Obama-top in New York belooft vluchtelingen jobs, jobs, jobs

‘Vluchtelingen kunnen grootse dingen realiseren als ze de kans daartoe krijgen.’ Zo sloot Yusra Mardini haar speech aan het begin van de Leiderstop van president Obama af. Mardini is het 18-jarige Syrische meisje dat deelnam aan de Olympische Spelen nadat ze haar boot vol vluchtelingen op de Middellandse Zee al zwemmend naar de Griekse kust trok.

‘Wij kunnen iets leren van jouw moed en veerkracht’, zei Obama van op het podium. Het meisje glunderde.

De Griekse premier Alexis Tsipras plaatste de ontroerde wereldleiders opnieuw met beide voeten in de realiteit. Hij richtte zich rechtstreeks tot Mardini: ‘Je had geluk dat je naar Griekenland kwam voordat andere EU-lidstaten de grenzen te sloten om zich te beschermen tegen gevaarlijke mensen zoals jij. Anders had je nu misschien in een Grieks kamp gezeten, in plaats van Olympisch atlete te zijn.’

Obama’s nalatenschap voor vluchtelingen

De toegang tot werk en onderwijs, of tot hervestiging naar een land waar vluchtelingen kunnen integreren, werd in de zogenaamd historische New York Declaration sterk afgezwakt. Daarom was alle hoop van vluchtelingen en mensenrechtenorganisaties gericht op de Amerikaanse president Obama. Zijn Leiderstop zou wél concrete engagementen voortbrengen.

Om van de VS een uitnodiging te kunnen ontvangen, moesten landen bewijzen dat ze vanaf begin 2016 nieuwe, tastbare engagementen voor vluchtelingen waren aangegaan. Pay to play, zo luidt het principe.

België was vereerd met Obama’s uitnodiging. Vier ministers, waaronder de staatssecretaris voor asiel en migratie Theo Francken, vertegenwoordigden ons land. Andere prominente aanwezigen: Turkije, Jordanië, de Europese Unie, Duitsland, Noorwegen, Zweden, Denemarken, Verenigd Koninkrijk, Luxemburg, Griekenland, Italië, Spanje, Costa Rica, Mexico, Canada, Australië, China, Zambia, Koeweit, Saoedi-Arabië, Qatar, de Emiraten.

Het evenwicht helde uiteindelijk over naar de financiering van opvang in de regio. Hervestiging naar andere landen bleef beperkt.

Sommige landen maakten gebruik van de gelegenheid om in de verf te zetten wat ze al doen, in plaats van nieuwe engagementen aan te gaan. Het evenwicht helde uiteindelijk over naar de financiering van opvang in de regio. Hervestiging naar andere landen bleef al bij al beperkt.

Aan de landen die nu al massa’s vluchtelingen opvangen in de conflictregio’s vroeg Obama om één miljoen meer kinderen naar school te laten gaan en één miljoen meer volwassenen legaal te laten werken.

Deze landen vroegen aan de VS garanties dat, als ze zich hiervoor zouden inspannen, ze daarbij zeker de steun van de privésector en rijkere landen zouden krijgen. Om jobs te creëren, scholen te bouwen, leerkrachten te betalen, taallessen te geven, schoolmaterialen en transport voor de kinderen te voorzien.

In totaal zouden de plaatsen voor hervestiging stijgen tot 360.000 wereldwijd, nog altijd slechts een fractie van wat VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR nodig acht: de VN wil 10 procent van de 4,5 miljoen Syrische vluchtelingen hervestigd krijgen.

18 rijkere landen kondigden aan om meer legale wegen te open voor vluchtelingen om naar hun land te komen. 17 landen in de conflictregio’s waar nu veel vluchtelingen verblijven, kondigden aan dat ze de toegang tot onderwijs zouden verbeteren. 15 landen zouden de toegang tot legaal werk ondersteunen.

Jobs, jobs, jobs

En die steun ziet er anders uit dan we zouden verwachten. De nieuwe financiële steun die de rijkere landen voorzien, is niet langer enkel humanitaire hulp, maar zal ook gaan naar het stimuleren van economische groei die ook de Syrische vluchtelingen zou betrekken.

De Jordaanse koning Abdullah II was de eerste regeringsleider die na Obama en VN-secretaris generaal Ban Ki-Moon het woord kreeg. ‘Eén vierde van ons nationaal budget gaat naar vluchtelingen. Onze economie heeft het moeilijk’, zei hij. ‘Daarom hebben we Syriërs geïntegreerd in onze plannen voor economische groei.’

In juli 2016 sloot Jordanië een akkoord met de EU: producten geproduceerd in speciale economische zones waar 15% van de werknemers Syriërs zullen zijn, zullen makkelijker naar de EU uitgevoerd kunnen worden. Dat zou investeringen en economische groei moeten stimuleren, en zou op termijn moeten leiden tot 200.000 jobs voor Syriërs. Jordanië is het eerste land in de regio dat zulke overeenkomst met de EU sluit.

