Een alternatief en virtueel winterevenement: ‘De kruistochten waren geen vrolijk Disneyland’

Het jaarlijkse winterevenement van het Gravensteen in Gent, Winterwonderkasteel, deed afgelopen week stof opwaaien. Als centrale thema werden de kruistochten gekozen, maar daarop kwam felle kritiek. Als reactie organiseert de sociaal-culturele organisatie Voem een eigen virtueel Winterwonderkasteel.

Het Gravensteen koos de kruistochten uit als centraal thema voor zijn winterevenement, maar historici bekritiseerden de stereotiepe en selectieve voorstelling van die historische gebeurtenissen. De gewelddadige realiteit van de kruistochten komt niet aan bod en de geschiedenis wordt te veel voorgesteld als een sprookje, is de kritiek.

Winterwonderkasteel benadert zo de geschiedenis op een oriëntalistische, racistische en onhistorische manier. Als deel van het evenement kunnen kinderen bijvoorbeeld op zoek gaan naar de schatten die de kruisvaarders meebrachten uit het Oosten, mogen ze zich verwachten aan exotische geuren en warme kleuren en staat er een bruine man met een tulband op de affiche.

Als reactie daarop creërde Voem, een sociaal-culturele organisatie in Gent, een eigen, virtueel Winterwonderkasteel. In een virtuele bibliotheek kunnen deelnemers gratis boeken lezen over oriëntalisme en over de kruistochten. Er is ook een virtuele zithoek om gedachten uit te wisselen met andere virtuele bezoekers. ‘We willen bezoekers bewustmaken van de realiteit van de kruistochten, wat anders is dan wat aanvankelijk werd voorgesteld.’

Afgelopen dinsdag organiseerde Voem er een editie van We Need To Talk About It, een platform waarmee ze taboes en actuele thema’s openlijk bespreken met een diverse groep burgers, artiesten, academici en ervaringsdeskundigen.

Dichter Lou Machraoui vatte het samen in de vorm van een gedicht:

Voor jong, maar evengoed ook voor oud, is er een virtuele informatiezoektocht waarin spelenderwijs op zoek gegaan wordt naar leerrijke schatten, als alternatief voor de exotische schatten uit het Oosten.

En er is een gratis expo van de Gents-Palestijnse artiest Hamza Abu Ayyash. ‘Eerder dit jaar hadden we een aanvraag gedaan om zijn eindwerk als tijdelijke lichtprojectie op de poort van het Gravensteen te tonen’, vertelt initiatiefneemster van het project Amani El Haddad aan MO*. ‘Maar dat werd toen afgewezen wegens te politiek gevoelig.’

‘We wilden dus het Winderwonderkasteel nabouwen op een informatieve manier. Zo hopen we bezoekers bewust te maken van de realiteit van de kruistochten, wat anders is dan wat aanvankelijk voorgesteld werd in het Gravensteen’, aldus El Haddad.

‘Geen Disneyland’

Het Winterwonderkasteel in het Gravensteen werd georganiseerd door Historische Huizen Gent, dat voor de stad Gent historische gebouwen zoals het Gravensteen beheert. Dit jaar werd gekozen voor een oosters thema waarin de kruistochten centraal stonden.

Maar Voem en historici bekritiseerden die aanpak en spraken over een niet-kritische reflectie van de kruistochten door de organisatie. Westerse kruisvaarders brachten lokale volkeren veel leed toe en verwoestingen aan. Daar geen aandacht aan schenken zou de volkeren uit de regio herleiden tot een karikatuur.

‘De kruistochten worden voorgesteld op een vrolijke Disneyland-achtige manier. Maar het was helemaal geen frivole periode uit de geschiedenis.’

‘De kruistochten worden zo voorgesteld op een vrolijke Disneyland-achtige manier. Maar het was helemaal geen frivole periode uit de geschiedenis’, vertelt historicus Neslihan Dogan aan MO*.

‘Het lijkt wel een goedkope toeristenbazaar’, stelt Professor Aymon Kreil, antropoloog aan de Universiteit Gent tijdens het open gesprek dinsdag. Er is een mix van elementen te zien die geen onderscheid maken tussen toen en nu, of tussen de verschillen in die regio, aldus Kreil.

Het is een stereotiepe voorstelling van de regio, zeggen critici, en dat is problematisch om twee redenen. Enerzijds worden de westerse gruweldaden verdoezeld, terwijl kruisvaarders volkeren doodden omwille van hun religie, luidden de reacties verder in het open gesprek.

Anderzijds wordt van het Midden-Oosten een foutief beeld geschetst. Zo wijst professor Arabistiek Helge Daniëls in het open gesprek op de affiche van het evenement. Daarop staat een bruine man met een tulband. ‘Alsof iedereen dat draagt.’

‘Een diverse groep mensen wordt zo tot een object herleid dat overheerst kan worden. Verder krijgen ze geen identiteit of historische omkadering’, vertelt historicus Tina De Gendt aan MO*.

Dat is oriëntalistisch zeggen de critici. Dat wil zeggen: een stereotiep beeld van het Midden-Oosten schetsen. Het is de idee vanuit het Westen dat die regio mysterieus en ongetemd is. Doorheen de jaren groeide die exotisering van de regio uit tot een commerciële business, duidt Daniëls.

‘Dit staat haaks op het engagement van de stad om te bouwen aan een pluralistische en inclusieve samenleving.’

De Gendt vindt het pijnlijk dat Historische Huizen Gent dit op een commerciële manier aanpakte. Veel vluchtelingen uit de regio die nu in België wonen kunnen zich iets voorstellen bij een heilige oorlog, aangezien de regio jaren opgeschud werd door IS.

Bovendien, stelt De Gendt, is er geen rekening gehouden met de huidige samenstelling van onze samenleving. ‘Zijn de organisatoren ooit al in de buurt van een school geweest? Hoe komt Historische Huizen Gent erop om zo’n pijnlijk hoofdstuk uit ons verleden voor te stellen vanuit een enkel perspectief. Dit staat haaks op het engagement van de stad om te bouwen aan een pluralistische en inclusieve samenleving.’

‘We moeten hierover spreken’, benadrukt De Gendt daarom. ‘Dit debat moet vanuit verschillende perspectieven worden opengebroken.’

Het virtuele Winterwonderkasteel is te bezoeken tot 28 december.