Afghaanse vluchtelingen snakken naar einde sancties tegen Iran

De Iraanse economie heeft zwaar te lijden onder de internationale sancties. Naar schatting een kwart van de Iraniërs is werkloos, en de inflatie giert de pan uit. Een nucleaire deal, inclusief een eind aan de sancties, zou heel goed nieuws zijn voor de arme bevolking van het land.

Ook voor de miljoenen vluchtelingen die er wonen. Tegen hen, vooral Afghanen, wordt een populistisch beleid gevoerd, dat vooral aanslaat omdat mensen bang zijn dat hun banen worden ingepikt. Afghanen worden stelselmatig uitgesloten van deelname aan de maatschappij. In 24 van de 27 provincies zijn ze niet welkom, de toegang tot parken wordt ze ontzegd en op straat riskeren ze in elkaar geslagen te worden.

‘Kut-Afghaan’

Uit Afghanistan komen meer vluchtelingen dan uit welk ander land dan ook.

‘Ik durfde niet eens meer naar de winkel’, zei Hamid (28), een Afghaanse vluchteling. Hij woont nu in Nederland, ook zonder papieren, maar heeft vanaf 2004 tweeënhalf jaar in Iran gewoond. Dat was zwaar. ‘Ik werkte illegaal in de bouw, maar soms kreeg ik gewoon geen salaris.

Dan zei de baas: ga maar naar de politie als je het er niet mee eens bent. Dat durfde ik niet. In de winkel duwden mensen me uit de rij. Ze riepen dan: ‘Kut-Afghaan, wij mogen eerst!’

Als er dan ruzie kwam, kon de politie je meenemen. Ik ging zelf geen boodschappen meer doen, ik gaf geld aan een Iraniër die het voor me deed.’

Uit Afghanistan komen meer vluchtelingen dan uit welk ander land dan ook. Ongeveer 2,4 tot 3 miljoen van hen wonen in Iran, schat Human Rights Watch in het rapport Unwelcome Guests uit november 2013. Bijna een miljoen daarvan zijn door de UNHCR officieel als vluchteling geregistreerd, grotendeels mensen die al in de jaren tachtig uit Afghanistan vluchtten.

Deportaties

Toen de Talibanregering viel, in 2001, keerden bijna een miljoen Afghanen terug. Iran ging intussen over op een ronduit anti-Afghaanse politiek. De grenzen gingen dicht en nog maar een handjevol vluchtelingen mocht zich laten registreren. Ook toen het geweld in Afghanistan weer toenam en de stroom vluchtelingen opnieuw aanzwelde.

De huidige vluchtelingen hebben geen toegang tot gezondheidszorg, kunnen zich op geen enkel recht beroepen en kunnen willekeurig worden opgepakt en gedeporteerd. In de uitzetkampen is de situatie beroerd en vindt dwangarbeid plaats, aldus Human Rights Watch. In 2012 deporteerde Iran driehonderd Afghanen per dag, waaronder veel jongens die naar Iran waren gekomen om werk te zoeken.

Maar ook de geregistreerde vluchtelingen krijgen het steeds moeilijker. Ze mogen maar een beperkt aantal banen doen. Bovendien moeten ze steeds opnieuw een tijdelijke status aanvragen, en als dat misloopt, zijn ze vogelvrij.

Willekeurig

Hamid was één van de nieuwkomers. Hij kwam het land in 2004 binnen via Pakistan. ‘We waren in 1994 uit Afghanistan gevlucht, nadat mijn vader was vermoord. Met mijn moeder en mijn zusje heb ik toen tien jaar in Pakistan gewoond. Maar daar werd het steeds erger. Bewapende mannen schoten willekeurig Afghanen neer. We konden niet meer naar buiten. Toen een vriend van mij werd vermoord, ben ik naar Iran gevlucht.’

Hamid kwam terecht in Teheran. Daar kon hij een baantje in de bouw krijgen. Maar ondanks de gemeenschappelijke taal werd hij gediscrimineerd omdat hij Afghaans was. ‘Ik ben een Hazara. We hebben een beetje een Mongools uiterlijk. En daarom vallen we meer op dan bijvoorbeeld Pashtun. Mensen scholden me op straat gewoon uit.’

‘Op een dag moest ik aan agenten mijn papieren laten zien. Ze scholden me uit. Ik had geen papieren. Toen sloegen ze me in elkaar. Ze zeiden dat ze me zouden vermoorden. Ze schopten me tegen mijn hoofd en mijn voeten. Toen kwamen er een paar buurvrouwen naar buiten. Ze waren heel aardig. Ze kwamen voor me op en zeiden dat ik nooit iets had gedaan. Ze riepen dat de agenten moesten stoppen.

Toen reden de agenten weg. Eén buurvrouw heeft me naar huis genomen en heeft me gewassen en verbonden. Sorry voor mijn slechte regering, zei ze. Toen besloot ik naar Europa te gaan. Ik heb er nog steeds nachtmerries van, en ik kan me niet meer concentreren.’

Verboden gebied

De afgelopen jaren is de discriminatie steeds meer officieel beleid geworden. Afghanen, en ook andere vluchtelingen, mogen nog maar in drie provincies wonen, namelijk Teheran, Alborz en Qom. De andere 28 zijn verboden gebied verklaard. De meeste steden weren Afghanen en hulp bieden of werk geven is strafbaar. In de provincie Fars is het zelfs strafbaar om Afghanen voedsel te verkopen.

Het aantal vluchtelingen in Iran is zo hoog dat zelfs rijke landen het niet aan zouden kunnen zonder internationale hulp.

‘Dit betekent niet altijd dat het allemaal ook wordt nageleefd’, zegt Peyman Jafari, een Iraans-Nederlandse politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Het is vooral een manier om politiek te bedrijven over de ruggen van vreemdelingen. De laatste provincie die verboden gebied werd, Mazandaran, deed dat met de slogan ‘Banen voor Iraniërs in plaats van Afghanen’. Wat dat betreft, is het niet heel veel anders dan in België en Nederland. Stel je voor wat hier zou gebeuren als er drie miljoen vluchtelingen zouden komen in een tijd van economische crisis!’

En crisis is het, in Iran, door de sancties die de hele economie aan de grond hebben gebracht.

Bovendien is het aantal vluchtelingen zo hoog dat zelfs rijke landen het niet aan zouden kunnen zonder internationale hulp. Een oplossing voor het lot van de Afghanen ligt dus niet alleen in een gedragsverandering van Iraniërs, zegt Human Rights Watch, maar ook in de bereidheid van de internationale gemeenschap om Iran hierin bij te staan.

Wat dat betreft staat er vandaag aan de onderhandelingstafel veel meer op het spel dan alleen de uraniumproductie van Iran.

In de maatschappij wordt het debat al gevoerd, zegt Jafari. ‘Niet alleen in het parlement, maar ook in de media, met krantenberichten, boeken en foto-exposities over het leven van Afghaanse vluchtelingen. Steeds meer ngo’s maken er de laatste tijd een punt van. Er is veel racisme, maar dat is toch wel een positieve ontwikkeling.’