‘Voor het eerst zal de Wereldbank leningen uitschrijven voor de economische ontwikkeling van vluchtelingen én de lokale bevolking in landen als Jordanië en Libanon.’

Dat is een revolutionaire ontwikkeling. Het wijst erop dat de buurlanden van Syrië eindelijk begonnen zijn om de Syrische vluchtelingen op één of andere manier te integreren. Maar omdat de economie van Jordanië dat niet alleen aankan, worden innovatieve maatregelen genomen.

Koning Abdullah II zei dat er voorlopig 28.000 werkvergunningen werden uitgevaardigd.

De Wereldbank zal het proces ondersteunen. ‘Voor het eerst zullen wij voordelige leningen uitschrijven voor de economische ontwikkeling van vluchtelingen én de lokale bevolking in landen als Jordanië en Libanon’, zei Wereldbank-voorzitter Jim Yong Kim.

‘Wij zullen helpen om de speciale economische zones op te zetten. We willen daarvan een model maken voor toekomstige vluchtelingencrisissen. Als we dit onmiddellijk hadden gedaan, en niet jaren gewacht zoals nu, dan hadden we de grote vluchtelingenstromen naar bijvoorbeeld Europa misschien kunnen voorkomen.’

De VS zullen 15 miljoen dollar vrijmaken voor de Wereldbank. Zweden 22 miljoen dollar. Het Verenigd Koninkrijk investeert 104 miljoen dollar in jobcreatie voor vluchtelingen, bijvoorbeeld in Ethiopië. Denemarken zal in 2016 en 2017 315 miljoen dollar besteden aan jobcreatie, waarvan 50 miljoen naar de Wereldbank zal gaan.

Kort na de Jordaanse koning besteeg de Turkse president Erdogan het podium. ‘Turkije spendeerde in totaal al 12 miljard dollar uit het nationaal budget aan de vluchtelingencrisis’, zei hij. ‘We willen niet dat vluchtelingen wegkwijnen in containersteden of kampen. We willen hen laten werken en hen zelfs het Turkse staatsburgerschap geven. Tot nu hebben 15.000 Syriërs werkvergunningen en werkgerichte training gekregen.’

Dat is nog altijd maar een klein deel van de miljoenen Syriërs die werk zoeken. In Turkije is een richtlijn van kracht die Syrische vluchtelingen toelaat om een werkvergunning aan te vragen. Die zou toegang bieden tot legaal werk, het minimumloon en bescherming tegen willekeurig ontslag.

Met de financiële steun van de EU zouden vluchtelingen in Turkije debet kaarten kunnen krijgen waarop sociale steun wordt gestort zodat ze zelfstandig kunnen worden.

‘We kunnen geen drie miljoen vluchtelingen integreren’, vervolgt Erdogan. ‘Ik hoop dat de hervestiging van Syriërs uit Turkije zwaar opgedreven wordt. De EU heeft haar beloftes aan Turkije gebroken en zulke onverantwoordelijkheid getoond in deze historische crisis.’

Donald Tusk, vertegenwoordiger van de 28 EU-lidstaten, hoorde het aan. De meeste EU-lidstaten die werden uitgenodigd, kondigden geen grote stijging van hervestiging aan. Wel een stijging van de financiële hulp aan de buurlanden van Syrië.

Onze noorderburen kregen van president Obama een speciale vermelding.

Stefan Löfven, de eerste minister van Zweden, kondigde aan dat Zweden 17,5 miljoen dollar aan het hervestigingsprogramma van UNHCR en IOM zou geven. ‘Hiermee geven landen steun aan het proces van hervestiging, niet om vluchtelingen in hun land op te nemen, maar om te helpen dat vluchtelingen in andere landen zouden kunnen worden opgenomen’, zegt Josephine Liebl van Oxfam International.

De stijging van hervestiging van vluchtelingen naar Zweden blijft beperkt: van 1900 naar 5000.

Landen als Duitsland en Italië ontvangen wel veel vluchtelingen en migranten buiten de legale wegen om. De Italiaanse premier Matteo Renzi zei dat Italië er daarom moeilijk mensen kan bijnemen via officiële hervestiging.

Renzi kondigde een 30% toename van het humanitaire hulp aan. Volgens de Turkse president Erdogan maakt geen enkele financiële steun de integratie van drie miljoen vluchtelingen mogelijk, en moet de EU er sowieso meer overnemen.

Onze noorderburen kregen van president Obama een speciale vermelding. Liliane Ploumen, de Nederlandse minister van Ontwikkelingssamenwerking kondigde aan dat Nederlandse bedrijven meer investeren in Turkije om jobs voor Syrische vluchtelingen te creëren. Ook de VS lanceerden zelf zo’n oproep aan Amerikaanse bedrijven.

