Journalisten moeten op hun tellen letten in Oeganda

Geweld tegen journalisten en buitenlandse media die de toegang tot het land wordt bemoeilijkt: sommige experts zien hierin een symptoom van een maatschappij die haar maatschappelijke ruimte aan het verliezen is.

Vorige maand circuleerde er een gewelddadige video op sociale media in Oeganda: Reuters-fotograaf James Akena wordt omringd door soldaten die hard op hem inslaan terwijl hij zijn armen in de lucht houdt, ongewapend en met enkel zijn camera in de hand.

Akena hield er diepe sneden in zijn hoofd en wonden aan zijn handen, vingers en nek aan over. Hij verbleef een tijd in het ziekenhuis, maar is inmiddels terug aan het werk.

Kruimeldief

Een maand na het buitensporige geweld op Akena is er geen bewijs dat de soldaten die hem aanvielen, gestraft werden voor hun daden. Het leger reageerde nochtans op de beelden met een verklaring waarin de onprofessionele houding van de soldaten werd afgekeurd en er tot hun arrestatie werd bevolen.

Oeganda’s legerchef David Muhoozi zegt dat er actie werd ondernomen tegen zijn soldaten.

‘We hebben niemand nodig om ons eraan te herinneren dat wie mishandelt, moet worden aangepakt. Tegen zij die de journalist hebben aangevallen, wordt actie ondernemen. Ze zijn aangehouden. Het zit dus in ons DNA om onheil te bestrijden’, zegt Muhoozi.

Tijdens een protestactie tegen foltering nam James Akena foto’s van de brutale aanpak van het leger en de politie terwijl ze de demonstranten uiteen probeerden te drijven.

Op het moment van de aanval was Akena foto’s aan het nemen van een protestactie tegen de arrestatie en de foltering van een populaire muzikant die de politiek in ging: Robert Kyangulanyi, beter bekend als Bobi Wine. Akena nam foto’s van de brutale aanpak van het leger en de politie terwijl ze de demonstranten uiteen probeerden te drijven.

President Yoweri Museveni sprak het parlement een week later toe en zei dat de veiligheidsdiensten hadden verklaard dat ze Akena verkeerdelijk hadden voorgehouden als een kruimeldief die misbruik wilde maken van de betoging.

Robert Sempala, directeur van het Human Rights Network For Journalists (HRNJ) in Oeganda zegt dat het misbruik van journalisten nog steeds doorgaat, ondanks de garanties van het leger en de politie. Volgens hem zijn tussen 20 augustus en 22 september 2018 ongeveer dertig journalisten geslagen door het leger.

‘We staan erop dat die soldaten worden gearresteerd, maar het leger heeft hun identiteit nog niet bekendgemaakt. We wachten dus nog steeds op effectieve straffen. Anders zullen wij andere remedies moeten zoeken, inclusief juridische stappen ondernemen’, zegt Sempala.

Georkestreerd geweld

Maria Burnett van Human Rights Watch Oost-Afrika uit haar twijfel over het feit dat de arrestatie van de geweldenaars van Akena zou betekenen dat journalisten in de toekomst niet meer zouden worden mishandeld.

‘Geweld tegen journalisten door veiligheidsdiensten is al jaren aan de gang’, zegt ze. ‘Daarna schieten andere overheidsdiensten in actie en helpen het door het leger georkestreerde geweld te verdoezelen.’

‘Journalisten afrossen dient twee doelen: het maakt sommige journalisten bang om politiek gevoelige gebeurtenissen te coveren, en het verhindert dat bewijsmateriaal, van bijvoorbeeld soldaten die burgers slaan of zelfs doden, het publiek bereikt’, zei Burnett in een verklaring.’

‘Journalisten afrossen dient twee doelen: verhinderen dat ze politiek gevoelige gebeurtenissen coveren, en dat bewijsmateriaal van overheidsgeweld verbergen’

‘Maar, nu er steeds meer camera’s beschikbaar zijn, is het intimideren of het censureren van de boodschapper op lange termijn niet meer haalbaar. Het zal alleen maar leiden tot meer burgerjournalistiek en meer openlijke kritiek op het gebruik van geweld door de overheid’, merkt ze op.

Peter Mwesige, mediawetenschapper en hoofd van het African Center For Media Excellence, noemt het geweld onaanvaardbaar. ‘We roepen de regering op om de strijdkrachten in toom te houden’, zegt hij. ‘Zoals we eerder hebben gezegd, gaat persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting niet enkel over de rechten van journalisten.’ Journalisten stoppen in hun werk ontzegt burgers de toegang tot essentiële informatie over wat er in hun land aan de hand is, zegt hij.

Volgens Sarah Bireete van het Centre for Constitutional Governance is het geweld tegen journalisten een symptoom van een maatschappij die haar maatschappelijke ruimte aan het verliezen is. Volgens haar past dit in het rijtje met pogingen om het maatschappelijk middenveld het zwijgen op te leggen.

Buitenlandse aanvragen

De Foreign Correspondent’s Association in Uganda (FCAU) vroeg op 12 september in een verklaring aan de regering om te stoppen met het blokkeren van aanvragen van buitenlandse journalisten. Volgens de FCAU zijn er recent minstens tien journalisten die naar Oeganda willen afreizen om verslag uit te brengen over de situatie in het land. Geen van hen kreeg de toestemming van de overheid, zelfs niet nadat ze aan alle voorwaarden hebben voldaan.

‘Internationale journalisten ervan weerhouden om in het land te komen werken, bevestigt het patroon van intimidatie en geweld tegen de pers. Het stoppen van internationale mediahuizen om legaal aan verslaggeving te doen in Oeganda is een zoveelste poging om journalisten de mond te snoeren’, stelt de FCAU in een verklaring.

Volgens onze bronnen is er een aantal journalisten die terug naar huis keren omdat ze hun accreditatie niet verlengd krijgen. HRW-advocaat Peter Gwayaka zegt dat onder meer BBC-reporter Will Ross onlangs uit het land werd gezet.

De directeur van het Oegandese Centrum voor de Media zegt dat de overheid geen accreditaties voor buitenlandse journalisten weigert, maar dat ze momenteel de richtlijnen aan het herzien is.