Presidentsverkiezingen temidden van georkestreerde politieke chaos

Sinds de eerste ronde op 25 oktober, is de politieke turbulentie in Haïti niet uitgedoofd. De Haïtianen vechten massaal de verkiezingsuitslag van die eerste ronde aan en doen dat door onvermoeibaar op straat te komen en hun frustraties over corruptie en fraude uit te schreeuwen.

Bijna twee maanden nu eisen de Haïtianen van president Martelly en de Voorlopige Kiesraad (CEP) opheldering van de stembusuitslag. Als die er niet komt, heeft een tweede verkiezingsronde geen zin, vinden ze.

Jovenel Moise, de Banaan

Het grote wantrouwen van de Haïtianen draait rond de figuur van Jovenel Moise, van de partij Tèt Kale (Phtk), de partij van zittend president Martelly. Volgens de uitslag van de Kiesraad zou Moise de winnaar zijn van de eerste ronde, met 32,81 procent van de stemmen. Op de tweede plaats zou Jude Célestin van Lapeh komen, met 25,29 procent van de stemmen. Volgens de officiële resultaten eindigde Jean Charles Moise, van de partij Petit Dessalines, op de derde plaats, al is de man zeer populair. Maryse Narcisse, van Fanmi Lavalas -de partij van gewezen president Jean Bertrand Aristide- eindigde vierde.

De Haïtiaanse grondwet verbiedt Martelly om een tweede opeenvolgende ambtstermijn te bekleden en zo kwam het dat de president zes maanden voor de eerste kiesronde Jovenel Moise naar voor schoof als zijn favoriet.

Moise, in de volksmond “neg banane” (“de banaan”) genoemd, is iemand uit de middenklasse die zich opgewerkt heeft tot bananenexporteur, absoluut voorstander van de agro-industrie en een economie gebaseerd op de export van Haïti’s landbouwproducten. Hij bespeelt de rurale bevolking met de slogan dat hij ten minste voor rurale ontwikkeling zorgt en iets doet voor het Haïtiaanse platteland, een boodschap die bij een deel van die doelgroep zeker gehoor vindt maar bij velen ook niet, en die komen op straat om dat te laten weten.

De G8

Jude Célestin, de nummer twee van 25 oktober, noemt de verkiezingen een “belachelijke farce” en wil niet deelnemen aan een volgende ronde als er niet eerst een onafhankelijke verificatiecommissie komt die de verkiezingsuitslag onderzoekt. Acht andere presidentskandidaten, de verkiezingsobservatoren, mensenrechtenorganisaties en religieuze leiders treden hem hierin bij.

Die dynamiek heeft een G8 tot stand gebracht: een coalitie van 8 oppositiepartijen op initiatief van Jude Célestin. Zij vragen dat er een onafhankelijke commissie de resultaten van 25 oktober zou onderzoeken. Een tweede ronde organiseren op basis van frauduleuze resultaten van de eerste ronde, betekent dat we opnieuw vertrokken zijn voor vijf jaar van politieke instabiliteit want mensen geloven dit politieke systeem niet meer, zo klinkt het bij de oppositie.

De partij van Fanmi Lavalas bekent zich niet tot de G8, maar positioneert zich volledig op dezelfde lijn.

Déjà Vue

Verkiezingen betekent crisis en manoeuvers in Haïti. Bij de verkiezingen van 2011 eindigde Mirlande Manigat op de eerste plaats en Jude Célestin op de tweede plaats. Maar plots kwamen Hillary Clinton en de VN-instanties tussen en moest er op vraag van buitenlandse inmeninging een onderzoekscommissie komen. Die had tot eindresultaat dat de tweede ronde uiteindelijk een duel werd tussen Manigat en Martelly. Jude Célestin werd afgevoerd en Martelly, een charmezanger die niet kon verdacht worden van een eigen politiek project, won merkwaardig genoeg de verkiezingen.

