Iran gaat gebukt onder ‘catastrofale’ luchtvervuiling

De VN-rapporteur voor Mensenrechten en Milieu trekt aan de alarmbel over de smog in Iran. Door een gastekort houdt Teheran zijn centrales draaiende met vervuilend mazout. Maar daardoor gaat de luchtkwaliteit er razendsnel op achteruit.

Deze winter zaten in Iran de spoedafdelingen vol, werden scholen regelmatig gesloten en konden veel mensen niet werken of zelfs hun huis niet verlaten wegens giftige smog. Een deskundige van de Verenigde Naties spreekt van een ‘rampzalige luchtvervuiling’.

Vuile lucht is een chronisch probleem in Iran. Veel steden, waaronder Teheran, behoren tot de meest vervuilde ter wereld. Dat komt door de uitstoot van miljoenen oudere voertuigen op de wegen en van verouderde raffinaderijen, elektriciteitscentrales en fabrieken.

Volgens het Centrum voor Luchtvervuilingsonderzoek van de Medische Universiteit van Teheran sterven in het hele land jaarlijks ongeveer 40.000 mensen aan gezondheidsproblemen die verband houden met luchtvervuiling. Dat gaat van infecties van de luchtwegen tot longkanker en hartaanvallen.

Mazout

Milieudeskundigen zeggen echter dat de situatie verslechtert omdat het land steeds grotere hoeveelheden mazout - een laagwaardige en zeer vervuilende brandstof - verbrandt om de elektriciteitscentrales te laten draaien, nu er een tekort is aan aardgas.

‘Iran zit midden in een luchtvervuilingscatastrofe met astronomisch hoge niveaus van zwevende deeltjes in de lucht’

De verbranding van mazout stoot giftige gassen uit zoals zwaveldioxide en kan volgens gezondheidsexperts leiden tot ernstige ziekten of zelfs een vroegtijdige dood.

‘Iran zit midden in een luchtvervuilingscatastrofe met astronomisch hoge niveaus van zwevende deeltjes (PM) in de lucht’, aldus David Boyd, de speciale rapporteur van de Verenigde Naties voor mensenrechten en milieu.

De kleinste vorm van fijnstof, bekend als PM2.5, wordt beschouwd als de meest giftige.

In december werden de dagelijkse PM2.5-niveaus in de Iraanse hoofdstad voortdurend als gevaarlijk hoog geregistreerd. Iraanse milieudeskundigen en lokale media schreven de hoge deeltjesniveaus grotendeels toe aan de toegenomen verbranding van mazout.

Scholen sluiten

Boyd en andere milieuanalisten en academici bekritiseren de Iraanse autoriteiten om wat zij beschouwen als zwakke uitstootregels voor de industrie en voertuigen. Ook de slechte handhaving van die regels krijgt kritiek.

De VN-rapporteur zei onder meer dat het Iraanse ministerie van Binnenlandse Zaken vorige maand had overwogen de luchtkwaliteitsnormen af te zwakken. Deze maatregel werd overwogen om ervoor te zorgen dat scholen open konden blijven nadat ze de weken ervoor verschillende keren waren gesloten wegens hoge vervuilingsniveaus.

‘Dit is een volkomen ongepaste reactie op deze crisis’, zegt Boyd in een videogesprek.

Hij noemde het ook ‘ironisch’ dat Iran met aardgastekorten kampt - gezien de enorme olie- en gasreserves in het land - terwijl het land meer fossiele brandstoffen exporteert.

Het Iraanse ministerie van Milieu heeft niet gereageerd op verzoeken om commentaar. De overheid in Iran heeft in het verleden Amerikaanse sancties de schuld gegeven van een gebrek aan overheidsuitgaven voor milieuzaken.

Volle ziekenhuizen

In januari vertelde een woordvoerder van de hulpdiensten van de stad aan het semi-officiële persagentschap ISNA dat ongeveer 18 procent van de nieuwe patiënten in de afgelopen maanden aan ademhalings- of hartproblemen leden.

De woordvoerder zou hebben gezegd dat er meer mensen binnenkwamen met luchtvervuilinggerelateerde kwalen naarmate de smog verergerde.

‘Ik ben drie weken lang in en uit ziekenhuizen geweest met chronische misselijkheid en duizeligheid’, vertelt Saeed, de 35-jarige eigenaar van een technologiebedrijf, via sms-berichten vanuit zijn huis in Teheran. Hij vroeg om geheimhouding van zijn achternaam uit angst voor represailles van de overheid.

Saeed zegt dat hij een longinfectie heeft opgelopen door vervuilde lucht in te ademen, en een heel maandsalaris heeft uitgegeven aan röntgenfoto’s en bloedonderzoeken.

‘Ik kon 21 dagen niet gaan werken en verloor veel geld en tijd’, vertelt hij.

Teheran, een dichtbevolkte stad met meer dan 18 miljoen inwoners, is bijzonder gevoelig voor smog door de hoge ligging en het omringende Alborz-gebergte dat de vervuilde lucht vasthoudt.