Nederland was ook het enige land dat een emotionele oproep deed voor meer steun aan Palestijnse vluchtelingen in het Syrisch conflict.

Waarom vangen Rusland en Saoedi-Arabië geen vluchtelingen op?

Staatssecretaris Francken vindt dat landen die vandaag nog maar weinig vluchtelingen opvangen, eindelijk deel van de oplossing moeten worden. ‘Dat geldt evenzeer voor Rusland als voor de rijke Arabische landen’, zegt Francken. ‘Maar de Golfstaten liggen wel in de directe omgeving van Irak en Syrië. En het zijn geloofsgenoten. Rusland niet.’

Francken zat met de emirs en koningen van de Golfstaten in de zaal op de Obama-top. Hij bekritiseert hen, maar hun voorstel is min of meer hetzelfde als dat van de EU: veel financiële hulp voor opvang in andere landen, maar zelf minder vluchtelingen opvangen.

‘Koeweit draagt in totaal 2 miljard dollar bij voor vluchtelingen’, zei de eerste minister van Koeweit. ‘We betalen ook 95 miljoen dollar aan UNRWA, voor onderwijs aan Palestijnse vluchtelingen. 76 miljoen dollar gaat naar vluchtelingen in Irak. En op deze top kondigen we 75 miljoen dollar aan. Ook lieten we 150.000 Syriërs herenigen met hun familie in Koeweit.’

Mohammed Bin Naif Bin Abdulaziz Al-Saud, de kroonprins van Saoedi-Arabië, beweerde dat zijn land 2,5 miljoen Syrische vluchtelingen opvangt en dat ze toegang kregen tot werk, gratis onderwijs en gezondheidszorg. Daarvan is niets te vinden in de statistieken van de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR.

Qatar zou 60.000 Syrische vluchtelingen opvangen en 7000 Syriërs herenigd hebben met hun familieleden in Qatar. De oliestaat gaf al 100 miljoen dollar voor Syrische vluchtelingen.

De Emiraten zouden 120.000 Syriërs opvangen en er de komende vijf jaar 15.000 Syriërs bijnemen. Ze gaven de laatste vijf jaar 750 miljoen dollar voor Syrische vluchtelingen in buurlanden van Syrië. Zelfs in Griekenland zorgen ze voor voedsel en onderdak.

China meest gastvrij land ter wereld, maar toch dwarsligger

Twee andere grootmachten doen tot vandaag bedroevend weinig: Rusland en China. China was één van de dwarsliggers voor een bindend mechanisme van wereldwijd verantwoordelijkheid delen. Maar het blijkt het meest gastvrije land ter wereld volgens een peiling van het toonaangevende bureau GlobeScan in opdracht van Amnesty International.

Een Global Survey ondervroeg 27.000 mensen in 27 landen. Bijna de helft van de ondervraagde Chinezen zou vluchtelingen zelfs in eigen huis opvangen. ‘Dit is het bewijs dat er meer publieke steun is voor vluchtelingen dan politici laten uitschijnen’, zegt Salil Shetty, secretaris-generaal van Amnesty International.

87% van de Britten zou vluchtelingen het land binnenlaten en 30% zou vluchtelingen in eigen huis opvangen.

‘Het vluchtelingenbeleid wordt gegijzeld door angstige berichtgeving en een kleine minderheid van harde roepers die politici onder druk zetten met angst. Moesten ze dat gewild hebben, hadden politici dus naar New York kunnen trekken met het mandaat van een slapende meerderheid van gastvrije burgers om een historische doorbraak te forceren.’

Rusland blijkt het minst gastvrije land. 61% van de Russen zou vluchtelingen weigeren.

Het Verenigd Koninkrijk blijkt dan weer veel gastvrijer dan wat het Britse vluchtelingenbeleid doet uitschijnen. 87% van de Britten zou vluchtelingen het land binnenlaten en 30% zou vluchtelingen in eigen huis opvangen; in een land waar 69% van de bevolking voor een Brexit stemde, aangevuurd xenofobe argumenten van bepaalde partijen.

‘Landen die dichtbij Syrië liggen, zouden meer vluchtelingen moeten opnemen’, zegt staatssecretaris Francken. ‘Landen die verder van Syrië liggen, kunnen hun verantwoordelijkheid dan weer beter opnemen door financiële steun te geven in plaats van meer vluchtelingen op te vangen.’

Zo kondigde de Duitse buitenlandminister Frank-Walter Steinmeier aan dat Duitsland de humanitaire hulp voor vluchtelingen zou verdubbelen tot 2,2 miljard euro.

