Veroordeeld tot vijftig jaar cel vanwege een miskraam

Ondanks de verbeten strijd van feministische groepen en mensenrechtenorganisaties tegen de zeer strenge anti-abortuswetten, blijft het grootste deel van Centraal-Amerika vrouwen opsluiten voor het onderbreken van hun zwangerschap.

Met name het kleine El Salvador heeft een van de strengste abortuswetten ter wereld. De ingreep is er onder alle omstandigheden verboden. Vrouwen die van een abortus verdacht worden krijgen draconische straffen opgelegd.

Zo werd de 21-jarige Lesly Ramírez in juni veroordeeld tot 50 jaar gevangenisstraf nadat ze was beschuldigd van doodslag met geweld - de zwaarste straf die ooit aan een vrouw is opgelegd vanwege een zwangerschapsonderbreking. Zelf houdt ze vol dat ze een miskraam had.

Een maand eerder werd de jonge vrouw die bekendstaat als Esme veroordeeld tot 30 jaar cel na een onvrijwillige onderbreking van haar zwangerschap in 2019. Zij zocht medische hulp bij een noodgeval en werd door het ziekenhuispersoneel aangegeven.

Nachtmerrie

De Salvadoraanse Zuleyma Beltrán (40) getuigt over de nachtmerrie die Salvadoraanse vrouwen doormaken bij een zwangerschapsonderbreking. Beltrán had een verloskundig noodgeval en ging naar het ziekenhuis. ‘Ik werd geboeid wakker in het ziekenhuisbed, het was heel moeilijk voor mij. Ik denk dat ik de derde persoon was die in El Salvador voor zoiets naar de gevangenis ging.’

Ze was 17 jaar oud toen ze in augustus 1999 werd gearresteerd en gevangengezet. In februari 2000 kreeg ze 26 jaar gevangenisstraf, maar vanwege goed gedrag werd ze in 2010 vrijgelaten. Beltrán zegt dat ze een miskraam had en dat haar broer het alarmnummer belde, maar in plaats van de ziekenwagen arriveerde de politie.

Totaal verbod

Nicaragua, Honduras en El Salvador behoren tot de weinige landen ter wereld die een totaal verbod op abortus handhaven, zelfs als een kind verwekt wordt door verkrachting. Ook de Dominicaanse Republiek hoort in die categorie. Guatemala staat één uitzondering toe: wanneer het leven van de vrouw in gevaar is als de zwangerschap voortduurt.

‘Toch gebeurt het maar heel zelden dat een levensbedreigende situatie wordt erkend’, zegt Carmen Martínez, hoofd Latijns-Amerika van het Center for Reproductive Rights, een internationale organisatie van advocaten en juristen die ijveren voor vrouwenrechten en het recht op zwangerschapsonderbreking. ‘Dat veroordeelt talloze Centraal-Amerikaanse vrouwen en meisjes tot gedwongen zwangerschappen en vaak gedwongen moederschap.’

MEEST GELEZEN

• 1
  Europa verwijdert recordaantal oude dammen en laat rivieren weer stromen
• 2
  ‘Mensen vroegen mij of ik Hutu of Tutsi ben, maar thuis spraken we daar niet over’
• 3
  Wordt Latijns-Amerika een nieuwe AI-hub?

Tegen de stroom in

Volgens Martínez gaat Centraal-Amerika in tegen de tendens in Latijns-Amerika, waar andere landen stappen hebben gezet in de richting van meer tolerantie op het vlak van reproductieve rechten.

Zo hebben Colombia, Uruguay en Argentinië, evenals verschillende staten in Mexico, abortus tot een bepaald aantal weken zwangerschap uit de strafwet gehaald. Ze sluiten zich aan bij Cuba, een land waar het recht op vrijwillige zwangerschapsonderbreking al tientallen jaren is gegarandeerd.

Er is ook een groep landen die uitzonderingen op het verbod op abortus mogelijk hebben gemaakt, onder meer als er sprake is van een risico voor de gezondheid van de zwangere vrouw, foetale misvormingen of verkrachting. ‘En dan zijn er de hyper restrictieve landen zoals Honduras, Nicaragua, El Salvador, de Dominicaanse Republiek en Guatemala’, aldus Carmen Martínez.

