Vier verwarrende dagen debat over het Vlaamse integratiebeleid

Minister Bart Somers schreef een open oproep uit om de participatie-opdracht voor het Vlaams integratiebeleid uit te voeren. Drie organisaties tekenden daar op in en er werd voor het gloednieuwe Join.Vlaanderen gekozen. Het Minderhedenforum werd in eerste instantie opzijgeschoven. Er kwam kritiek uit politieke hoek en ook andere middenveldorganisaties en de vakbonden reageerden met onbegrip. ‘Dit verhaal is niet ten einde.’ Na enkele dagen van aankondigingen, controverse en verwarring zijn dit de meest opvallende vaststellingen.

De aankondiging, maandag 9 november, dat minister van Samenleven Bart Somers (Open Vld) de pas opgerichte organisatie Join.Vlaanderen gekozen had om de participatie-opdracht voor het Vlaams integratiebeleid uit te voeren, sloeg in als een bom.

Update (16 november). In de passage waarin verwezen wordt naar de oprichters van Join.Vlaanderen en de relevante ervaring die zij inbrengen, werden drie initiatieven met name genoemd door minister Somers. Omdat we van twee van die initiatieven een expliciete vraag kregen om duidelijk te maken dat hun initiatieven geen enkele band hebben met Join.Vlaanderen voegden we die explicitering toe.

De reden was dubbel. Enerzijds werd het Minderhedenforum de facto op droog zaad gezet en dreigde er zo twintig jaar ervaring verloren te gaan, anderzijds was Join.Vlaanderen onbekend en bleek het geroemde netwerk nauwelijks te bestaan.

De keuze is gemaakt, of toch niet

Maandagavond klonk het in de persmededeling heel beslist: ‘Op basis van de ingediende erkenningsaanvragen ben ik van oordeel dat Join.Vlaanderen de beste partner is’ en ‘Wat de kandidatuur van Join.Vlaanderen zo sterk maakt, is het feit dat er al concrete engagementsverklaringen werden afgesloten en gesprekken worden gevoerd met verschillende partners die de nieuwe participatieorganisatie willen ondersteunen.’

Qua procedure was er toen ook nog duidelijkheid: ‘Nu is beslist met welke organisatie de minister in zee wil gaan, start een onderhandelingsfase die enkele weken zal duren over de concrete inhoud van een meerjarenplan en een samenwerkingsakkoord. Nadien wordt de definitieve erkenning van Join.Vlaanderen voor de periode 2021-2025 aan de Vlaamse regering voorgelegd.’

Off the record ventileren meerdere betrokkenen hun verontwaardiging over de manier waarop handtekeningen gesprokkeld of engagementen gefingeerd werden.

Ook al zijn de betrokken mensen bij de nieuwe organisatie bona fide, die stelligheid bleek al snel niet houdbaar toen bleek dat de ‘concrete engagementsverklaringen’ niet bestonden, niet concreet waren of louter gebaseerd waren op gesprekken die initiatiefnemer Wouter Van Bellingen met deze of gene gevoerd had – niet eens altijd in het kader van Join.Vlaanderen, en al zeker niet met een duidelijke vermelding van opname in dit dossier. Off the record ventileerden meerdere betrokkenen hun verontwaardiging over de manier waarop handtekeningen gesprokkeld of engagementen gefingeerd werden.

De controverse woedde de hele dinsdag en leidde op woensdag 11 november tot een sterk bijgestuurde communicatie, waarin de minister zelfs een oproep tot wapenstilstand lanceerde. ‘Vlaams minister van Samenleven Bart Somers heeft vandaag met de bestuurders van Join.Vlaanderen en het Minderhedenforum vergaderd’, klinkt het dan. Dat betekent niet dat de drie partijen samen rond de (eventueel virtuele) tafel gezeten hebben, wel dat de minister vergaderingen gehad heeft met beide organisaties apart. Daarin werd vooral opgeroepen om niet tegen, maar met elkaar te werken. Er is op dit moment geen duidelijkheid of dat kan, hoe dat moet en wat daarvan de consequenties zouden zijn.

In de mededeling van 11 november benadrukt de minister ‘dat de ingediende dossiers van Join.Vlaanderen, maar ook dat van het Minderhedenforum, geen eindpunt zijn’. Bart Somers: ‘In deze fase kunnen en moeten er nog heel veel zaken uitgeklaard en geconcretiseerd worden. Join en het Minderhedenforum zouden de handen in elkaar moeten slaan en tot een partnerschap moeten komen. Zo gaat er zeker geen expertise verloren, maar is er ook voldoende ruimte voor vernieuwing.’

