Soedan hoopt op economisch herstel via vrede met Israël: ‘Een hongerig man kan zich geen idealen veroorloven’

Omwille van zijn plaats op de Amerikaanse terreurlijst wordt Soedan de toegang ontzegd tot schuldverlichting en buitenlandse financiering. Het land hoopt dat het normalisatieverdrag dat het onlangs afsloot met Israël een toegangsticket kan zijn voor internationale economische steun.

Op vrijdag 23 oktober kondigde Amerikaans president Donald Trump aan op Twitter dat Soedan en Israël, na jaren van openlijk vijandschap, de relaties zullen normaliseren. Eerder dit jaar sloten ook Bahrein en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) een normalisatieverdrag met Israël. Trump noemde het akkoord een ‘enorme overwinning voor de Verenigde Staten en voor de wereldvrede.’ In diezelfde tweet zegt hij dat meer landen de normalisatiegolf zullen volgen.

Eerder dan een ideologische keuze voor vrede lijkt de beslissing van Soedan ingegeven door de schrijnende economische en geopolitieke situatie. De Verenigde Staten beloofden Soedan te schrappen van de Amerikaanse zwarte lijst voor landen die terrorisme ondersteunen als het een vredesverdrag zou tekenen met Israël.

‘Ons werd een normalisatie opgedrongen in ruil voor wat brood’, zegt Khalid alBaih, een Soedanese activist en cartoonist, tijdens een gesprek met MO*.

Drie keer ‘neen’ wordt drie keer ‘ja’

Nochtans zijn de relaties tussen Israël en Soedan nooit hartelijk geweest. Soedan vocht zowel in de oorlog van 1967 als tijdens de Jom Kipoeroorlog in 1973 aan de kant van zijn Arabische buren tegen Israël.

In de nasleep van de Zesdaagse Oorlog in 1967 was Soedan zelfs het gastland voor het topoverleg van de Arabische Liga. Tijdens die top werd de Khartoem-resolutie getekend. Dit verdrag staat bekend als ‘De Drie Nee’s’: neen tegen vrede met Israël, neen tegen de erkenning van Israël en neen tegen onderhandelingen met het land.

‘We weten dat de Palestijnen het hard te verduren hebben, maar als je zoon op sterven ligt, wil je hem te eten geven.’

Toch wordt in 2020, meer dan vijftig jaar later, drie keer ‘neen’ drie keer ‘ja’.

Volgens Khalid alBaih is de normalisatie een gevolg van de moeilijke economische situatie waarin het land verkeert: ‘14 miljoen Soedanezen lijden honger. We weten dat de Palestijnen het hard te verduren hebben onder het Israëlisch apartheidsregime, maar als je zoon op sterven ligt, wil je hem te eten geven.’

‘Een hongerig man kan zich geen idealen veroorloven’

Vorig jaar gingen de Soedanezen massaal de straat op in protest tegen de stijgende voedselprijzen. Al vlug keerden de betogers zich tegen het regime van Omar al-Bashir, dat in 2019 reeds 30 jaar aan de macht was. Soedanezen eisten betaalbaar brood en een waardig leven. In april 2019 volgde een staatsgreep.

Onder het bewind van Bashir geraakte Soedan geïsoleerd binnen de internationale gemeenschap. Soedan staat sinds 1993 op de Amerikaanse zwarte lijst van landen die terrorisme ondersteunen. Een plekje op die lijst heeft vergaande gevolgen voor de internationale positie van een land. ‘Door de Amerikaanse maatregelen kunnen we in Soedan bijvoorbeeld geen Visa of Mastercard gebruiken’, vertelt Khalid alBaih. ‘We zijn volledig geïsoleerd van de wereld. Overleven in isolatie is voor geen enkel land houdbaar, laat staan voor Soedan.’

Soedan kreeg dit jaar heel wat te verduren. De economische situatie blijft er penibel, onder meer door de aanhoudende sancties van de VS. Zo’n 9,3 miljoen Soedanezen hebben nood aan voedselhulp volgens cijfers die dateren van voor de COVID-19-epidemie. De gemiddelde Soedanees geeft zo’n 75 procent van zijn gezinsinkomen uit aan voedsel. Daarnaast schoot in de loop van 2020 de inflatie razendsnel omhoog. Dat ondermijnde de koopkracht nog meer. In september van dit jaar werd het land getroffen door verwoestende overstromingen. Huizen, landbouwgrond en mensen werden onverbiddelijk meegesleurd in de Nijl. Naar schattingen zouden zo’n 875.000 Soedanezen getroffen zijn.

