‘Belgische ontwikkelingssamenwerking nog te vaak paternalistisch’

Ontwikkelingssamenwerking moet evolueren naar volwaardige partnerschappen, stelt een nieuw VUB-rapport waarin de sector scherp wordt geanalyseerd. ‘Koloniale patronen zijn nog steeds ingebed in het Belgische model voor ontwikkelingssamenwerking.’

Het rapport kwam er op vraag van het Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking & Humanitaire Hulp (DGD) zelf en werd samengesteld door een internationaal team van wetenschappers, specialisten uit de sector en de VUB-onderzoeksgroep Localities, Ontologies, Commons, Integrated (LOCI).

Het onderzoek had als doel te achterhalen wat er nodig is om ‘de ontwikkelingssector te dekoloniseren’ en dieper te onderzoeken en te begrijpen in welke mate institutioneel kolonialisme nog in de eigen structuren aanwezig is.

Naast Belgische deskundigen werkten er ook onderzoekers en praktijkmensen aan mee uit Bolivia, Cuba, de Democratische Republiek Congo en Oeganda.

Hulpindustrie

Het onderzoeksteam gebruikte een participatieve methodologie om ‘de complexiteiten, spanningen en paradoxen van de Belgische ontwikkelingshulpindustrie te onderzoeken’ en om samen met de verschillende actoren nieuwe denkwijzen te verkennen die kunnen leiden tot gedekoloniseerde vormen van samenwerking.

‘We hebben ook een eigenbelang bij het in stand houden van de sector, want het is ons werk.’

‘Zowel in België als in de partnerlanden doordringt de koloniale aanpak alle niveaus van ontwikkelingshulp’, zegt hoofdauteur Adriana Moreno Cely, een Colombiaanse VUB-onderzoeker die op het onderwerp promoveerde. Uit de ondervraging van deelnemers uit de partnerlanden bleek bijvoorbeeld dat de meesten het erover eens waren dat paternalisme en het “witte redder-complex” nog steeds wijdverbreid zijn in de Belgische ontwikkelingshulp.

In het onderzoek wordt ook in eigen boezem gekeken. Zo erkennen sommige ngo-medewerkers dat ze ‘deel uitmaken van het systeem met al zijn gebreken en helpen het in stand te houden’.

‘We hebben ook een eigenbelang bij het in stand houden van de sector, want het is ons werk’, klinkt het in een van de getuigenissen.

Partnerschappen

Volgens het rapport bevestigt het onderzoek ‘de voortdurende herhaling van koloniale patronen die ingebed zijn in het ontwikkelingsmodel’.

De onderzoekers wijzen erop dat veel organisaties zich niet meer comfortabel voelen met de term ontwikkelingssamenwerking ‘omdat die niet langer de lading dekt’. De term “partnerschappen” en “partnerlanden” passen beter bij de huidige tijdsgeest waarin bewegingen zoals Black Life Matters en Charity so White de weg willen effenen voor dekolonisatie van internationale betrekkingen en praktijken in de ontwikkelingshulp, concluderen de onderzoekers.

‘Er was een unanieme oproep om samen met donoren, beleidsmakers, partnerlanden en het maatschappelijk middenveld het programma voor ontwikkelingshulp te co-creëren’, stelt het rapport. ‘Dat moet dan uitmonden in een programma dat gebaseerd is op lokale prioriteiten en behoeften, en uitgevoerd door lokale gemeenschappen om eigenaarschap en wederzijdse verantwoordelijkheid te versterken.’

Dekolonisatie

De onderzoekers spreken over ‘patronen van kolonisatie’ die ingebed zijn in de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Tegelijk roepen ze de lezer van het rapport op tot waakzaamheid: ‘dekolonisatie is een comfortabel modewoord geworden voor de hulpsector en dat houdt risico’s in, namelijk dat dekolonisatie “gecoöpteerd” en verdund wordt in mainstreamverhalen van het ontwikkelingsbeleid en van de programma’s, zonder diepgaande verandering’.

‘Ons onderzoek waarschuwt om niet medeplichtig te zijn aan de omvorming van het inhoudelijke begrip dekolonisatie tot een metafoor of een beeldspraak, maar eerder voluit te durven dromen over alternatieve toekomsten.’

‘Ik ben erg blij met dit rapport’, reageert Tom Vanwing, oprichter van onderzoeksgroep LOCI en professor aan de faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen. ‘Niet alleen vanwege de scherpe analyse van de sector door de sector, maar ook vanwege de overtuiging van alle deelnemers dat er oplossingen te vinden zijn. Dekolonisatie is een proces. Onze gezamenlijke denkoefening heeft geresulteerd in een model of kader dat gebruikt kan worden om dekolonisatie in de praktijk te realiseren.’