Brazilië komt tot stilstand door truckersstaking

Truckchauffeurs dwongen deze week Brazilië op de knieën. De staking begon vorige week maandag (21 mei) en de chauffeurs blokkeren sindsdien massaal autostrades. Dat zorgde al voor tekorten aan verse groenten, het sluiten van scholen en het aflassen van vluchten. In de miljoenenstad Sao Paulo werd zelfs de noodtoestand uitgeroepen.

De chauffeurs staken omwille van de stijgende dieselprijzen, die steeds meer in hun inkomsten beginnen te snijden. Ze eisen daarom een tussenkomst van de overheid. Die deed al verschillende toegevingen en vorige week donderdag was er zelfs een akkoord. Niettemin gaat de staking gewoon door, met zware gevolgen voor het dagelijkse leven in Brazilië.

Achter de staking gaat er echter veel schuil. Stijgingen in dieselprijzen komen er deels dankzij toenemende spanningen in het Midden-Oosten en het oliebeleid van de rechtse regering Temer. Daarnaast is de samenstelling van de stakers verre van eenduidig, en bevat het zeer uiteenlopende groepen die zich spontaan organiseren. Ten slotte ondermijnt de staking de wankele autoriteit van de regering Temer.

Verwarring op de autostrade

Brazilië is kwetsbaar voor de acties van truckchauffeurs omdat het land slechts beperkt op alternatieve transportmogelijkheden kan steunen, zoals treinen of kanalen. Het belangrijkste tekort is voorlopig dat aan brandstof, al na enkele dagen moesten de meeste tankstations sluiten en verminderden grote steden hun busaanbod. Ook ziekenhuizen konden bepaalde procedures niet meer uitvoeren door een tekort aan middelen. Er doken daarnaast video’s op van pizzakoeriers te paard, hun motorfietsen zaten immers zonder brandstof.

Zelfs Braziliaanse politici in Brasilia panikeerden. Zo vloog de voorzitter van het Braziliaanse Senaat, Eunicio Oliveira, vorige week donderdag terug naar zijn thuisstaat na geruchten dat vluchten uit de hoofdstad zouden afgelast worden. Na publieke kritiek keerde hij echter prompt naar Brasilia terug.

Gisteren, op dinsdag 29 mei, begonnen de protesten alvast te verminderen maar waren er nog steeds blokkades. Wat vandaag zal brengen, is nog onduidelijk. De acties verliepen al verwarrend, vorige week donderdag werd zo aangekondigd dat er een akkoord was tussen de regering en vertegenwoordigers van de truckers. Onder die deal zouden de truckers hun staking 15 dagen stopzetten om een oplossing te vinden. Tijdens die interim-periode zouden belastingen op brandstof verlaagd worden.

De regering Temer laveert tussen enerzijds de truckers afdreigen en anderzijds toegevingen doen.

De volgende dag bleef de staking echter doorgaan omdat gewone truckers en Abcam, een van de belangrijkste organisaties van truckers, de deal niet aanvaardden. Sindsdien deed de regering nog diepere toegevingen.

De regering Temer laveert tussen enerzijds de truckers afdreigen en anderzijds toegevingen doen. President Temer verklaarde zo dat het leger mogelijk ingezet zou worden om de staking te breken. Zondag gaf de commandant van het Braziliaanse leger Eduardo Villas Bôas aan, via Twitter, dat hij onderhandelingen verkiest, en daarnaast doken er berichten op dat het leger misschien niet meer genoeg brandstof heeft om zo’n operatie uit te voeren. Niettemin voerden het leger en de politie de laatste dagen wel operaties uit, en escorteerden ze onder andere convooien met voedsel en brandstof naar bepaalde steden.

Whatsapp-staking

De sociale samenstelling van de stakers is complex. Zo ontstond de staking vanuit groepen zelfstandige truckchauffeurs, maar zijn er ook chauffeurs in loondienst en zelfs transportbedrijven betrokken. De betrokkenheid van die laatste zorgde er al voor dat de staking als “lock-out” werd beschreven, een situatie waarbij een werkgever werknemers verhindert te werken of buitensluit (wat illegaal is in Brazilië).

Die claim van een lock-out werd gemaakt vanuit de regering, de minister van veiligheid Raul Jungmann stelde zelfs dat er een onderzoek naar lock-outs opgestart zou worden. De deelname van bedrijfsleiders roept de vraag op of er in bepaalde gevallen een lock-out plaatsvond, of dat bedrijfsleiders de onderhandeling te sterk monopoliseerden. Niettemin lijkt de beweging een sterke basis te hebben in de bredere groep truckers.

Geen enkele organisatie lijkt een hegemonie te hebben over de beweging. Het gaat om een complexe, horizontale beweging met veel leiders.

Geen enkele organisatie lijkt een hegemonie te hebben over de beweging. Zo handelen de chauffeurs autonoom van de organisaties die hen vertegenwoordigen. Het gaat hier dus om een complexe, horizontale beweging met veel leiders. Die beweging wordt via de chat-app Whatsapp bij elkaar gehouden. Whatsapp is immers razend populair in Brazilië, en chauffeurs richtten al massaal lokale groepen op om met elkaar te communiceren en video’s te delen.

Een lokale leider van de stakende truckers in Goiás, een staat in het binnenland waar de hoofdstad Brasilia ligt, vertelde zo dat: ‘zonder dit hulpmiddel [Whatsapp] en het internet, hadden we waarschijnlijk de staking stopgezet toen het akkoord [van donderdag 24 mei] op televisie werd aangekondigd.’

Dit maakt een akkoord ook zo moeilijk, de basis moet immers de overeenkomst aanvaarden, los van de organisaties die het onderhandelen doen. Daarom blijft het ook onduidelijk of de toegeving die de regering Temer doet ook voldoende zullen zijn om de truckchauffeurs te overtuigen.

