Amazone verloor in 2021 bijna 2 miljoen hectare aan bos

Het Amazonewoud verloor in 2021 ongeveer 1,9 miljoen hectare aan oerbos, voornamelijk als gevolg van veeteelt en andere landbouwactiviteiten. Dit blijkt uit een nieuw rapport van het MAAP-project, de Monitoring van de Amazone in de Andeslanden.

De meeste ontbossing vond plaats in Brazilië; daarna leed Bolivia de grootste verliezen. Ook in Colombia en Peru zijn grote delen van het Amazonewoud verwoest. Deze conclusies komen uit een nieuw rapport van het MAAP-project, de Monitoring van de Amazone in de Andeslanden. De verliezen zijn vergelijkbaar met de bosverliescijfers van 2020 en 2019, concludeert het rapport.

De auteurs baseren zich op satellietgegevens van de Universiteit van Maryland in de Verenigde Staten, die hotspots van ontbossing opsporen en monitoren. Voor het rapport verzamelden ze ruwe gegevens over bosverlies om een zogenoemde “hotspotkaart” voor 2021 te maken. De definitieve jaarcijfers verschijnen later dit jaar, na aanvullende analyses van nauwkeuriger satellietmetingen.

De verwoesting in kaart gebracht

De bevindingen van het MAAP-project suggereren dat Brazilië de meeste ontbossing zag in 2021, en dan vooral langs hoofdwegen door de oostelijke en zuidoostelijke staten Acre, Amazonas, Pará en Rondônia. Deze staten zijn belangrijke hotspots voor legale en illegale veeteelt en andere landbouwactiviteiten die afhankelijk zijn van wegen voor het transport van goederen het bos in en uit.

De meeste ontbossing vond plaats in Brazilië; daarna leed Bolivia de grootste verliezen. Ook in Colombia en Peru zijn grote delen van het Amazonewoud verwoest.

Het rapport geeft aan dat de ontbossing in Brazilië zich niet op één plek concentreert, maar in verschillende delen van het land stukjes bos afsnoept langs hoofdwegen.

‘Uit eerdere ervaring weten we dat wanneer je wegen aanlegt in deze ecologisch gevoelige gebieden, je de deur openzet voor allerlei soorten illegale activiteiten, waaronder illegale ontbossing maar ook invasies van inheemse grondgebied’, vertelt Adriana Abdenur van Plataforma CIPÓ, een denktank voor klimaat en vredesopbouw in Latijns-Amerika.

‘Telkens wanneer een weg wordt aangelegd door voorheen primair of secundair bos, is dat over het algemeen een goede indicator dat er zeer waarschijnlijk een hele reeks illegale activiteiten in dat gebied zullen plaatsvinden.’

Mennonieten

Kaarten van andere delen van het Amazone-bioom onthullen ondertussen andere belangrijke aanjagers van ontbossing. In de Peruaanse Amazone bijvoorbeeld, vond het meeste verlies van primair bos niet langs hoofdwegen plaats, maar in een geconcentreerd gebied waar mennonitische nederzettingen (traditionele, christelijke gemeenschappen die de moderne wereld schuwen en vaak in afgelegen zelfvoorzienende kolonies leven, waaronder in Peru en Bolivia, IPS) zich uitbreidden.

Mennonietengemeenschappen zijn een recente belangrijke oorzaak van ontbossing in Peru, zo bleek vorig jaar al. Sinds 2017 hebben hun nieuw gestichte kolonies al duizenden hectaren primair bos gekapt om boerderijen en huizen op te vestigen.

In de Boliviaanse Amazone laten satellietmetingen van het zuidoostelijke droge bosgebied van Chiquitano een versnipperd patroon van ontbossing zien. In tegenstelling tot de vochtiger delen van het bioom in Brazilië, is dit gebied zo droog dat boeren en veeboeren vaak de controle over branden verliezen, die zich vervolgens uitbreiden naar het primaire bos.

‘We zien veel van dat soort “ontsnapte” branden’, zegt Matt Finer, MAAP-directeur en onderzoeker bij Amazon Conservation. ‘Je kunt op de kaarten echt zien waar de branden in het droge bosgebied zich concentreren.’

Een andere hotspot van ontbossing ligt in het Colombiaanse Amazonegebied, waar natuurbeschermers de noodklok luiden omdat de ontbossing beschermde gebieden zoals het Chiribiquete National Park binnendringt. Daar is sinds 2018 al meer dan 6000 hectare bos verloren gegaan, schat MAAP.

Veeteelt en kleinschalige zelfvoorzienende landbouw – vaak het resultaat van landroof in en rond beschermde gebieden – zijn de belangrijkste oorzaken van ontbossing in Colombia, vertelt Finer.

Minder mijnbouw

Het MAAP-rapport suggereert dat de ontbossingspercentages vorig jaar niet zijn verbeterd. Ook duiden deze patronen erop dat toekomstige bedreigingen niet snel zullen afnemen. Toch is er ook aanleiding om hoopvol te zijn over het behoud van het Amazonewoud in de toekomst, zo stelt het rapport.

Veeteelt en kleinschalige zelfvoorzienende landbouw – vaak het resultaat van landroof in en rond beschermde gebieden – zijn de belangrijkste oorzaken van ontbossing in Colombia.

De metingen in Peru laten in de regio Madre de Dios bijvoorbeeld significant minder ontbossing zien dan in de afgelopen jaren. Historisch gezien heeft deze regio te kampen gehad met illegale goudwinning, houtkap en cocateelt, naast andere oorzaken van ontbossing.

Maar in 2019 lanceerde de Peruaanse regering Operatie Kwik om illegale goudwinningsactiviteiten die bijdroegen aan het verlies van primair bos, een halt toe te roepen. In de zwaarst getroffen mijnbouwgebieden is de ontbossing volgens MAAP met bijna 90 procent afgenomen. In de wijdere regio was een daling van 78 procent te zien.

Een ander positief punt is dat de meeste ontbossing in de Amazone zich lijkt te concentreren in de zuidelijke, zuidoostelijke en noordwestelijke delen van het bioom, waardoor een groot, aaneengesloten stuk bos in de centrale en noordoostelijke Amazone behouden blijft, aldus Finer.

Hart van de Amazone

‘Onze kaart laat al het groen zien dat nog steeds het hart van de Amazone vormt, en dat over vijftig jaar de staat van de Amazone zal bepalen, afhankelijk van hoe goed we dat behouden.’

Dat gebied valt behalve in het noordoosten van Brazilië grotendeels in Venezuela, Guyana, Suriname en Frans-Guyana. Het MAAP-team ontdekte dat de ontbossing van de Amazone in deze landen relatief laag was in 2021 in vergelijking met andere delen van het gebied.

Maar hoewel ontbossing in het noordelijke Amazonegebied misschien niet op dezelfde schaal plaatsvindt, is bescherming van de regio tegen veeteelt, landbouw en andere ontwikkeling nog steeds van cruciaal belang, waarschuwt Finer.

‘Als we ook beginnen met de aanleg van wegen die bijvoorbeeld Brazilië met Peru verbinden, als dát soort dingen gaat gebeuren en we het hart van de Amazone beginnen te verliezen, dan hebben we echt een probleem’, besluit hij.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Mongabay.