Oorspronkelijk zou de Duitse Bondskanselier Angela Merkel deze top samen met Obama organiseren. Maar Merkel was er niet. Het is niet duidelijk of dit te maken heeft met de verkiezingen in Duitsland en haar recente aankondiging dat ze de uitspraak “Wir Schaffen Das” niet meer zou herhalen. In ieder geval was Duitsland één van de landen die de VS hielpen om contacten met andere landen te leggen.

Onderwijs, onderwijs, onderwijs

Ook de nieuwe Britse premier Theresa May trok voluit de kaart van opvang in de regio en de toename van financiële hulp aan de buurlanden van Syrië. Hervestiging naar het Verenigd Koninkrijk blijft beperkt tot 20.000 vluchtelingen.

‘We investeren 39 miljoen dollar in het Education Cannot Wait-fonds’, zei May. De helft van de 1,5 miljoen vluchtelingenkinderen in Turkije, Jordanië en Libanon geniet geen formeel onderwijs. Een onderwijsfonds komt dus geen seconde te laat. Bij hulp aan slachtoffers van natuurrampen en oorlogen kwam onderwijs van kinderen altijd op de tweede plaats, na voedsel en onderdak.

In 2015 gingen landen tijdens de Oslo Summit on Education for Development akkoord om voor de eerste keer een fonds op te richten voor investering in onderwijs in noodsituaties. Noorwegen en Denemarken hebben dit proces van in het begin aangestuurd. Overheden, ontwikkelingsbanken als de Wereldbank, en bedrijven stortten geld in dat fonds.

Snelle investeringen in toegang tot werk en onderwijs kunnen grote vluchtelingenstromen tot ver buiten de conflictregio voorkomen.

De Obama-top liet uitschijnen dat wereldleiders deze les geleerd hebben, al is het rijkelijk laat: snelle investeringen in toegang tot werk en onderwijs kunnen grote vluchtelingenstromen tot ver buiten de conflictregio voorkomen.

Tsjechië kreeg ook een uitnodiging van president Obama. Het land heeft nochtans een – linkse – president die de afgelopen jaren op bijzonder agressieve wijze de vooroordelen tegen vluchtelingen, en dan vooral tegen moslims, aanwakkerde.

De woorden van de Tsjechische vertegenwoordiger klonken daarom redelijk hol: ‘In het verleden genoten wij zelf van de solidariteit van anderen. Daarom is Tsjechië er diep van overtuigd dat het vandaag solidariteit moet tonen aan anderen.’

Zoals verwacht riep hij op om de grondoorzaken aan te pakken. Dat is uiteraard noodzakelijk, maar van een land dat een eerlijkere verdeling van de opvang van vluchtelingen in Europa blokkeert, klinkt dit als een excuus om niets anders te moeten doen.

Buurland Slowakije benadrukte wel dat er andere manieren zijn om solidariteit te tonen: ‘500 Syrische studenten zullen in de komende maanden aan onze universiteiten kunnen studeren. Dat aantal is ongezien voor Slowakije.’

Is het mirakel geschied?

Vier uur lang waren alle gevoeligheden die de afgelopen jaren op het terrein tot drama’s leidden geconcentreerd in één ruimte, een microbiotoop van de politieke crisis rond vluchtelingen. Om 20u, na vier uur van speeches, kwamen de groten der aarde de vergaderzaal uit, stapten ze in hun zwarte terreinwagens en reden ze de New Yorkse nacht in.

De vraag die blijft, is: komen er echte game changers? Heeft Barack Obama zijn stempel gedrukt, een nalatenschap die de levens van miljoenen vluchtelingen betekenisvol zal verbeteren? ‘Deze top is slechts het begin van een wereldwijde beweging om meer te doen voor vluchtelingen’, zei Obama zelf.

‘Het echte proces begint nu: te weten komen wat de landen beloofd hebben, en hen vervolgens houden aan die beloftes.’

‘De top was een public relations moment voor de leiders’, zegt Josephine Liebl van Oxfam International. ‘Het echte proces begint nu: te weten komen wat de landen precies beloofd hebben, en hen vervolgens houden aan die beloftes. Het eerste zullen we proberen via onze afdelingen in de landen die beloftes maaktes.’

‘Het tweede hangt af van het feit of er mechanismes worden voorzien om landen aan te spreken op die beloftes. Als dat even ondoorzichtig wordt als het proces van de voorbereiding van de top, zijn we toch bezorgd.’

Dat er op de zogenaamd historische top over vluchtelingen niet gesproken werd over de huidige schendingen van de hoeksteen van het historische Vluchtelingenverdrag van 1951, daar kon of wilde Obama niets aan veranderen. Ook over dé revolutie die een echt historische erfenis zou nalaten, werd met geen woord gerept: de ontwikkeling van echte asielsystemen in landen waar vandaag grote groepen vluchtelingen verblijven.