Het verleden is de toekomst niet, of wel?

Wat wel constant blijft in de communicatie van minister Somers, is de beeldvorming die hij creëert over de twee concurrerende organisaties. Dat bleek ook uit zijn verhaal op De Ochtend (Radio1) en tijdens het debat in het Vlaams Parlement op 12 november.

Join.Vlaanderen wordt steevast neergezet als een nieuwe dynamische netwerkorganisatie die vooral sterk is in actie op het terrein, terwijl het Minderhedenforum vooral beleidsadviezen en onderzoeken aflevert (papierwerk, dus) en bovendien nog te veel vasthangt aan organisaties die mensen samenbrengen op basis van de afkomst van hun grootouders. Al snel gaat het over enerzijds mensen opsluiten in hun afkomst tegenover een benadering die de superdiversiteit van elke inwoner als uitgangspunt neemt.

Dat Join.Vlaanderen zelf nog niets gerealiseerd heeft, want pas eind september opgericht werd, wordt in de communicatie nooit vermeld. In de plaats daarvan geeft Somers in het gesprek op Radio1 drie voorbeelden van initiatieven die genomen werden door drie van de stichtende personen van Join.Vlaanderen (waaronder #SheDIDIT voor vrouwelijke allochtone onderneemsters, MaxiPAC voor erkenning van buitenlandse diploma’s en de diversiteitswerking van Kom Op Tegen Kanker), om de actiegerichte en innoverende kracht van die indiener te onderlijnen.

#SheDIDIT laat daarna bij monde van promotor van het project Muslinked via Twitter weten dat ‘#SheDIDIT niet bij Join.Vlaanderen betrokken is. Er zijn geen informele samenwerkingsverbanden.’ Een vergelijkbare reactie ontvingen we van de promotor van MaxiPAC, dat bovendien een samenwerking is tussen Minderhedenforum, H&H Education, UGent, VUB, NARIC-Vlaanderen en Thomas More Hogeschool. Voor alle duidelijkheid: minister Somers beweerde in het radio-interview niet dat de drie initiatieven betrokken zijn bij Join.Vlaanderen, wel dat de oprichters kunnen aantonen dat zij wel (want Join zelf natuurlijk niet) ervaring hebben in diversiteitswerk.

Meer actie, meer samenwerking?

Minister Somers had, in het kader van zijn wapenstilstand, op radio en in het halfrond minstens ook kunnen vermelden dat de coördinator van een van de initiatieven die Join als partner vermeldt (Capital vzw) ook in de algemene vergadering van het Minderhedenforum zit.

Als de initiatieven van bestuurders volstaan als argument voor de kracht van een dossier, dan is er in het bestuur van het Minderhedenforum wellicht een veelvoud aan concrete acties te vinden.

Maar ook in de actuele werking van het Minderhedenforum zit veel meer verscheidenheid, netwerk en actie dan het voortdurend herhaalde cliché suggereert. Een snelle en zeker geen volledige opsomming:

• In 2020 start het Minderhedenforum een grootschalig project met werkgeversfederatie VERSO, ACERTA, the Shift, en nog andere partners om over heel Vlaanderen bedrijven te ondersteunen inzake inclusief ondernemen.
• Het Minderhedenforum organiseerde eerder dit jaar het evenement TALENT ON STAGE. Opzet was om diversiteit in het lerarenkorps op het terrein te promoten via een grootschalig event. Dat is door de pandemie niet kunnen doorgaan, maar er werd wel een brochure gemaakt en video’s voor acties op het terrein geproduceerd.
• Het Minderhedenforum organiseert hackathons met werkgevers om hen te ondersteunen inzake positieve acties.
• Het Minderhedenforum heeft lopende projecten met kunstinstellingen om hen te ondersteunen inzake inclusie: met onder andere deSingel, Kaaitheater, Stuk Leuven…
• Het Minderhedenforum organiseert studiedagen.
• Het Minderhedenforum heeft concrete onderzoekssamenwerking lopen met verschillende universiteiten: HIVA, BIRMM (VUB)…
• Het Minderhedenforum ondersteunt lokale projecten inzake beleidsparticipatie in zes steden (Beringen, Mechelen, Genk, Antwerpen…).
• De OpenForumdag is een weerkerend initiatief met het lerende netwerk, actieve workshops, debatten…

Pauzeknop

Is de oproep om samen te werken een oproep aan het Minderhedenforum om zich in te voegen als een van de partners van Join.Vlaanderen?

