‘In 2060 begraven we meer dan 100 miljoen mensen per jaar. Kan dat duurzaam gebeuren?’

Tegen 2060 zullen we jaarlijks honderd miljoen mensen begraven. Daar is steeds minder ruimte voor. Hoe verduurzamen we onze rituelen zonder mensen te schofferen? Julie Rugg, onderzoekster aan de University of York: ‘In elk aspect van ons leven – en onze dood – zullen we ons moeten aanpassen om minder te consumeren.’

In de hele wereld hebben we steeds minder ruimte om onze dierbaren te begraven. Dat is slecht nieuws voor het milieu.

Veel geld bovenhalen om zeker te zijn dat je op termijn in een traditioneel graf belandt, is de gewoonte in veel landen. Zo zijn er commerciële begraafplaatsen of columbaria waar urnen bewaard worden. Zo’n laatste rustplaats is uitgegroeid tot een soort van statussymbool. Dat komt onder meer omdat er steeds minder ruimte is om begraafplaatsen aan te leggen.

Elk van deze ‘overgangen’ kosten ons energie, ruimte, tijd en grondstoffen.

‘Necro-bling’, zo wordt verspilzucht tijdens begrafenissen ook wel genoemd. Daar smalend over doen kan misschien bevredigend zijn voor vooraanstaande gemeenschappen. Maar als je het volledige plaatje bekijkt en nadenkt over de commercialisering van begrafenisrituelen, krijg je een ander verhaal. Dat verhaal gaat over de grenzen van onze planeet en de eindigheid van grondstoffen. Hoeveel daarvan moeten we besteden aan mensen die zijn overleden?

Tegen 2040 zullen we naar schatting jaarlijks 80 miljoen mensen begraven. Tegen 2060 zal dat aantal oplopen tot 102 miljoen per jaar. Elk van die lichamen zal ofwel gecremeerd worden, ofwel onder de grond verdwijnen, ofwel in een grafkelder eindigen tot het helemaal ontbonden is. Elk van deze ‘overgangen’ kosten ons energie, ruimte, tijd en grondstoffen.

Grafkisten hergebruiken

In India begraven mensen hun doden op brandstapels. Aan dat zicht zijn we gewend geraakt tijdens berichtgeving over de pandemie. Om lichamen te verbranden hebben we echter immens veel hout en houtskool nodig.

Niet enkel landen in het Globale Zuiden gebruiken eindige grondstoffen als crematiemiddel. Ook in de rest van de wereld zijn we afhankelijk van zo’n grondstof, vaker aardgas, om lichamen te cremeren.

Als we lichamen simpelweg begraven in gasrijke grond, dan zullen ze relatief snel ontbinden. Maar momenteel maken we in veel landen gebruik van betonnen grafzerken. Grafkisten hergebruiken is ook niet bepaald gebruikelijk in landen zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk of Australië. Die landen zouden hun ruimte voor begraafplaatsen dus in principe oneindig moeten uitbreiden.

Massagraven

Natuurlijk gaat dit debat verder dan hoe we, fysiek tenminste, omgaan met de resten van onze dierbaren. Al te vaak worden culturen beoordeeld op basis van hoezeer ze de financiële middelen hebben om hun doden te eren.

Tijdens de pandemie zagen we van over de hele wereld veel ongemakkelijke kritiek op COVID-19-doden en hoe ‘ongepast’ zij ten grave gedragen zijn, zonder respectvolle rites. Dat toont aan dat de manier waarop we omgaan met onze doden en hoeveel respect we hun tonen emotionele impact heeft op wie achterblijft.

Denk bijvoorbeeld aan de wrede manier waarop onderdrukte volkeren in het verleden begraven zijn. De massale crematies tijdens de Holocaust, om een voorbeeld te geven, minimaliseerden de lichamen van slachtoffers tot materie om vanaf te geraken. Verschillende generaties op verschillende continenten, van Afrika en het Midden-Oosten tot Zuid-Amerika, zijn nog altijd op zoek naar hun dierbaren in massagraven.