Het doet denken aan het scenario dat zich dit najaar in Guatemala voltrok, waar president Otto Pérez Molina, beschuldigd van zware corruptie, onder druk van het volk werd afgezet en bij de verkiezingen van oktober werd vervangen door de TV-komiek Jimmy Morales. Ook daar had het volk veel liever gehad dat de verkiezingen waren uitgesteld en dat er grondige wijzigingen aan het kiessysteem en de grondwet zouden aangebracht worden.

Nuria Piera, een onderzoeksjournaliste van de Dominicaanse Republiek, bracht later aan het licht hoe Martelly’s verkiezingscampagne gefinancierd werd door het Dominicaanse bouwbedrijf, dat vervolgens nogal wat projecten kon binnenhalen in Haïti’s wederopbouw na de aardbeving.

Jude Célestin en zijn G8 wantrouwen de Voorlopige Kiesraad en willen dat er nu op hun vraag ook een onderzoekscommissie alles uitspit, vooraleer naar de tweede ronde te gaan.

Deus ex Machina van Martelly

Toen half december effectief bleek dat drie leden van de Voorlopige Kiesraad zich schuldig gemaakt hadden aan corruptie, zag president Martelly zich gedwongen om het proces te redden. Hij riep een Commissie voor Evaluatie van de verkiezingen in het leven, bestaande uit een vijftal leden die hij zelf heeft aangeduid.

President Martelly vroeg ook aan de verantwoordelijke van de Missie voor Observatoren van Europa, Elena Valenciano, om deel uit te maken van die commissie, maar die heeft daar voor bedankt.

Voor de G8 is de Martelly-commissie totaal onaanvaardbaar. Zij zien liever een transitieperiode.

Het is de bedoeling dat die commissie op drie dagen tijd de resultaten van 25 oktober onderzoekt, om vervolgens aanbevelingen te formuleren.

Voor de G8 is zo’n commissie totaal ongeloofwaardig. Zij vragen een onafhankelijke commissie en geen opgezet spel van de regering Martelly en zijn eerste minister Evans Paul.

Omdat dit wellicht niet meer kan voor 27 december, kan het een optie zijn om de verkiezingen uit te stellen tot 10 of 17 januari. Ofwel, zo stelt de groep, begint er begin februari, wanneer het mandaat van Martelly eindigt, een transitieperiode die eerst orde op zaken stelt en het democratisch proces terug in handen geeft van de Haïtianen. Want daar draait het uiteindelijk om.

Een bewuste strategie

‘Deze post-electorale crisis is geen chaos maar een bewuste strategie,’ zegt Marie-Laurence Jocelyn Lassègue, directrice van IDEA (Institute for Democracy and Electoral Assistance) - sectie Latijns-Amerika en de Caraïben. ‘Bij het begin van zijn mandaat heeft Martelly al de democratie met de voeten getreden door de verkiezingen van de lokale besturen niet te organiseren. Hij heeft interim-benoemingen in de plaats gesteld, mensen die hij kon aansturen, en zo heeft hij voor een desintegratie van het beleid gezorgd.’

De verkiezingen van de lokale besturen waren gepland voor juni, maar zijn uiteindelijk ook op 25 oktober doorgegaan, met vijf jaar vertraging.

Een andere component van die politieke desintegratie, door Martelly in de hand gewerkt, is dat al sinds januari het parlement ontbonden is en Martelly per decreet regeert.

Martelly heeft ook de Wet op de politieke partijen veranderd. Terwijl je vroeger nog 500 handtekeningen moest hebben om een partij in te schrijven en officieel te laten erkennen door de kiesraad, volstaat het voortaan om 20 handtekeningen te hebben. Het gevolg is dat er op 25 oktober maar liefst 54 presidentskandidaten het tegen elkaar opnamen.

Die versplintering zorgt ervoor dat het veel moeilijker is om een politiek project te formuleren dat de dominante elite ook maar enigszins in gevaar kan brengen.

Wil de internationale gemeenschap eens ophouden?

