Geen oplossing in zicht voor zware crisis in Brazilië

Brazilië beleeft een hegemoniecrisis, zegt socioloog Cándido Grzybowski, directeur van het Braziliaans Instituut voor Sociale en Economische Analyse (Ibase). Geen enkele partij slaagt er nog in de koers van het land te bepalen. “Het risico van zo’n vacuüm is dat er plotseling een ‘redder des vaderlands’ aan de macht kan komen.”

Petrobras

Voor de bevolking is het op de eerste plaats een economische crisis. In 2014 ging de Braziliaanse economie in recessie. Die houdt volgens experts zeker aan tot volgend jaar. De werkloosheid en de inflatie nemen toe.

Daarbovenop komt het enorme corruptieschandaal rond staatsoliebedrijf Petrobras. Verscheidene grote zakenmensen zitten al in de cel. Voor heel wat politieke toppers dreigt eenzelfde lot.

President Dilma Rousseff verliest in de Kamer van Volksvertegenwoordigers de steun van bondgenoten. In opiniepeilingen scoort ze slechter dan ooit. De manifestaties tegen haar regering nemen in aantal en omvang toe.

Lula

Rousseffs Arbeiderspartij (PT) is haar overwicht dat ze sinds 2002, toen met Luiz Inácio Lula da Silva aan het roer, helemaal kwijt, zegt Grzybowski. In 2005 weerstond ze nog een ander corruptieschandaal. Verscheidene PT-leiders gingen achter de tralies maar Lula werd in 2006 herverkozen en in 2013 volgde Rousseff hem op.

Maar het huidige gerechtelijke onderzoek over de corruptie bij grote olieprojecten is vernietigend voor de PT. De partij wordt aangewezen als de spin in een web dat naar schatting 1,8 miljard dollar afleidde. Twee PT-leiders zitten sinds 3 augustus in de cel.

Minstens 23 beklaagden besloten mee te werken met justitie in ruil voor strafvermindering. Zeker 31 parlementsleden zijn betrokken in de zaak, onder wie de voorzitters van Kamer en Senaat. Ook twee gouverneurs en veertien voormalige parlementsleden. Het zijn bijna allemaal leden van de PT en haar belangrijkste coalitiepartner, de Partij van de Democratische Braziliaanse Beweging (PMDB).

Einde van PT-hegemonie

Door de zaak-Petrobras kampt de PT met interne dissidentie en verliest ze de steun van sectoren die haar vroeger onvoorwaardelijk steunden.

“Het is een einde van een cyclus van PT-hegemonie, een cyclus met praktijken die de Braziliaanse politiek al sinds het begin van de Republiek (in 1889) toepast”, geeft partij-ideoloog Tarso Genro toe. Haar betrokkenheid in dit corruptieschandaal is “een gevolg van een traditionele kijk op politiek”.

Om uit de crisis te geraken zal de partij zich moeten heruitvinden, zegt de voormalige minister.

Verouderd politiek systeem

Grzybowski betwijfelt of de PT daartoe in staat is. Brazilië zit namelijk met een verouderd politiek systeem, dat het van de militaire dictatuur (1964-1985) heeft geërfd.

“De grondwet van 1988 is er niet in geslaagd de politiek te vernieuwen. Hij heeft de regels voor de partijen niet veranderd, waardoor ze hun monopolie behouden in het verkiezingsproces.”

Verkiezingscampagnes financieren

‘Niet alleen Rousseff ziet haar geloofwaardigheid ondermijnd, ze vormt de synthese van de nationale politiek, waarbij ook het Nationale Congres in diskrediet is geraakt’, zegt senator João Alberto Capiberibe van de Braziliaanse Socialistische Partij, die tot 2013 deel uitmaakte van de coalitie.

Volgens de senator is niet de grondwet het probleem, maar ‘het cliëntelisme, het teveel aan ambtenaren en de corruptie’, die de regeringen op alle niveaus tot ‘ongebreidelde uitgaven’ dwingen.

Hij pleit voor een hervorming van het kiessysteem. ‘Geen enkel land ter wereld geeft zoveel uit aan verkiezingen als Brazilië.’ De bedrijfswereld mag niet langer verkiezingscampagnes financieren, ‘zodat de economische machten niet langer bepalen wie verkozen wordt.’

Geen nieuwe cyclus

Een groot deel van het geld dat in de zaak-Petrobras werd afgeleid, ging volgens de beklaagden naar de financiering van verkiezingscampagnes en partijen.

Maar steun voor een hervorming van het kiessysteem is er niet in het parlement.

Een cyclus nadert zijn einde, zeggen analisten, maar aanwijzingen dat er een nieuwe cyclus op komst is, zijn er niet. Aan de horizon is momenteel alleen maar onzekerheid.