Libanon in crisis: ‘Moeten we straks de hele bevolking therapie geven?’

Van hyperinflatie tot de explosie in de haven van Beiroet: de vele crisissen die Libanon de laatste tijden plaagden, hebben een zware tol geëist op de mentale gezondheid van de Libanezen. Hotlines en hulpverleners worden overspoeld, mentale gezondheidszorg is ontoereikend en een eenzaamheidsepidemie teistert al wie het land nog niet verlaten heeft. ‘Velen hebben de hoop verloren.’

Met de grootste moeite heeft de Libanese bevolking eerst een 15-jarige burgeroorlog en dan de chaotische naoorlogse jaren overleefd. Na de explosie van 4 augustus 2020 in de haven van Beiroet lijkt het land volledig ineengestort te zijn. Voordien stapelden de crisissen zich al op in het land. Libanon kampte met hyperinflatie, grootschalige corruptie en fors toenemende werkloosheid en armoede.

‘Het regime brengt dit land naar de rand van de afgrond’, zegt journalist en podcastmaker Hassan in MO*. ‘De meeste Libanezen hebben niet langer het geld of de mentale kracht om nog politiek actief te zijn. Dit is ons absolute dieptepunt.’

In augustus stak Libanon Venezuela voorbij als land met de hoogste inflatie ter wereld.

Sinds de explosie in Beiroet zijn de inflatie, werkloosheid en armoede alleen maar verder blijven stijgen. In augustus stak Libanon Venezuela voorbij als land met de hoogste inflatie ter wereld. De consumentenprijsindex is er met 137,8 procent gestegen op een jaar tijd. En daar komt nu ook een grote olie- en gascrisis bij. Libanon zit met grote tekorten aan brandstof, waardoor vele Libanezen uren in de rij moeten staan om hun auto vol te tanken.

Daar komt nog eens bij dat er nauwelijks elektriciteit is. Door het tekort aan brandstof slaagt de staat er niet in om genoeg elektriciteit op te wekken. Elke dag zitten Libanezen urenlang in het donker zonder airconditioning om de hitte door te komen. Nu het stilaan kouder wordt en oplossingen uitblijven, vrezen velen voor een uiterst barre winter.

Zelfmoordlijn overspoeld

‘De voorbije twee jaar hebben de crisissen zich opgestapeld in Libanon’, zegt ook Sami Chalhoun, mentale gezondheidscoördinator bij Caritas Libanon, aan MO*. ‘We hebben de afgelopen twee jaar een significante toename gezien van mensen die om mentale gezondheidshulp vragen.’

Deze uitzichtloze situatie heeft voor vele Libanezen een zware tol op hun mentale gezondheid geëist. De Libanese zelfmoordlijn Embrace 1564 krijgt nu ongeveer 1100 oproepen per maand. Dat is bijna twee keer zoveel als vorig jaar in 2020.

En het ziet er niet naar uit dat dat aantal binnenkort zal gaan dalen. Het aantal oproepen nam bijna exponentieel toe de laatste twee jaar. In totaal ontving de hulplijn in 2019 tweeduizend oproepen. In 2020 waren dat er volgens de communicatieverantwoordelijke van Embrace, Hiba Dandachli, al zesduizend.

Door de grotere vraag voelde de hulplijn zich genoodzaakt om langer open te zijn. Ze opereren nu 21 uur per dag, voordien was dat slechts 17 uur per dag. In de komende maanden willen ze uiteindelijk 24 uur op 24 kunnen opereren.

Hoop is een mission impossible

Vanuit het hele land krijgt de hulplijn oproepen van mensen die suïcidale neigingen hebben. Een oproep kwam van een vader die zelfmoord wou plegen omdat hij zijn kinderen niet meer te eten kon geven. Een weduwe belde omdat ze het eten voor haar drie kinderen niet meer kon betalen. Een dakloze man zei dat hij alle hoop verloren was en van een brug wou springen.

‘We krijgen zulke oproepen dagelijks’, vertelt medeoprichter en vicepresident van de hulplijn Mia Atoui aan France24. ‘De crisis is enorm hard verergerd. Veel mensen hebben de hoop verloren.’

