‘Het kernwapenverbod is een feit: waar wacht België nog op?’

De ondertekening van het VN-kernwapenverbod is positief nieuws, zegt Pax Christi-medewerker Jorge Hersschens. Er is echter geen enkele vooruitgang geboekt met de kritieke kwestie van nucleaire ontwapening. Het zijn net de rijke kernwapenstaten die weigeren over het kernwapenverbod te onderhandelen, laat staan het te ondertekenen.

Op 24 oktober ratificeerde Honduras, een land met bijna 10 miljoen inwoners en een BNP minder dan vijf procent van België, als vijftigste staat het VN-Kernwapenverbod. Onder internationaal recht verbiedt dit verdrag onder andere het gebruik en de dreiging tot het gebruik van kernwapens, maar ook de ontwikkeling en stationering ervan.

Het verdrag werd in 2017 al aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN, maar moest de drempel van vijftig bekrachtigingen halen om dan na negentig dagen later in werking te treden. Door de laatste ratificatie van Honduras zal dit verbod dus op 22 januari 2021 van kracht zijn. Vreemd genoeg heeft de Vlaamse publieke omroep met geen woord over gerept over deze historische mijlpaal.

De overgrote meerderheid van de vijftig landen die het verdrag hebben geratificeerd, bevindt zich geografisch onder de evenaar en economisch onder het globale mediaaninkomen, met als opmerkelijke uitzonderingen Oostenrijk, Nieuw-Zeeland en Vaticaanstad. Al deze landen hebben een eitje te pellen met het Non-Proliferatieverdrag (NPV) dat dateert van 1968.

Het NPV, dat door 189 van de 193 VN-lidstaten is ondertekend, werd destijds in de eerste plaats opgesteld om de snelle verspreiding van kernwapens en gerelateerde wapentechnologie tegen te houden. De opzet was om zo de onderhandelingen tot uiteindelijke nucleaire ontwapening – de tweede pijler van het verdrag – gemakkelijker te maken. Maar hoewel dit verdrag het gevaar van een kernoorlog voor de mensheid erkent, bevat het geen enkel artikel dat kernwapens illegaal zou maken.

De verspreiding van kernwapens naar andere landen is relatief beperkt gebleven, waarmee het hoofddoel van het NPV grotendeels is bereikt. Er is echter geen enkele vooruitgang geboekt met de kritieke kwestie van nucleaire ontwapening door de kernwapenstaten (de ‘haves’), die allemaal boven de evenaar liggen en overwegend rijke landen zijn.

Na 75 jaar lijken de verschrikkingen van een totale oorlog en het kwaadwillig gebruik van kernwapens zo goed als volledig uit ons collectief geheugen te zijn verdwenen.

Het zijn ook net deze rijke landen die weigeren over het kernwapenverbod te onderhandelen, laat staan te ondertekenen. Dit gebrek aan vooruitgang is in de loop der jaren regelmatig aan de orde gesteld door de ‘have-nots’, als gevolg waarvan de relevantie van het NPV steeds meer in twijfel getrokken wordt. Het kernwapenverbod van 2017 is daarmee zowel een reactie op het falen van het NPV als een logisch verlengstuk van het daarin gestelde doel van nucleaire eliminatie.

Daarnaast zijn ondertussen alle belangrijke nucleaire ontwapeningsverdragen verlopen die sinds de jaren zeventig waren afgesloten. Enkel het New START-verdrag tussen de Verenigde Staten en Rusland is nog van kracht, maar dat zal in februari 2021 vervallen als het binnenkort niet met één jaar verlengd wordt.

Bovendien lijken na 75 jaar de verschrikkingen van een totale oorlog en het kwaadwillig gebruik van kernwapens zo goed als volledig uit ons collectief geheugen te zijn verdwenen. Dit impliceert dat het taboe op het gebruik van nucleaire wapens zwakker is dan ooit. Het zogenaamde afschrikkingseffect – voor zover dit ooit echt heeft gewerkt – kan hierdoor in een conflict vlot omslaan in de daadwerkelijke inzet van kernwapens en razendsnel escaleren.

In plaats van in overeenstemming met het NPV de bestaande kernwapens te ontmantelen, zijn momenteel alle kernwapenstaten hun nucleaire arsenalen aan het moderniseren. Zonder ontwapeningsverdragen zal het onmogelijk zijn om eender welke beperkingen op die arsenalen juridisch af te dwingen.

Ten slotte bestaat er een reëel risico dat een terroristische organisatie kernwapentechnologieën en -materialen te pakken krijgt en gebruikt. De samenloop van deze factoren betekent dat we opnieuw in een wereld leven die buitengewoon gevaarlijk is en op de rand van de vernietiging staat.

Voortrekkersrol

Het regeerakkoord dat op 30 september door de pas gevormde Belgische regering werd ondertekend, belooft na te gaan hoe het kernwapenverbod ‘een nieuwe impuls kan geven aan multilaterale nucleaire ontwapening’.

Zijn onze politici bereid hun solidariteit te betuigen met al die have-nots, die mondiale ‘deplorables’ ?

België is een de facto kernwapenstaat met twintig kernbommen gestationeerd op eigen grondgebied en binnenkort een nieuwe vloot van F-35 straaljagers ter vervanging van de verouderde F-16 toestellen (dankzij het ‘contract van de eeuw’ van € 3,8 miljard). Het is nu ook de enige NAVO-lidstaat die officieel bereid is het kernwapenverbod op een positieve manier te benaderen.

Jaren geleden speelde ons land een voortrekkersrol als het eerste land dat antipersoonsmijnen verbood in 1995, clustermunitie in 2006 en wapens die verarmd uranium bevatten in 2009. Kan België deze rol opnieuw opnemen om als eerste NAVO-lidstaat het kernwapenverbod te ondertekenen?

Zijn onze politici bereid hun solidariteit te betuigen met de rest van de wereld – al die have-nots, die mondiale ‘deplorables’ ­– om zo een signaal te sturen naar buren en bondgenoten dat er een nieuwe veiligheidsstructuur kan en moet gecreëerd worden?

De aanhoudende coronapandemie onthulde een opvallend gebrek aan solidariteit bij zowel individuen, die massaal toiletpapier hamsterden en veiligheidsmaatregelen negeerden, als bij staten, die hele ladingen mondmaskers van elkaar wegkaapten.

Ik weet niet hoe hoopvol ik moet zijn over internationale solidariteit als er eenmaal een werkend vaccin op grote schaal wordt geproduceerd. Maar ik weet wel dat wereldwijde nucleaire solidariteit van onschatbaar belang is voor een zinvol voortbestaan ​​van onze samenlevingen. De Doomsday Clock geeft aan dat het 100 seconden voor middernacht is: tijd om wakker te worden.

Jorge Hersschens is lid van de werkgroep Internationale veiligheid en ontwapening bij Pax Christi