COVID-19 verhoogde de economische druk op veel Afrikaanse landen, maar woog dubbel zo zwaar op Soedan door de economische en geopolitieke isolatie van het land. Cyril Ramaphosa, president van Zuid-Afrika en voorzitter van de Afrikaanse Unie, vroeg eerder al aan de internationale gemeenschap om de economische sancties tegen Zimbabwe en Soedan op te heffen om deze landen financiële slagkracht te geven in de bestrijding van het coronavirus.

Khalid alBaih haalt zijn schouders op: ‘De normalisatie van de relaties met Israël was een uitdrukkelijke voorwaarde van Washington. Zonder betere relaties met Israël zouden de Verenigde Staten Soedan nooit van hun terreurlijst gehaald hebben. Eigenlijk is het pure chantage.’

Veel Soedanezen staan kritisch tegenover het normalisatieverdrag omdat de beslissing genomen is zonder eerst het volk te consulteren. Aan de andere kant erkennen velen de noodzaak om opgenomen te worden in de internationale gemeenschap: ‘Een hongerig man kan zich geen idealen veroorloven. We moeten eten.’

Trump ronselt stemmen en isoleert Iran

De grootste winnaars van de normalisatieverdragen zijn waarschijnlijk Donald Trump en Israëlisch minister-president Benjamin Netanyahu. Voor beiden zijn de verdragen een belangrijke politieke overwinning.

Netanyahu zoekt buitenlandse successen om de aandacht af te leiden van een groeiend protest tegen zijn bestuur onder de Israëlische bevolking. Voor Trump komen de verdragen als een welkome politieke opsteker met het oog op de komende verkiezingen. De Amerikaanse president heeft tijdens zijn ambtsperiode al meerdere keren laten blijken dat steun voor Israël een belangrijk aspect is in zijn buitenlands beleid. Zo verplaatste hij op 6 december 2017 de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem en erkende hij de Golanhoogten, het betwiste grensgebied tussen Syrië en Israël, als rechtmatig deel van Israël.

De Joodse kiezer zal Trump niet overtuigen, de meerderheid van de Amerikaanse Joden stemt traditioneel democratisch. Volgens de peilingen zal ongeveer 75 procent van de Joodse stemmen naar Joe Biden gaan. Met zijn pro-Israëlisch beleid probeert Trump vooral de evangelische christenen te charmeren. De steun van deze groep bleek al essentieel tijdens de verkiezingen in 2016.

‘Het zijn Netanyahu en Trump die zegevieren’, vertelt Khalid alBaih, ‘Voor heel wat Soedanezen voelt het wrang om te zien hoe de Verenigde Staten en Israël onze naam gebruiken voor hun eigen doeleinden. Het voelt als juichen voor je verkrachter.’

De normalisatieverdragen met de Arabische buren passen ook binnen Trumps befaamde Middle East Peace Plan. Dit plan werd begin dit jaar gelanceerd zonder voorafgaande gesprekken met de Palestijnse Autoriteit.

‘De verdragen met de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Soedan tonen nog maar eens dat de Palestijnse stem niet gehoord wordt.’

Maha Abdallah, beleidsmedewerker bij het CIHRS, het Caïro instituut voor Studies in de Mensenrechten is, net als veel activisten in de regio, kritisch over het plan en de normalisatieverdragen. ‘Het plan is absoluut niet verenigbaar met de internationale wetgeving, laat staan met de basisrechten van de Palestijnen.’ Ze voegt eraan toe: ‘De verdragen met de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Soedan tonen nog maar eens dat de Palestijnse stem niet gehoord wordt.’

De Palestijnen worden niet alleen uitgesloten van de onderhandelingstafel, de nieuwe verdragen leiden tot een sterker Israël in de regio, wat de kans op toegevingen ten opzichte van de Palestijnen steeds kleiner maakt.