Een op de vijftig Libanezen heeft een zelfmoordpoging achter de rug.

‘Psychologische bijstand geven is het minste dat we kunnen doen.’

De cijfers liegen er niet om. Een op de twintig Libanezen overweegt serieus zelfmoord. Een op de vijftig ondernam al een poging. Dat blijkt uit een studie van IDRAAC, een Libanese ngo geëngageerd voor mentale gezondheid. Het zijn vooral de 18 tot 34-jarigen die zelfmoord overwegen.

Ook veel meer minderjarigen bellen de hotline. Momenteel is 15 procent van de bellers minderjarig. De vorige maanden was dat nog een op de tien.

‘Mijn job voelt nu aan als mission impossible’, zegt Boushra, vrijwilligster bij Embrace, aan France24. ‘Wij moeten hoop geven in een land waar hoop niet meer bestaat.’

‘Veel van mijn patiënten hebben hun levensdoel en toekomstperspectief verloren’, zegt mentale gezondheidsdeskundige en psychotherapeut dr. Karim Dakroub aan MO*. ‘Het is moeilijk om mensen zin in leven te geven wanneer ze geen mogelijkheden meer hebben. Maar we moeten doorzetten. Psychologische bijstand geven is het minste dat we voor hen kunnen doen.’

Insomnia na explosie

Vele Libanezen zijn in het bijzonder getraumatiseerd door de explosie in de haven van Beiroet. Stress en paniekstoornissen, insomnia, nachtmerries, angst, depressie en eenzaamheid zijn slechts enkele van de vele mentale stoornissen waar Libanezen sindsdien mee kampen.

De afgelopen veertig jaar van non-stop conflict in Libanon zorgden al voor een groter risico op posttraumatische stressstoornis (PTSD) en collectief trauma onder de bevolking. Dat leiden we af uit een recente studie van Partner 4 Health, een organisatie gespecialiseerd in medisch onderzoek. Economische en financiële moeilijkheden zijn bovendien een grote oorzaak van PTSD.

Lees ook

‘Er is een hele gemeenschap nodig om oorlogstrauma te helen’

‘De mensen hadden al zwaar te lijden onder de financiële ineenstorting, de pandemie en de explosie’, zegt ook psychologe Yara Chamoun aan Aljazeera. ‘Nu is er ook nog de sociale en economische crisis. Die heeft een erg nefaste invloed op de mentale gezondheid.’

‘Het cannabis- en alcoholgebruik als coping mechanismen is enorm gestegen’, zegt Chamoun. ‘Heel Libanon is constant bezig trauma en stress te verwerken. Moeten we dan de hele bevolking therapie geven?’

Burn-out bij hulpverleners

De mentale gezondheidscrisis zet de hulpverlening erg onder druk. Bekwame hulpverleners zijn in groten getale geëmigreerd. De vraag naar betaalbare of gratis hulp is erg groot. Veel mentale gezondheidswerkers staan aan de rand van een burn-out door de enorme werkdruk.

Hulpverleners zijn massaal geëmigreerd. Wie gebleven is, staat enorm onder druk.

Bij Lebanon For You, een non-profit organisatie die psychologische hulp biedt, worden ze overspoeld met de vraag voor gratis therapiesessies. Ondertussen zijn maar liefst dertien van de veertig psychologen in hun netwerk geëmigreerd. Een aantal anderen zitten thuis met een burn-out.

Degenen die wel blijven doorwerken, moeten dat doorgaans online doen. Patiënten geraken niet altijd tot bij hen door de brandstoftekorten. Tegelijkertijd betekenen online sessies ook een groter risico dat de sessies onderbroken worden door de vele plotse black-outs.

‘Extreem storend’, vindt psycholoog Bernard Sousse dat. Hij getuigt hierover bij Middle East Monitor. ‘Het zorgt ervoor dat de sessies niet altijd erg effectief zijn, terwijl er een dringende nood heerst.’