Wintertemperaturen kunnen het probleem verergeren omdat koude lucht voorkomt dat de smog opstijgt.

Financiële kosten van luchtvervuiling

Luchtvervuiling kost de wereld 8,100 miljard dollar per jaar, of 6,1 procent van het wereldwijde bruto binnenlands product, en veroorzaakt jaarlijks 6 tot 9 miljoen doden, volgens een rapport van het Institute for Economics and Peace uit 2022.

Ook in Iran lopen de kosten ten gevolge van de luchtvervuiling hoog op. Dood en ziekte als gevolg van luchtvervuiling kosten het land naar schatting 2,6 miljard dollar per jaar, aldus de Wereldbank - maar dat cijfer houdt geen rekening met zaken als verminderde landbouwproductiviteit of verloren schooldagen.

Een rapport van de Wereldbank uit 2018 noemde de lucht van Teheran ‘een van de meest vervuilde ter wereld’. Het probleem aanpakken is niet eenvoudig gezien de toenemende bevolkingsgroei, industriële ontwikkeling en verstedelijking, en brandstofverbruik.

De verbranding van mazout dreigt de situatie in Teheran onleefbaar te maken.

Tussen maart 2021 en maart 2022 steeg het aantal sterfgevallen als gevolg van langdurige blootstelling aan PM2,5-deeltjes met ten minste 87 procent ten opzichte van het voorgaande jaar, vertelde een ambtenaar van het ministerie van Volksgezondheid in november aan ISNA. Het exacte aantal sterfgevallen werd niet gemeld.

Vahid Hosseini, tussen 2013 en 2018 directeur van Teheran’s Air Quality Control Company, zegt dat de luchtvervuiling in Teheran eerder al slecht was, maar dat de verbranding van mazout de situatie onhoudbaar maakt en de hoofdstad onleefbaar dreigt te maken.

‘Mensen sterven voortijdig bij duizenden en de mortaliteit en morbiditeit is hoog’, zegt Hosseini, die universitair hoofddocent Duurzame Energietechniek is aan de Simon Fraser University in Canada.

Schending van de mensenrechten?

Vorig jaar nam de Algemene Vergadering van de VN een resolutie aan waarin de toegang tot een gezond milieu - met inbegrip van zuivere lucht - tot een mensenrecht werd verklaard.

Meer dan 160 landen stemden voor de niet juridisch bindende resolutie, maar acht landen onthielden zich van stemming, waaronder China, Rusland en Iran.

Kaveh Madani, voormalig plaatsvervangend hoofd van het Iraanse ministerie van Milieu, zegt dat het onrealistisch zou zijn te verwachten dat de regering luchtvervuiling en aantasting van het milieu als een schending van de mensenrechten zou beschouwen.

‘De Islamitische Republiek Iran respecteert noch de gezondheid van haar milieu noch de levens van haar mensen’, zegt Madani, nu een onderzoeksprofessor aan het City College van New York, via de telefoon.

‘Waarom is het budget voor de handhaving van de luchtkwaliteit gehalveerd terwijl we records halen in luchtvervuiling?’

Hoewel de onlangs aangekondigde begroting van Iran voor 2023 met 40 procent is gestegen ten opzichte van vorig jaar, zijn de uitgaven voor de aanpak van luchtvervuiling bijna gehalveerd.

‘De wetgeving rond luchtkwaliteit was het resultaat van wereldwijde expertise en binnenlandse ervaring … de handhaving ervan vereist het nodige budget’, zegt Masoumeh Ebtekar, die van 1997 tot 2005 aan het hoofd stond van het Iraanse ministerie van Milieu, vorige maand op Twitter. ‘Waarom is het gehalveerd terwijl we records halen in luchtvervuiling?’

Gif inademen

Erik Solheim, uitvoerend directeur van het Milieuprogramma van de VN (UNEP) tussen 2016 en 2018, zegt dat het milieu veel hoger op de politieke agenda moet komen in Iran. Elke regering zou de kwestie centraal moeten stellen, ongeacht de politieke omstandigheden.

‘Het recht op een schoon milieu en een gezond leven is een fundamenteel mensenrecht en vroegtijdig sterven door luchtvervuiling is een inbreuk op centrale mensenrechten’, zegt Solheim.

Documentairemaker Yan uit Teheran zegt dat zijn tijd buiten doorbrengen bij hoge verontreinigingsniveaus gevaarlijk aanvoelt. Hij heeft er geen vertrouwen in dat de regering het probleem zou aanpakken.

‘Als ik inadem, adem ik gif in. Als ik uitadem, hoest ik vuil op’, zegt Yan, 30, die alleen zijn voornaam gaf uit angst voor represailles van de autoriteiten, via sms. ‘De regering geeft geen prioriteit aan deze kwestie, zelfs niet als ieder van ons sterft door het inademen van deze gevaarlijke lucht.’

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door Thomson Reuters News Foundation.