Met andere woorden, de manier waarop we omgaan met onze doden, zou moeten samenhangen met sociale rechtvaardigheid. Als we dat willen, moeten we drie belangrijke principes tegen elkaar afwegen.

Groene graven

Eerst en vooral is duurzaamheid belangrijk. Eender welke vorm van begrafenis zou een minimale milieu-impact mogen hebben. Als een crematorium of een begraafplaats niet goed gereguleerd is, kunnen hun activiteiten erg vervuilend zijn. Lichamen zijn immers uitstoters van broeikasgassen en zware metalen die opgehoopt zitten in menselijke overschotten.

Tot op de dag van vandaag is er geen algemeen aanvaard kader om de voetafdruk van begrafenissen te meten. Evenmin is er een duidelijke weg om die voetafdruk te verminderen. Maar we kunnen niet ontkennen dat ons dodenlandschap, dat bestaat uit kerkhoven en begraafplaatsen die groen in de stad brengen, aanzienlijk bijdraagt aan de opslag van CO2.

Als we op de juiste manier de biodiversiteit van begraafplaatsen beheren en aanmoedigen zouden deze locaties serene en zelfs helende ruimtes worden – plekken om in stilte één te zijn met de natuur.

Wetenschappers onderzoeken nu nieuwe technologieën en ontwerpen, zodat we steeds ‘groener’ gecremeerd  kunnen worden. Een voorbeeld daarvan is lichamen afbreken met behulp van alkalische hydrolyse, ook wel resomeren genoemd.

‘Groene graven‘ zijn intussen wereldwijd ingeburgerd. Zo zijn er plaatsen waar een boom geplant kan worden op een graf. Zo’n boom komt dan in de plaats van een grafzerk, waarvoor steen gemijnd en getransporteerd moet worden van de ene kant van de wereld naar de andere, enkel en alleen om iemand te herdenken.

Dit soort groene oplossingen zullen maar beperkt bijdragen tot de verduurzaming van begraafplaatsen zolang ze geen antwoord bieden op de tienduizenden inwoners van megasteden die elk jaar sterven.

Begraven als burgerrecht

Een tweede principe gaat over de betaalbaarheid. Als we overledenen herdenken, moet dat haalbaar zijn voor iedereen. Families mogen niet zomaar afhankelijk zijn van hun inkomen om respectvol afscheid te kunnen nemen van hun dierbaren.

Er zijn nu al landen die een gratis begrafenis of crematie aanbieden als deel van het lokale belastingstelsel. Misschien is het een idee om respectvolle omgang met de doden op te nemen in het burgerlijk wetboek.

Ook de rijke doden zullen hun steentje moeten bijdragen, bijvoorbeeld door te kiezen voor iets anders dan een grafsteen.

Ten derde houden we best rekening met culturele diversiteit. Elk initiatief dat op een milieubewuste en betaalbare manier de doden wil begraven, moet rekening houden met de manier waarop mensen van verschillende culturen met hun doden omgaan.

Sommige rituelen worden als ‘onduurzaam‘ of zelfs milieuverontreinigend aangezien, maar zijn te verdedigen vanuit theologisch standpunt. Maar misschien is er ruimte voor een compromis dat rekening houdt met deze gevoeligheden.

Het kan zijn dat we het hergebruiken van graven niet acceptabel vinden. Maar bepaalde vormen van groene graven vormen dan een duurzamere mogelijkheid, in vergelijking met nog een hectare vol betonnen grafzerken.

De wereldwijde bevolkingsgroei hangt samen met klimaatverandering. In elk aspect van ons leven – en onze dood – zullen we ons dus moeten aanpassen om minder te consumeren. Ook de rijke doden zullen hun steentje moeten bijdragen, bijvoorbeeld door te kiezen voor iets anders dan een grafsteen.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.