Dan is er nog de onduidelijkheid over de procedure. Maandag was duidelijk dat er drie dossiers ingediend waren, waarvan twee ontvankelijk (of één teruggetrokken) waren, en één geselecteerd. Met die laatste zou er dan onderhandeld worden over een operationeel plan.

In de procedure was na die aankondiging een periode van vijftig dagen voorzien om tot dat plan te komen, waarna de minister het plan en de indienende organisatie voorlegt aan de hele Vlaamse regering (en dus de exclusieve erkenning en subsidiëring een aanvang kan nemen).

Kan die procedure in deze fase nog omgegooid worden? Dat lijkt weinig waarschijnlijk, al suggereert de minister in het parlement van wel. Is de oproep om samen te werken de facto dan een oproep aan het Minderhedenforum om zich in te voegen als een van de partners of onderaannemers van Join.Vlaanderen? De kans dat het Minderhedenforum in zo’n scenario stapt, lijkt nog minder waarschijnlijk.

Tijdens het plenaire debat in het Vlaams Parlement, in de latere namiddag van 12 november, antwoordt de minister half op de procedurevraag: de huidige procedure wordt on hold gezet. Maar of dat inhoudt dat de dossiers herbekeken worden, zegt hij niet. Ook antwoordt hij niet op die vraag van parlementsleden van de oppositiepartijen (Groen, sp.a en PVDA) hoe hij de samenwerking en de verhouding tussen de twee indieners ziet.

Elke indiener heeft een verleden

En dan is er de vraag die zowat iedereen off the record stelt: waarom komt de echte initiatiefnemer, de spin in het web, Wouter Van Bellingen, niet aan het woord? Waarom verwijst ook minister Somers nooit naar hem? Is het omdat Van Bellingen zélf eerder directeur was van het Minderhedenforum, en dus gepercipieerd kan worden als weinig loyaal? Omdat hij, naar mening van velen in het veld, met Integratiepact vzw, ondanks de ruime subsidiëring van toenmalige minister Liesbeth Homans (N-VA) in de vorige legislatuur, niet echt succesvol was, wat de geloofwaardigheid van het nieuwe initiatief op vlak van beleidsadvies en impact zou schaden? Communiceert hij niet om Join.Vlaanderen alsnog een kans op slagen te proberen geven?

In de evaluatie die IDEA Consult maakte van het Integratiepact en van de gelijknamige vzw die dat moest trekken, lezen we onder andere dit opvallende citaat van minister Homans, toen er nog een opdrachthouder voor dat integratiepact gezocht moest worden: ‘Het Minderhedenforum erkennen we als organisatie die personen van buitenlandse herkomst vertegenwoordigt en ze hebben als decretale opdracht om te sensibiliseren. Ze hebben ook een ruim netwerk bij diverse sectoren en zijn dus de meest geschikte partner om een trekkersrol in het pact op te nemen.’

Verder blijkt uit de evaluatie dat het groeiende ongenoegen bij de opdrachtgevende minister en haar administratie over Integratiepact vzw minstens een dubbele verklaring heeft: verschil in visie tussen overheid en vzw over aanpak en opdracht, en gebrekkige capaciteit in de vzw om de opdracht tot een professioneel einde te brengen.

De extra blik op Integratiepact vzw is nodig, omdat Join.Vlaanderen overduidelijk wortels heeft in zijn voorganger. En dat niet alleen omdat beide op hetzelfde adres in Brussel gevestigd zijn of omdat ze allebei draaien rond de figuur van Van Bellingen, die destijds zijn functie als directeur bij het Minderhedenforum inruilde voor de die van directeur bij de nieuw en speciaal voor de opdracht opgerichte Integratiepact vzw.

Enkele van de zes stichtende leden van Join.Vlaanderen waren bijvoorbeeld betrokken bij een van de twaalf projecten die via het Integratiepact gesteund werden. En een van de organisaties die nu vermeld worden in het netwerk rond Join leverde een evaluatiekader aan voor de toekomst ervan.

Wouter Van Bellingen reageerde niet op enkele vragen die we hem stuurden voor dit artikel.