Verliezen de Cubanen het vertrouwen in Fidels revolutie?

De Cubanen trokken eerder deze maand in verschillende steden de straat op. Het waren de grootste protesten op het eiland sinds de revolutie van 1959 die Fidel Castro aan de macht bracht. Uit onvrede voor de gevolgen van het embargo van de Verenigde Staten, of om een mank politiek systeem? ‘Eten op het bord krijgen is voor de meesten de hoofdzaak.’

Het protest brak op 11 juli in Cuba uit en kwam er als reactie op de zware economische crisis die het land momenteel doormaakt. Supermarkten kampen met lege winkelrekken en de voorraad aan medicijnen blijkt uitgeput.

Ook het aantal coronabesmettingen en overlijdens door het virus stijgt al enkele weken exponentieel. De lage vaccinatiegraad speelt het land daarbij parten. Ondanks de ontwikkeling van twee eigen vaccins, slaagde Cuba er voorlopig niet in meer dan 2 miljoen inwoners in te enten.

Vorig jaar zond Cuba zelf nog medisch personeel uit naar zwaar getroffen landen, zoals Italië en Zuid-Afrika, om het coronavirus te helpen bestrijden. Daarmee zette de eilandstaat een traditie voort die al ruim een halve eeuw teruggaat.

Lees ook

Cubaanse artsen wereldwijd gegeerd in strijd tegen COVID-19

Het afgelopen jaar kende Cuba een negatieve economische groei van 11%, grotendeels door de coronacrisis. Cuba hangt sterk af van zijn inkomsten uit het internationaal toerisme, dat volledig stilviel. Daarnaast zorgt de politieke crisis in het bevriende Venezuela voor olietekorten en zorgt ook het embargo van de Verenigde Staten voor economische problemen.

Verstikkend embargo?

Al 6 decennia lang verbieden de VS bedrijven handel te voeren met Cuba. Dat embargo hindert Cuba ook bij het verkrijgen van kredieten op de internationale markt. Voormalig president Barack Obama versoepelde nog enkele maatregelen, maar zijn opvolger Donald Trump zorgde met 243 nieuwe sancties weer voor een verstrenging van het Amerikaanse Cubabeleid.

Door dat embargo moet Cuba duurdere basisgoederen invoeren vanuit Europa en Azië en lijdt het land miljardenverliezen. Bovendien kampt Cuba met een verouderde infrastructuur omdat modernisering vaak te duur is of omdat het embargo de aankoop van nieuwe apparatuur in de weg staat.

‘Het gaat niet alleen om voeding en medicijnen, maar ook onderdelen van machines kunnen niet vervangen worden door de sancties’, vertelt Justine Williams. De Amerikaanse werkt voor The Cuba Platform en woonde een jaar in Cuba. Op basis van nauw contact met lokale gemeenschappen bevestigt ze dat het embargo een grote invloed heeft op het dagelijkse leven. ‘Ook het wegvallen van Amerikaanse toeristen is een grote aderlating. Door corona komen er helemaal geen toeristen meer.’

Tijdens een ruim 4 uur durende persconferentie daags na de protesten wees president Miguel Díaz-Canel op de impact van het embargo. Hij beschuldigde de VS ervan Cuba te ‘verstikken door de blokkade en de financiële vervolging’. Ook zou de Amerikaanse regering de protesten aanwakkeren en financieren.

‘Inefficiënt beleid’

Maar volgens de Cubaans-Nederlandse filmmaker Yuribert Capetillo Hardy is het Amerikaanse embargo niet de enige verklaring voor de economische crisis. ‘Het tekort aan levensmiddelen op het eiland wordt slechts deels veroorzaakt door het embargo. De grootste “blokkade” is de inefficiëntie van het beleid.’

Dat bevestigt ook socioloog Ted Henken van de stadsuniversiteit van New York (CUNY). De afgelopen 3 jaar ging de Cubaanse economie er significant op achteruit. ‘Vooral door het mismanagment van de overheid. Het systeem is te star. Nu blijkt hoezeer Cuba afhankelijk is van internationaal toerisme en van Venezolaanse olie.’

Die economische crisis in combinatie met de uitbraak van het coronavirus vormt volgens Henken de directe aanleiding voor de protesten. ‘Al was er zonder toegankelijk internet en sociale media geen sprake van mobilisatie geweest. Sinds 2018 is het internet toegankelijker voor Cubanen. Er vonden vanaf dan enkele demonstraties plaats, maar die waren vooral lokaal en beperkt in omvang. De manifestaties van 11 juli zijn ongezien in communistisch Cuba.’

Dat beaamt Hardy. In 1994 vond er al eens protest plaats tegen de regering, toen nog onder leiding van Fidel Castro. Al waren die toen een pak kleiner. ‘Bij de protesten op de Malécon (een beroemde boulevard, red.) in Havanna was Cuba veel geïsoleerder want er was geen internet. Nu wordt alles gedeeld op sociale media.’

Ook de erfenis van de revolutie speelde toen nog een grotere rol. ‘Je had de charismatische figuur van Fidel Castro en een volk dat de revolutie had meegemaakt. Die generatie sterft nu langzaamaan uit. De nieuwe machtshebbers kunnen niet rekenen op het prestige van Castro.’

Politieke boodschap

Wat ook nieuw is nu, stelt Hardy, is de eis van de demonstranten. ‘De Cubanen vragen geen vaccin of voedsel. Ze willen vrijheid, een eis die sinds 1959 nooit sterker klonk. De “revolutionaire generatie” en de Castro’s, mogen dan wel weg zijn, Cubanen weten dat de huidige regering er gezet is door Raúl Castro. Dat systeem zijn ze na 62 jaar beu.’

Volgens Henken is er geen sprake van eensgezindheid onder de Cubanen. ‘Ook niet onder de manifestanten. De protesten zijn slecht georganiseerd en zonder gezamenlijke eis. Daarnaast waren er ook tegenbetogingen, met aanhangen van president Díaz-Canel. Al zijn die minder spontaan en authentiek.’

‘Mijn ervaring leert me dat de meeste Cubanen zich in het centrum bevinden’, nuanceert Williams. ‘Ik denk niet dat er een meerderheid is die de revolutie wil terugdraaien. Maar je zal ook weinig Cubanen vinden die zich helemaal achter de regering scharen. De grootste groep pleit voor hervormingen binnen het huidige systeem, of laat zich weinig in met politiek. Eten op het bord krijgen is voor hen de hoofdzaak.’