Pierre Espérance van RNDDH (Réseau National de Defence des Droits Humains) deelt de analyse van Marie-Laurence Jocelyn Lassègue.‘Dit is een geprogrammeerde electorale fraude, waarbij zowel nationale als internationale krachten betrokken zijn. De verkiezingen van oktober waren niet eerlijk en niet democratisch. Wat de EU en de internationale gemeenschap interesseert, is dat er verkiezingen worden gehouden. De VS hebben altijd een kandidaat die ze naar voor schuiven. Ze zijn niet geïnteresseerd in de participatieve democratie,’ stelt Espérance, die net een lijvig mensenrechtenrapport over de verkiezingen heeft afgewerkt.

Het electorale proces moet terug in de handen van Haïtianen komen.

Wat er moet gebeuren? ‘Haïti moet zich het electorale proces terug eigen maken, het moet terug in de handen van Haïtianen komen en het politieke systeem moet terug gemoraliseerd worden.’

Men wil niet dat het Haïtiaanse volk zelf zijn toekomst bepaalt, vindt politiek journalist Pierre Godson. ‘Men moet stoppen met zo’n frauduleuze verkiezingen te organiseren.’

Ook Godson wijst naar de internationale gemeenschap als medeplichtige. ‘Sinds 2004 (militaire staatgreep tegen de regering van Aristide, met de steun van de VS) is de internationale gemeenschap hier aanwezig, zogezegd om de stabiliteit te garanderen. Ik zie die stabiliteit niet. Elke vier, vijf jaar komen we weer in dezelfde crisis terecht.’ Die internationale gemeenschap, daarmee bedoelt Godson de VN, de VS, de EU, Canada, Brazilië en de Core-group.

‘Als de tweede ronde kan doorgaan in transparante en betrouwbare omstandigheden is dat een goede zaak, maar als men daar niet in slaagt en de verkiezingen gaan toch door, zijn we opnieuw vertrokken voor 5 jaar crisis.’

De strijd tegen het neo-duvalierisme

In februari zal het precies dertig jaar geleden zijn dat de dertigjarige dictatuur van Duvalier, met Baby Doc als laatste telg, ten val werd gebracht. Dat was in 1986. Daarop is een periode gevolgd van vier jaar grote politieke instabiliteit, waarbij 5 verschillende regeringen elkaar opvolgden.

In 1990 werd Jean Bertrand Aristide, priester, razend populair toen en leider van de partij Lavalas, tot president gekozen maar in 1991 door een militaire coup weer afgezet. Tot de VS in 1994 vonden dat Aristide in eer moest hersteld worden. Hij keerde weer en vervolledigde zijn ambtstermijn tot 1996, maar zonder veel armslag te hebben. In Haïti kan een president geen twee achtereenvolgende ambtstermijnen opnemen. Aristide keerde weer in februari 2001, tot hij in 2004 onder druk van antiregeringsprotesten het land uitvluchtte. Tot op vandaag blijft Aristide het Haïtiaanse politieke leven beroeren.

De crisis gaat door. Het democratiseringsproces is moedwillig geblokkeerd en we slagen er niet in die blokkering te doorbreken.

Volgens Camille Chalmers van de ngo Papda, het Haïtiaanse Platform voor Alternatieve Ontwikkeling, zijn de fundamenten van de dictatuur na dertig jaar onveranderd gebleven. ‘De crisis gaat door. Het democratiseringsproces is moedwillig geblokkeerd en we slagen er niet in die blokkering te doorbreken,’ stelt Chalmers.

‘Het is alleen dank zij de weerstand van het volk dat het neo-Duvalierisme zich niet heeft kunnen installeren. Het Haïtiaanse volk heeft een heel ander project, een project dat soevereiniteit vraagt voor het Haïtiaanse volk. Maar als Jovenel Moise aan de macht komt, zullen we een verdieping van het programma van Martelly krijgen, en dat is een programma waar de buitenlandse bedrijven vrij spel krijgen en het sociaal protest gecriminaliseerd wordt.’