Politieke boodschap

Alhoewel de beweging origineel enkel rond dieselprijzen draaide, begint ze ook politieke kantjes te tonen. Zoals steeds spelen de aankomende presidentsverkiezingen van oktober 2018 mee. Zo steunen delen van de truckers bijvoorbeeld de extreem-rechtse presidentskandidaat Jair Bolsonaro, maar zijn er evengoed groepen die de linkse ex-president Lula steunen (die nu in de gevangenis zit).

De regering verklaarde zelf al dat ze zogenaamde “infiltranten” uit de protesten willen verwijderen. Volgens hen proberen politieke tegenstanders de staking te verlengen om de regering ten val te brengen, de politie arresteerde zo al 7 manifestanten in de Noordelijke staat Maranhão.

De beweging toont ook een bredere onvrede met de politieke klasse in Brazilië. Slogans zoals “truckers voor Brazilië” en “stop ons te bestelen of we stoppen het land” waren te zien op spandoeken gehangen op trucks die autostrades blokkeerden.

Van Indië tot Iran

Aan de basis van de stijgende dieselprijzen ligt een recente piek in olieprijzen, wat ook al in de rest van de wereld al voor problemen zorgde. Indië kreeg bijvoorbeeld ook te maken met hoge dieselprijzen, en de overheid zag zich daar eveneens gedwongen tot ingrijpen.

Verschillende elementen drijven de globale olieprijzen naar omhoog, de crisis in Venezuela zorgt voor een lagere productie daar, energiebehoeften gaan al jaren in stijgende lijn en recent zorgde het afwijzen van het Iran akkoord door Amerikaans president Trump voor toenemende spanningen in het Midden-Oosten.

Petrobras

Erg belangrijk is daarnaast het oliebeleid van Brazilië. Voorgaande regeringen (onder leiding van de linkse partij PT) gebruikten immers het staatsbedrijf Petrobras om brandstofprijzen te subsidiëren en zo inflatie onder controle te houden. Petrobras is onder andere verantwoordelijk voor de exploitatie van olievoorraden in Brazilië en het uitbaten van tankstations. Met het aantreden van de rechtse regering Temer in 2016, in de nasleep van corruptieschandalen rond het staatsbedrijf Petrobras, viel dit beleid echter weg ten voordele van via de markt gezette brandstofprijzen.

Huidig voorzitter van Petrobras, Pedro Parente, was de voornaamste architect van dit beleid, dat samenviel met een verdere privatisering van het staatsbedrijf. Parente is een bureaucraat en bedrijfsleider verbonden aan de rechtse partij PSDB.

Het zetten van brandstofprijzen door de markt werden initieel goed onthaald door investeerders, maar zorgde voor een snelle stijging van brandstofprijzen in Brazilië.

Het zetten van brandstofprijzen door de markt werden origineel goed onthaald door investeerders, en zorgde voor een stijging in de aandelenprijs van Petrobras. Door een globale stijging van olieprijzen, gecombineerd met een devaluatie van de Braziliaanse munt Real (door een gebrek aan raffinage-infrastructuur moet Brazilië immers veel olie invoeren), zorgde dit beleid echter voor een snelle stijging in brandstofprijzen in Brazilië. Dat vormde op zijn beurt de aanleiding voor de staking.

Temer wordt nu gedwongen om brandstofprijzen terug naar beneden te brengen door de belastingen erop te verminderen, wat terugverwijst naar de periode van overheidssubsidiëring. Hij gaf ook aan in een interview dat het prijsbeleid van Petrobras herzien kan worden, “maar met veel voorzichtigheid” voegt hij eraan toe. Dat zorgde op zijn beurt al voor een daling in de aandelenprijs van Petrobras, maandag 28 mei zakte zo de aandelenprijs van het bedrijf met 15%.

Ook de positie van Parente komt steeds meer onder druk te staan. De truckers eisen zijn aftreden, en worden hierin bijgestaan door linkse oppositiepartijen. Arbeiders bij Petrobras dreigden eveneens al met een staking, en eisen dat Parente ontslagen wordt. Die staking zou vandaag, woensdag 30 mei beginnen, een gerechtshof dreigde alvast met zware boetes voor de stakers omdat ze een nieuwe staking “abusief” vinden in de nasleep van de acties van de truckchauffeurs.

Temer wankelt

Dit alles doet de regering Temer wankelen. De huidige president is immers erg onpopulair, eind 2017 had hij een approval rate van slechts 6%, en deze staking heeft zijn populariteit zeker niet versterkt.

Een recent onderzoek toonde dat maar liefst 95% van de bevolking Temers aanpak van de staking slecht vindt.

Een recent onderzoek toonde dat maar liefst 95% van de bevolking zijn aanpak van de staking slecht vindt. En alhoewel een meerderheid van de bevolking (55%) negatief staat tegenover de staking, is ook 66% tegen het nieuwe, marktgedreven prijsbeleid van Petrobras. De staking kan dus wel eens de al zwakke regering Temer nog verder onderuit halen. Daarnaast staat een kernaspect van het nieuwe oliebeleid op losse schroeven.

Ironisch genoeg begon de regering recent net een campagne die stelde dat Brazilië de laatste 2 jaar, 20 jaar vooruit is gegaan. Critici draaiden dat al snel om naar dat het land op 2 jaar 20 jaar achteruit ging. Laura Barbosa de Carvalho, professor economie aan de Universiteit van Sao Paulo stelde zo dat: ‘de nieuwe regering wil het idee verkopen dat het de economische problemen van het land oploste. Deze crisis toont dat dat nooit waar was.’