Veel kritiek

El Salvador heeft zowel lokaal als internationaal het meest kritiek gekregen vanwege de agressiviteit waarmee het land van zes miljoen inwoners vrouwen vervolgt.

In die landen met draconische anti-abortuswetten is het gezondheidspersoneel bang om beschuldigd te worden van medeplichtigheid en daarvoor veroordeeld tot gevangenisstraffen, vaak de eerste schakel in de criminalisering van vrouwen.

In een historische uitspraak oordeelde het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens in november 2021 echter dat gezondheidspersoneel in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied moet afzien van het melden van vermoedelijke gevallen van abortus. De toepassing van de uitspraak varieert echter van land tot land.

Zelfs geen morning-afterpil

Honduras is het enige Latijns-Amerikaanse land dat de zogenaamde morning-afterpil verbiedt, een anticonceptiepil die gemakkelijk te verkrijgen is in elke apotheek in andere landen, ook in El Salvador.

De morning-afterpil was ooit verkrijgbaar in Honduras maar werd door conservatieve groeperingen gedemoniseerd, waarna het parlement niet alleen het gebruik, maar ook de verkoop, aankoop en promotie ervan in de ban deed.

Het verbod werd afgewezen door de toenmalige president Manuel Zelaya, maar die werd in juni 2009 na een staatsgreep afgezet. ‘En daarmee werd de pil geschrapt uit het basiszorgpakket voor overlevenden van seksueel geweld’, zegt Neesa Medina van de Hondurese organisatie Somos Muchas (‘We zijn met velen’). Sindsdien heeft Honduras het tweede hoogste percentage tienerzwangerschappen in Latijns-Amerika.

Wonden genezen

De controversiële Salvadoraanse president Nayib Bukele, die aan de macht kwam in 2019, beloofde dat hij abortus zou decriminaliseren maar leefde die belofte niet na. Ondertussen proberen veel vrouwen, eenmaal vrijgelaten uit de gevangenis na een veroordeling wegens zwangerschapsonderbreking, een betere toekomst voor zichzelf en hun families op te bouwen.

‘Wat we hier in El Salvador meemaken, is niet makkelijk’, zegt de Salvadoraanse Zuleyma Beltrán, die tien jaar in de gevangenis zat. Ze maakt deel uit van het onlangs opgerichte Mujeres Libres, een groep van zo’n 25 vrouwen die gevangenisstraffen hebben uitgezeten vanwege abortus.

De organisatie onderhoudt in hoofdstad San Salvador een ‘ontmoetingshuis’ dat onderdak biedt aan vrouwen die dat nodig hebben. ‘Nu realiseer ik me dat hoe meer ik erover praat, hoe minder pijn ik voel’, aldus Beltrán.

Vrije vrouwen

Bij Mujeres Libres (‘Vrije vrouwen’) delen de vrouwen hun ervaringen en helpen elkaar. Ze proberen hun pijn een plek te geven. Daarnaast biedt de organisatie psychosociale ondersteuning, en helpt ze de vrouwen vooruit door hen op te leiden tot ondernemers. ‘Het idee is om onze wonden te genezen door aan de toekomst te denken’, zegt Beltrán, die een parfumbedrijf heeft opgericht.

De 31-jarige Marlene Ponce heeft dezelfde kijk op het leven. Toen ze 18 jaar was belandde de zwangere Ponce met een hevige bloeding in het ziekenhuis. Nadat ze ontslagen was werd ze gearresteerd. Aanklagers eisten 50 jaar cel voor haar.

Ze zat een jaar in voorlopige hechtenis, en werd in januari 2010 vrijgelaten wegens gebrek aan bewijs. Na haar vrijlating behaalde ze een diploma van kleuterleidster, maar sindsdien heeft ze net als Beltrán onderdak gevonden in het huis Mujeres Libres en zet ze zich ook in voor het ondernemerschap. ‘De Salvadoraanse staat is ons veel verschuldigd. We werden berecht en veroordeeld zonder bewijs.’