De mentale gezondheidswerkers bij Caritas Libanon ervaren ook een grotere werkdruk, zegt Sami Chalhoun. ‘We hebben onze mentale gezondheidszorg uitgebreid en onze psychosociale bijstand aangepast aan de specifieke noden van de patiënten.’

‘We hebben een immense verantwoordelijkheid tegenover de bevolking’, vindt dr. Dakroub. ‘Maar de agenda’s van al mijn collega’s zijn volgeboekt, we kunnen er geen nieuwe patiënten bij nemen. Ons probleem is nu dat wij door de druk ook zelf nood hebben aan psychologische bijstand.’

Bijkomend oorlogstrauma

In Libanon leven ook zo’n anderhalf miljoen vluchtelingen uit buurland Syrië. Zij leven nu zowel met de stress en onzekerheid van non-stop crisissen als met het trauma en dagelijkse stress van oorlogsvluchteling te zijn.

In 2016 kwam de Wereldgezondheidsorganisatie al naar buiten dat zo’n 20 procent van Syrische vluchtelingen in Libanon met mentale problemen kampte. Die cijfers zijn moeilijk na te gaan, gezien het stigma rond mentale gezondheidsproblemen dat nog heerst bij velen van hen. In realiteit kan het cijfer dus nog een pak hoger liggen.

‘Eerst wou ik absoluut geen behandeling voor mijn mentale problemen’, vertelt 18-jarige Syrische vluchtelinge Rawan aan Artsen Zonder Grenzen. ‘Maar ik besloot toch hulp te zoeken naarmate ik steeds meer achteruitging.’

‘Mijn economische situatie heb ik niet in de hand, maar ik kan wel iets aan mijn mentale gezondheid doen.’

Voor mensen in behandeling gaan, moet het al ver gekomen zijn. Dat vertelt ook Antar Daoud aan Artsen Zonder Grenzen. De vijftigjarige man kreeg suïcidale neigingen nadat hij arbeidsongeschikt werd door gezondheidsproblemen.

‘Eens ik dat punt bereikte, besloot ik om hulp te zoeken in het belang van mijn familie. Ik kan de economische en sociale situatie niet controleren, maar ik kan wel iets aan mijn mentale gezondheid doen.’

Systeemverandering

Om de trauma’s van de Libanese bevolking te behandelen, is er meer nodig dan therapie. Het National Mental Health Programme (NMHP) wil dat de onderliggende oorzaken aangepakt worden.

Rabih Chammai, hoofd van het NMHP, maakt een frappante vergelijking. ‘Als je een kapot voetpad hebt waarop iedereen steeds hun benen breekt, vraag je dan of je de mensen moet verzorgen of het voetpad herstellen? Nee, je doet het allebei.’

‘Als mensen geen gerechtigheid krijgen, kunnen ze niet genezen.’

‘Net zoals je eerst de scherven uit een wond moet halen zodat die goed kan genezen, zo moet er gerechtigheid geschieden opdat de wonden van 4 augustus kunnen genezen’, verwijst de organisatie naar de datum van de explosie in een tweet.

Dr. Dakroub erkent dat er systeemverandering moet komen. ‘Gerechtigheid en verantwoordelijkheid is een must. Als mensen dat niet krijgen, kunnen ze niet genezen’, vreest hij. ‘Zo kunnen we niet verder. We moeten komaf maken met het sektarisch systeem in Libanon, want dat is de oorzaak van al deze crisissen.’

‘Mensen in Libanon zijn grotendeels gemanipuleerd door sektarische politiek’, verklaart de psychotherapeut zich nader. ‘Elk probleem is een sektarisch probleem.’

‘Als psychologen moeten we daar heel voorzichtig mee zijn. Wij moeten neutraal zijn. Maar achter deze mentale gezondheidscrisis en elke andere crisis in Libanon zit sektarisme. Het is een zware opdracht, maar om Libanon weer op het juiste spoor te brengen, moet het sektarisme ontmanteld worden.’

Wie vragen heeft over zelfmoord, kan steeds terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be.