Mitchell Barak, een voormalig medewerker van Benjamin Netanyahu, vertelt al-Jazeera dat deze verdragen repercussies kunnen hebben voor de positie van de Palestijnen: ‘Nu de Arabische buren instemmen met vrede, wordt de druk op de Palestijnen opgevoerd.’ Hij meent dat ‘de Palestijnen nu ook toegevingen zullen moeten doen voor vrede.’

Maha Abdallah beseft dat de normalisatieverdragen het gewicht van de Palestijnse zaak binnen de internationale gemeenschap kunnen ondermijnen: ‘De rechten van Palestijnen worden systematisch weggewuifd en hun land wordt hen ontnomen.’ De Palestijnen in een hoek dwingen zal het conflict niet oplossen, integendeel. Volgens Abdallah is ‘zonder toegevingen van Israël, de bezettingsmacht, een duurzame, rechtvaardige vrede onmogelijk is.’ ‘Tegelijkertijd’, voegt Abdallah toe, ‘moet de internationale gemeenschap optreden tegen Israël en het land verantwoordelijk stellen voor de mensenrechtenschendingen die het begaat.’

Een soennitisch schild tegen Iran

Maar er zit ook een geostrategische kant aan het verhaal. Door zich te verbinden aan de Verenigde Staten en Israël stappen de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Soedan mee in een soennitische coalitie die Iran op regionaal niveau wil isoleren. De VS en Israël beschouwen de inperking van de Iraanse invloedssfeer als hun topprioriteit.

De gedeelde antipathie tegen het sjiitische Iran doet sommige waarnemers vermoeden dat Saoedi-Arabië wel eens zou kunnen meesurfen op de golf van normalisatieverdragen. Saoedi-Arabië is een trouwe bondgenoot van de Verenigde Staten en de gezworen vijand van Iran. Beide regionale grootmachten vechten een proxyoorlog uit in Jemen waar Saoedi-Arabië een Arabische coalitie leidt (onder andere Marokko en Soedan maken er deel van uit) tegen de Houthi-rebellen die gesteund worden door Iran.

Maha Abdallah: ‘Saoedi-Arabië is nu al deel van de normalisatiecampagne, het land stond al Israëlische vliegtuigen toe in zijn luchtruim. Het enige wat ontbreekt is een handtekening op een officieel document.’ Ze gelooft dat ook andere Arabische staten zoals Marokko en Oman zullen volgen. ‘Het pad is geëffend nu.’

Ondertussen in de West Bank

De Palestijnse bevolking in de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook reageert gefrustreerd op de normalisatieverdragen, maar grote protesten blijven uit. ‘Het Palestijnse volk is gefragmenteerd’, zegt Maha Abdallah: ‘Niet enkel geografisch maar ook politiek en sociaal. Hoe kunnen we samen vechten voor vrijheid? Hoe kunnen we onze basisrechten vrijwaren?’

‘Vrede is niet te koop. Langdurige, rechtvaardige vrede is gebaseerd op gelijkheid en rechtvaardigheid.’

Als reactie op de golf van normalisaties bespraken Hamas en Fatah de opties voor nieuwe verkiezingen in de Palestijnse gebieden. Hamas is een islamitische politieke beweging actief in de Gazastrook die elke samenwerking met Israël weigert. Fatah is opgericht door de belangrijke Palestijnse politicus en activist Yasser Arafat. Fatah heeft zicht deels afgekeerd van gewapend verzet en probeert via vredevolle onderhandelingen de Palestijnse zaak te verdedigen.

De vorige verkiezingen in 2006 ontaardden in een splitsing van de politieke invloedssfeer tussen beide partijen; Hamas nam de macht in handen in de Gazastrook terwijl Fatah regeert over de Westelijke Jordaanoever. Palestijnse ambtenaren geven aan dat eenheid noodzakelijk is om de Palestijnse zaak te blijven verdedigen.

Maha Abdallah begrijpt de positie van Soedan: ‘Het was afpersing. De nieuwe Soedanese regering kon niet weigeren.’ Maar ze is ook sceptisch. ‘Vrede is niet te koop. Langdurige, rechtvaardige vrede is gebaseerd op gelijkheid en rechtvaardigheid. Dit is geen vrede, dit is een akkoord tussen regeringen.’