Kleinkinderen van migranten worden eenvoudiger burger in Zwitserland

Het nieuwe voorstel tot wetswijziging, BBl-20167581, reeds door het Zwitserse parlement goedgekeurd in september 2016, zal de administratie en kosten verlichten van de naturalisatieprocedure voor 3^de generatie migranten. Sinds 1980 werd vier maal geprobeerd om een dergelijk initiatief door te voeren, maar het referendum dat op 12 februari 2017 plaatsgreep was de eerste geslaagde versoepeling van het Zwitserse naturalisatieproces.

De resultaten van het Zwitserse referendum omtrent vereenvoudigde naturalisatie, met een duidelijke goedkeuring in 19 van de 26 kantons.

De criteria om de Zwitserse nationaliteit aan te nemen behoren tot de strengste ter wereld, en het nieuwe wetsvoorstel zou deze criteria dan ook onveranderd laten: men moet in het land geboren zijn en er minstens 5 jaar school gelopen hebben, net als de ouders, en ook de grootouders moeten zich reeds in Zwitserland gevestigd hebben (de grootouders hoeven niet in Zwitserland school gelopen te hebben). Verder moet de kandidaat de taal van zijn/haar Kanton spreken (Duits, Frans, of Italiaans naargelang de regio), minstens 25 jaar zijn, en “goed geïntegreerd” zijn. De kandidaat dient deze laatste conditie te bewijzen d.m.v. getuigenissen van buren. Je buren te vriend houden kan in Zwitserland dus bepalen of je burger wordt of niet.

Al deze voorwaarden voor kandidaten blijven onveranderd en er zal ook geen automatische nationaliteitsverwerving plaatsvinden (zoals die in België en Nederland bestaat voor minderjarigen). Maar wat verandert het nieuwe wetsvoorstel dan wel?

Het enige dat in de toekomst voor kandidaat-Zwitsers zal veranderen is de hoeveelheid administratieve rompslomp en de wachttijd na aanvraag van de zogeheten “Einbürgerungsbewilligung” (letterlijk “inburgeringsgoedkeuring”, hoewel met inburgering hier nationaliteitsverwerving bedoeld wordt).

Het voorstel wordt dan ook ‘verre van revolutionair’ genoemd door de Sociaal Democrate Ada Marra, die het initiatief opstartte in 2008: ‘Derde generatie vreemdelingen hebben hun roots in Zwitserland. De link met het land van hun grootouders is dikwijls enkel nog toeristisch of symbolisch.’

Verder brengt de vereenvoudigde naturalisatie twee grote verbeteringen aan in de huidige procedure:

De kandidaat is niet langer zelf verantwoordelijk om te bewijzen dat hij geïntegreerd is. Men neemt aan dat de persoon een geïntegreerd lid van de maatschappij is. De kantonale autoriteiten kunnen tegen deze aanname echter nog beroep aantekenen indien ze in staat zijn het tegendeel te bewijzen.

Tweede verbetering is dat de wetgeving omtrent de naturalisatieprocedure wordt gestroomlijnd op een federaal niveau en vanaf nu dus dezelfde is in alle 26 kantons. Dit was tot nu toe nog niet het geval, wat grote verschillen in aanvaardingsgraden opleverde tussen de Kantons.

De minister wees er op dat burgerschap nog steeds aan strenge voorwaarden onderhevig is: ‘Burgerschap wordt niet automatisch toegekend.’

Het initiatief heeft betrekking op 24.600 jongeren, een relatief klein deel van de bevolking, voornamelijk afkomstig uit Italië, Turkije en de Balkan.

40% van deze groep kon reeds gebruik maken van de vereenvoudigde procedures die heersten in de kantons Genève, Zurich, Vaud, Bern, Neuchâtel, Fribourg en Jura. Met het initiatief werd dit uitgebreid naar de overige 19 kantons. Experten geloven echter dat slechts een fractie van zij die in aanmerking komen, daadwerkelijk gebruik zullen maken van de vereenvoudigde procedure.

Het vereenvoudigde burgerschap vormt in de eerste plaats ‘een erkenning voor vele verantwoordelijke jongeren, en niet in het minste voor hun grootvaders en -moeders die ons land dienden met hun hard werk. Zwitserland is hun thuis, en toch hebben ze geen paspoort’, stelde de minister van Justitie Simonette Sommaruga. Toch wees de minister er op dat burgerschap nog steeds aan strenge voorwaarden onderhevig is: ‘Burgerschap wordt niet automatisch toegekend.’

