Somaliërs sterven van de honger, waarom wordt er geen hongersnood afgekondigd?

Somalië staat op de rand van de ergste hongersnood in een halve eeuw, nu de droogte toeneemt en de voedselprijzen wereldwijd stijgen. Honderdduizenden mensen riskeren er de hongerdood. Toch wordt er geen officiële hongersnood uitgeroepen. Hoe komt dat?

De Verenigde Naties hebben gewaarschuwd dat delen van het land in de komende weken door hongersnood zullen worden getroffen. Verwacht wordt dat deze ernstiger zal zijn dan in 2011, toen de hongersnood daar meer dan een kwart miljoen mensen het leven kostte. Ongeveer de helft van hen waren kinderen.

Er is meer dan 2,2 miljard dollar nodig voor voedsel, water, onderdak, gezondheid en sanitaire voorzieningen en andere steun aan de getroffen gemeenschappen.

Er is meer dan 2,2 miljard dollar nodig voor voedsel, water, onderdak, gezondheid en sanitaire voorzieningen en andere steun aan de getroffen gemeenschappen. Tot op heden heeft Somalië nauwelijks de helft daarvan ontvangen van buitenlandse donoren.

‘De internationale gemeenschap moet niet wachten op een officiële hongersnoodverklaring om in actie te komen’, zei Natalia Kanem na een bezoek aan Somalië eerder deze maand. Zij is uitvoerend directeur van het Bevolkingsfonds van de VN (UNFPA). ‘We moeten daar nu met een levensreddend antwoord komen.’

Hulpverleners stellen dat de drempel voor hongersnood in sommige gebieden al is overschreden en roepen op tot een onmiddellijke officiële verklaring. Dat zou de wereldwijde aandacht op de ramp vestigen, de broodnodige buitenlandse hulp mobiliseren en levens redden.

Maar hongersnood uitroepen is een complex proces dat sterk beïnvloed wordt door de politiek. Hier zijn enkele feiten op een rij:

Wat is een hongersnood?

Een hongersnood wordt uitgeroepen in een gebied waar al ernstige honger heerst en waar mensen van honger zijn omgekomen omdat ze niet genoeg gezond voedsel hebben.

Volgens de VN moet het getroffen gebied aan drie voorwaarden voldoen:

1. Minstens 20 procent van de bevolking kampt met extreme voedseltekorten
2. Minstens 30 procent van de kinderen lijdt aan acute ondervoeding
3. Dagelijks sterven minstens 2 op de 10.000 inwoners aan honger of een combinatie van ernstige honger en ziekte

Waarom wordt Somalië geconfronteerd met hongersnood?

De klimaatverandering is de belangrijkste reden, zeggen hulpverleners. Somalië - en delen van de buurlanden Ethiopië en Kenia - worden geconfronteerd met het vijfde mislukte regenseizoen op rij.

De honger is verergerd door de stijgende kosten van graan, brandstof en kunstmest na de Russische invasie in Oekraïne.

Dat heeft kwetsbare bevolkingsgroepen - die al getroffen zijn door jarenlange opstanden van de jihadistische groep al Shabaab en inkomstenverlies door de covid-19-pandemie - aan de rand van de afgrond gebracht.

De honger is verergerd door de stijgende kosten van graan, brandstof en kunstmest na de Russische invasie in Oekraïne. Somalië is voor 90 procent van zijn graan afhankelijk van Rusland en Oekraïne. De prijzen van sommige basisproducten zijn er dan ook met 160 procent gestegen.

Hoe treft de droogte de Somaliërs?

Ongeveer 6,7 miljoen mensen - bijna de helft van de bevolking van het land - lijden ernstige honger doordat het al meer dan twee jaar nauwelijks regent. Dat heeft hun oogsten gedecimeerd en hun vee doen sterven.

Meer dan een miljoen mensen zijn uit hun huizen verdreven en gedwongen om dagenlang te trekken op zoek naar voedsel, water en medische verzorging.

Honderden ondervoede en door ziekte getroffen kinderen zijn reeds gestorven en meer dan 300.000 mensen dreigen te verhongeren.

Als er mensen sterven, waarom wordt er dan geen hongersnood uitgeroepen?

De beslissing om een hongersnood uit te roepen wordt meestal gezamenlijk genomen door de lokale overheid en de Verenigde Naties.

Een hongersnoodverklaring kan politiek omstreden zijn. Overheden kunnen het zien als een smet op hun blazoen en een kans voor tegenstanders om te wijzen op falend bestuur en onvermogen om basisbescherming te bieden.

De regering vreest ook dat een hongersnoodverklaring investeerders kan afschrikken.

Hulpverleners in Somalië zeggen dat een deel van de pas verkozen regering van president Hassan Sheikh Mohamud aarzelt om de hongersnood af te kondigen, omdat de publieke steun daardoor zou kunnen afkalven en het de opstandelingen van Al Shabaab in de kaart zou spelen.

De regering vreest ook dat een hongersnoodverklaring investeerders kan afschrikken en buitenlandse hulp voor ontwikkelingsprojecten op lange termijn kan omleiden naar de reactie op de hongersnood.

In september gaf Mohamud toe dat de toestand in delen van Somalië zeer ernstig was.

‘De hongersnood uitroepen is een moeilijke kwestie die niet alleen de slachtoffers ervan treft, maar ook de ontwikkeling fnuikt en de perspectieven verandert’, zei Mohamud tijdens een evenement in het Center for Strategic and International Studies, een denktank in Washington.

Dwingt een hongersnoodverklaring tot actie?

Nee. De hongersnoodverklaring brengt geen bindende verplichtingen voor de Verenigde Naties, de lokale regering of andere VN-lidstaten met zich mee. Het dient eerder om de aandacht wereldwijd op de situatie te vestigen en middelen vrij te maken voor noodhulp.

Toen Somalië in 2017 opnieuw door droogte werd geteisterd, heeft een snelle respons de hongersnood kunnen afwenden.

Wat zijn de prognoses voor Somalië voor de komende maanden?

Volgens het Famine Early Warning Systems Network (FEWS NET) zijn de prognoses somber. Ze geven aan dat er tijdens het huidige regenseizoen weinig regen zal vallen en dat dit waarschijnlijk zal voortduren tot het volgende regenseizoen in maart-mei.

‘Ongeacht de regenval van volgend jaar, zal het herstel van een droogte van deze omvang jaren duren, waarbij de extreem hoge humanitaire behoeften zullen aanhouden en zelfs toenemen in 2023’, aldus een verklaring van FEWS NET.

‘Veel mensen hebben hun bestaansmiddelen en hun zelfredzaamheid volledig kwijtgespeeld en zijn sterk afhankelijk van hulp om in hun basisbehoeften te voorzien.’

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.