Zuid-Afrika houdt adem in voor vonnis in rechtszaak over mijnen

Zuid-Afrika houdt de adem in voor het vonnis rond een jarenlange strijd tussen enkele dorpen en een mijnbouwbedrijf. Het vonnis kan een belangrijk precedent zijn voor gelijkaardige conflicten over het hele land.

Een gemeenschap van dorpen langs de oostkust van Zuid-Afrika vraagt de rechter om de mijnbouwwetgeving te herinterpreteren en mijnbedrijven te verplichten om expliciete toestemming te vragen van lokale gemeenschappen voor ze nieuwe operaties starten.

Voorafgaande toestemming

De rechtszaak, die eind april startte in Pretoria, moet uitstpraak doen in een conflict over een titaniummijn dat al meer dan tien jaar aansleept in de provincie Oost-Kaap. Het Australische mijnbedrijf Mineral Commodities Ltd neemt het op tegen een groep van vijf dorpen, samen bekend als Amadiba. De lokale bevolking blokkeerde keer op keer pogingen om de mijn op te starten, en daarbij vielen zelfs doden. 

‘Hun manier van leven is nauw verweven met het land, en als arme gemeenschappen dreigen ze disproportioneel te lijden onder de impact van de mijnbouw’, stelt de aanklacht, die ook wijst op milieuschade, verhuizingen en verlies van landbouwgrond. ‘Zonder vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming lopen ze echt gevaar om niet alleen de rechten op hun land te verliezen, maar ook hun manier van zijn.’

Neergeschoten

Nonhle Mbuthuma is de secretaris van het Amadiba Crisis Committee, dat vele dorpelingen vertegenwoordigt. Ze nam de leiding van de groep over toen de voorzitter, Sikhosiphi ‘Bazooka’ Radebe, neergeschoten werd voor zijn huis in maart 2016. Algemeen wordt aangenomen dat  Radebe gedood is vanwege van zijn activisme tegen de mijn, en dat ook Mbuthuma in gevaar is. 

‘We hopen dat, als de rechters in ons voordeel beslissen, dat ten goede kan komen van gemeenschappen overal in Afrika, omdat het probleem overal op het continent voorkomt.’

‘Het land is onze identiteit, en we verliezen dat land’, zegt ze. ‘En als je verliest wie je bent, dan is er weinig verschil met gedood worden.’

De gemeenschappen en organisaties die zich bij de klagers hebben aangesloten, vragen de rechtbank om, als die het niet eens is met hun argument voor voorafgaande toestemming, ze op zijn minst de mogelijkheid geeft om te onderhandelen voor er mijnactiviteiten plaatsvinden. Als de rechtbank ook die vraag afwijst, willen de klagers de huidige wetgeving als ongrondwettelijk laten verklaren. 

Ruimer geïnterpreteerd

Uit de gerechtsdocumenten blijkt dat een dochterbedrijf van Mineral Commodities aanvoert dat de klagers de wet veel ruimer interpreteren dan waarvoor die bedoeld is, en een mijn willen stoppen die al de nodige vergunningen had verzameld. Als de rechtbank de klagers gelijk geeft, zou dat gevolgen hebben over land- en mijnbouwrechten in het hele land, stelt het bedrijf. 

‘We hopen dat, als de rechters in ons voordeel beslissen, dat ten goede kan komen van gemeenschappen overal in Afrika, omdat het probleem overal op het continent voorkomt’, zegt Mbuthuma. 

Apartheid

Toen Zuid-Afrika in 1994 komaf maakte met apartheid, werkte de democratisch verkozen regering aan manieren om de minerale rijkdom van het land terug te geven aan de burgers en toch aan te sluiten bij de internationale, kapitalistische markten. Onder de huidige wetgeving eiste de overheid de minerale rechten op om zo de economische ontwikkeling te bevorderen. 