Zwitserse naturalisatie, een geschiedenis

Je nationaliteit wordt in Zwitserland bepaald door de nationaliteit van je ouders, en niet door je geboorteplaats (zoals wel het geval is in de Verenigde Staten, Canada, en vele Europese landen). Zwitserland nam tot nu toe nog nooit initiatief om zijn populatie te doen groeien door vereenvoudigde naturalisatie, en zet met het wetsvoorstel van 12 februari dus een unicum neer in de naturalisatiegeschiedenis van het land. Een geschiedenis die desalniettemin zeer interessant is.

De vraag naar Zwitserse paspoorten toonde pieken en dalen in de laatste eeuw. Eén ding blijkt echter duidelijk: het rode boekje is in toenemende mate begeerd.

In 1900 bedroeg de Zwitserse populatie nog 3,3 miljoen inwoners (❶), vandaag zijn er dat 8 miljoen. De eerste wereldoorlog maakte van het neutrale Zwitserland een toevluchtsoord voor velen (❷). Het naturalisatieproces was toen nog zeer laks en een verblijf van 2 jaar was voldoende om een aanvraag in te dienen (tegenwoordig is een minimum verblijf van 12 jaar noodzakelijk).

In het interbellum en tijdens de tweede wereldoorlog trachtten nog zeer velen Zwitserland te bereiken, maar het land ging door een economische crisis en werkloosheid was extreem hoog. De regering reageerde door haar grenzen te sluiten, en verhinderde duizenden vluchtenden om het land te betreden, waaronder ook veel Joden die Nazi-Duitsland trachtten te ontkomen (❸).

Een aanpassing van de wet in 1953 maakte dat Zwitserse vrouwen die met een niet-Zwitser trouwden niet langer hun nationaliteit verloren, en een aanvraag tot her-naturalisatie konden indienen. Deze nieuwe regel werd massaal benut (❹).

Een wetswijziging in 1978 besloot dat alle kinderen die in Zwitserland worden geboren van een Zwitserse moeder automatisch Zwitsers zijn. De jaren hierop werd aan veel reeds geboren kinderen toch de nationaliteit toegekend (❺).

Vanaf 1992 verkregen vrouwen niet langer automatisch burgerschap wanneer ze met een Zwitser trouwden (❻) en werd een dubbele nationaliteit erkend.

Directe democratie

Politiek voeren door middel van een rechtstreekse stemming van het hele volk is een sterk voorbeeld van hoe directe democratie nog overeind kan blijven in het toenemende autoritaire milieu in binnen- en buitenlandse politiek (een trend die reeds werd gedoopt tot “Trumpisme”).

Referenda zijn een lange traditie in Zwitserland. Sinds 1848 trokken de Zwitsers 302 maal naar de stembus. Jaarlijks worden er minimaal 4 referenda gehouden waar burgers rechtstreeks wetsvoorstellen goed- of afkeuren en zo steeds de macht bij het volk houden. In 2017 zijn er referenda gepland op 12 februari, 21 mei, 24 september en 26 november. In het recente referendum werd er naast de wet op verlichte naturalisatie ook gestemd over de hervorming van bedrijfstaksen en de oprichting van een nationaal fonds voor het voorkomen van wegverkeer. Enkel het laatste werd goedgekeurd.

De bevolking heeft nog meerdere middelen ter beschikking die tot directe democratie leiden; men kan populaire initiatieven opstarten, petities rechtstreeks bij de autoriteiten indienen en extra referenda aanvragen wanneer men niet akkoord is met regeringsbeslissingen. Zwitserland kan perfect als rolmodel dienen voor landen waar een versterking van de democratie nog aan de orde is.

Een gevolg van de directe democratie die in Zwitserland met behulp van referenda wordt toegepast, is dat politieke partijen grote middelen inzetten om de bevolking van hun standpunt te overtuigen. Politieke legitimiteit blijkt plots nauw samen te hangen met marketing. De correlatie tussen politiek welslagen en mediacampagnes neemt ook tijdens verkiezingen toe, wat bijvoorbeeld in de recente verkiezingen in de Verenigde Staten overduidelijk was. Ook in de Zwitserse referenda wordt er in toenemende mate ingezet op reclame bij voor- en tegenstanders van voorstellen, en deinzen bepaalde partijen er bovendien niet van terug om met zwaar geschut te schieten.

De uitslag van het afgelopen referendum is zeer veelbelovend, en een stap in de richting van een meer geïntegreerde Zwitserse maatschappij. Het toont aan dat de meerderheid van de Zwitsers een gematigde tot positieve visie hebben tegenover migranten en open staan voor verandering. Anderzijds dient voorbarig optimisme getemperd te worden, aangezien het referendum ook heel wat negatieve reacties deed opwaaien, en de voorwaarden voor naturalisatie onveranderd blijven. Er is echter op zijn minst wel sprake van een politieke dialoog, iets wat we niet langer als vanzelfsprekend mogen nemen.