedereen eerlijk was geweest. ‘Deze staten en bedrijven hebben de wereldwijde ongelijkheid juist vergroot.’

De snelle ontwikkeling van vaccins bood aanvankelijk de hoop dat er een rap einde aan de pandemie zou kunnen worden gemaakt. Maar ondanks voldoende productie van vaccins, was eind 2021 nog geen 4 procent van de mensen in arme landen volledig gevaccineerd.

‘Dat de internationale gemeenschap geen antwoord had op de pandemie, zorgde ook voor meer conflicten en onrechtvaardigheid’, zegt Callamard. ‘De armoede groeide, evenals de voedseltekorten, en regeringen misbruikten de pandemie om afwijkende meningen en protesten te onderdrukken. Dit werd allemaal versterkt door het vaccin-nationalisme en de hebzucht van de rijke landen.’

Vrijheden beknot

In 2021 zag Amnesty ook een groeiende, wereldwijde trend om onafhankelijke en kritische stemmen het zwijgen op te leggen.

Zo namen zeker 67 landen nieuwe wetten aan om de vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering te beperken. Onder meer in de Verenigde Staten werden meer dan tachtig wetsvoorstellen ingediend om de vrijheid van vergadering in te perken.

Daarnaast werden ook meer digitale technologieën benut. Rusland zette gezichtsherkenning in om vreedzame demonstranten massaal op te pakken. In China bevalen de autoriteiten internetproviders om de toegang te blokkeren tot websites die ‘de nationale veiligheid in gevaar brengen’, en blokkeerden ze apps waarop werd gediscussieerd over controversiële onderwerpen zoals de Oeigoerse bevolking en Hongkong.

In landen als Cuba, Eswatini (Swaziland), Iran, Myanmar, Niger, Senegal, Zuid-Soedan en Soedan nam de overheid haar toevlucht tot het platleggen of verstoren van het internet. Hierdoor konden mensen geen informatie over onregelmatigheden delen of zich organiseren tot verzet.

Protest

Amnesty noemt ook het Pegasus Project, een samenwerking tussen meer dan tachtig journalisten, met de technische ondersteuning van Amnesty International. Hiermee kon worden onthuld dat spyware van de Israëlische NSO Groep was gebruikt tegen staatshoofden, activisten en journalisten in Azerbeidzjan, België, Hongarije, Marokko, Rwanda en Saoedi-Arabië.

De organisatie vermeldt ook expliciet enkele in het oog springende opstanden die vorig jaar plaatsvonden. Demonstranten in Colombia gingen bijvoorbeeld de straat op tegen belastingverhoging en protesteerden over het feit dat mensen met moeite hun gezinnen konden onderhouden als gevolg van de pandemie.

‘Het tastbare en aanhoudende verzet van volksbewegingen in de hele wereld is een baken van hoop.’

In Rusland hield de oppositie bijeenkomsten, ondanks het gevaar te worden opgepakt en vervolgd.

Indiase boeren protesteerden tegen nieuwe wetten die hun broodwinning in gevaar zouden brengen, en jonge en inheemse activisten over de hele wereld kwamen de straten op omdat leiders het laten afweten bij de aanpak van de klimaatcrisis.

Verder voerden ook maatschappelijke organisaties actie voor de erkenning van het recht op een duurzaam leefmilieu, of tegen multinationals vanwege hun medeplichtigheid aan dwangarbeid. ‘Het tastbare en aanhoudende verzet van volksbewegingen in de hele wereld is een baken van hoop’, zegt Callamard.

België

Het jaarrapport behandelt de mensenrechtensituatie in 2021 in 154 landen. Ook België komt aan bod en Amnesty ziet veel ruimte voor vooruitgang. ‘België kan en moet veel beter doen op het gebied van mensenrechten’, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen. Een van de problemen waarop de mensenrechtenorganisatie wijst, zijn de rechten van migranten, asielzoekers en vluchtelingen. Ook hier kan België beter, meent De Graeve.

Amnesty International herhaalt de bezorgdheid over etnisch profileren door de politie en politiegeweld in België.

‘Zeker nu er nieuwe en andere uitdagingen zijn, mag deze groep mensen niet vergeten worden. België moet hun rechten verzekeren en heeft nog geen structurele oplossingen uitgewerkt.’

Dat leidt onder meer tot een opvangcrisis voor asielzoekers die er al sinds de herfst van vorig jaar toe leidt dat er bijna dagelijks mensen op straat moeten slapen en geen asiel kunnen aanvragen. ‘De hartverwarmende solidariteit met Oekraïense vluchtelingen dreigt te verhullen dat België met een door de overheid gecreëerde achterstand en tekort aan opvang aan deze crisis is begonnen’, zegt hij.

Amnesty International herhaalt ook de bezorgdheid over etnisch profileren door de politie en politiegeweld in België, alsook de overbevolking in gevangenissen.

Meer aandacht voor seksueel geweld

De mensenrechtenorganisatie is wel positief over de toegenomen aandacht en het verbeterde beleid in de strijd tegen seksueel geweld. Maar liefst twee derde van de Belgische bevolking en liefst 81 procent van de vrouwen en meisjes tussen de 16 en 69 jaar, wordt slachtoffer van seksueel geweld. In november 2021 werd daarom een Nationaal Actieplan ter bestrijding van gendergerelateerd geweld 2021-2025 goedgekeurd, en deze maand volgde een verscherping van het seksueel strafrecht.