Maar naarmate de overheid meer mijnbouwvergunningen afleverde, namen ook de conflicten toe tussen de mijnbedrijven en dorpelingen die op gemeenschapsland leven. Zo’n 13 procent van het landoppervlak blijft in handen van de gemeenschap, een erfenis van de “homelands” uit de apartheid, die gecreëerd waren om zwarte Zuid-Afrikanen weg te halen uit de stad. Naar schatting 18 miljoen Zuid-Afrikanen leven in die gebieden. 

Traditionele leiders

Traditionele leiders zoals stamhoofden, koningen, koninginnen en dorpsraden hebben het er voor het zeggen, maar volgens het gewoonterecht krijgen ze hun mandaat van het volk. Volgens die wetten kunnen dergelijke leiders geen beslissingen nemen voor hun gemeenschappen zonder toestemming van het volk. 

Maar in veel gevallen sluiten de traditionele leiders akkoorden met mijnbedrijven waardoor gemeenschapsland gebruikt kan worden voor mijnbouw, vaak zonder toestemming van de bevolking. Dat gebeurde ook in Amadiba, waar een stamhoofd de mijn steunde en vervolgens directeur werd van een bedrijf dat gelinkt was aan het project. In ruil daarvoor, stelt het stamhoofd in een ondertekende verklaring aan de Zuid-Afrikaanse politie, werd hem beloofd dat uitdagers voor zijn functie zouden verdwijnen en dat hij mee zou verdienen aan de mijn. 

Via een woordvoerder zegt Mark Caruso, ceo van Mineral Commodities, niet te willen reageren op het verhaal. 

Vonnis over enkele maanden

Volgens Johan Lorenzen van Richard Spoor Inc. Attorneys, die deel uitmaakt van het juridische team van de dorpelingen, komen dergelijke conflicten vaak voor op het platteland. ‘De meerderheid van de Zuid-Afrikanen leeft op gemeenschapsland zoals in Amadiba’, zegt hij. “Als grootste platinaproducent ter wereld zag Zuid-Afrika een golf van vergunningsaanvragen. Maar hoewel er onduidelijkheid is over het medebeslissingsrecht van de bevolking, had dit enorme gevolgen voor tienduizenden mensen in Zuid-Afrika.”-

‘De meerderheid van de Zuid-Afrikanen leeft op gemeenschapsland zoals in Amadiba.’

Volgens Lorenzen zal het vonnis er over enkele maanden zijn. In tussentijd heeft het ministerie van Minerale Grondstoffen een moratorium van anderhalf jaar afgekondigd voor het project en nieuwe vergunningsaanvragen in de regio. Maar dat loopt later dit jaar af, en het is onduidelijk wat er dan staat te gebeuren. 

Samen met het moratorium beloofde het ministerie om ‘onafhankelijke sociale deskundigen af te vaardigen om de diepgewortelde oorzaken van het probleem te onderzoeken en ook de mogelijke oplossingen in kaart te brengen.’ In een verklaring aan persagentschap IPS geeft het ministerie toe dat het zover niet is gekomen. ‘Er is geen onafhankelijk onderzoek gebeurd, door de problemen in de regio.’ 

Postkaarten

In een andere poging om de dorpelingen een stem te geven, maakte de Britse fotograaf Thom Pierce een aantal portretten van inwoners van Xolobeni. Die zullen als postkaarten opgestuurd worden naar het ministerie van Minerale Grondstoffen, met boodschappen van de dorpelingen over het zeggenschap over hun land. 

Themba Yalo, een van de dorpelingen, verwijst naar de Pondoland-opstand in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen inwoners van Amadiba en de omliggende dorpen in opstand kwamen tegen de apartheidsregering. ‘Mijn grootvader vocht voor dit land, zodat ik er vrij kan leven. Ik zal nooit akkoord gaan met een nieuwe mijn hier, die het land en de graven van mijn familie vernielt.’

Anderen, zoals Mamthithala Yalo, breken een lans voor land- in plaats van mijnbouw. ‘Ik heb varkens, koeien en geiten op dit land. Ik kan er ook al het voedsel telen dat ik nodig heb. Ik kan nooit akkoord gaan met een mijn die mijn manier van leven verandert. Dit land is niet te koop.’