‘Afrika is veranderd in een soort kerkhof’

De helft van alle mensen in extreme armoede leeft in Afrika, en op dat continent vallen ook de helft van alle dodelijke slachtoffers door terreur. Bovendien kent Afrika het hoogste zelfmoordcijfer ter wereld. Waarom is het continent van overvloed er zo slecht aan toe?, vraagt Afrika-expert Baher Kamal zich af.

Afrika… De geboorteplaats van Homo Sapiens. Het land van overvloed. De oorsprong van de landbouw. De rijkste regio op het gebied van natuurlijke hulpbronnen en menselijk kapitaal. De thuis van meer dan 1,3 miljard mensen wordt nog steeds leeggeroofd.

Met meer dan een half miljard mensen die in extreme armoede leven, is Afrika ook veranderd in een soort kerkhof, waar de helft van alle slachtoffers van terreur wereldwijd vallen. Het continent heeft bovendien ook het hoogste zelfmoordcijfer op aarde. Waarom is dat?

Goud, diamanten, lithium…

‘Er is voldoende bewijs dat de illegale exploitatie van edele metalen en mineralen zoals goud, zilver en diamanten de extremisten voorziet van riante inkomstenbronnen, en de groeperingen ten goede komt die de ontginning en smokkelroutes beheren.’

Dat verklaarde Ghada Waly, hoofd van het VN-bureau voor Drugs en Misdaad (UNODC) op 6 oktober voor de VN-Veiligheidsraad. Ze voegde eraan toe dat met name de uitgestrekte Sahelregio ‘de thuisbasis is geworden van enkele van de meest actieve en dodelijke terroristische groeperingen.’

Dit zijn enkele van de belangrijkste feiten waarvan Waly de VN-veiligheidsraad op de hoogte bracht:

• Illegaal gewonnen goud en andere edele metalen worden op de reguliere markt gebracht, wat enorme winsten oplevert voor handelaren
• De handel in wilde dieren is een mogelijke financieringsbron voor milities. De illegale handel in ivoor alleen al genereert 400 miljoen dollar aan illegale inkomsten per jaar;
• Dergelijke criminele uitbuiting ontneemt de bevolking van Afrika een belangrijke bron van inkomsten. Het besteelt de miljoenen mensen die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van deze natuurlijke hulpbronnen. Het voedt conflicten en verergert de instabiliteit
• De toeleveringsketens van mineralen zijn vaak gekoppeld aan kinderarbeid, mensenhandel, dwangarbeid en andere mensenrechtenschendingen… Met 60 procent van de Afrikaanse bevolking onder de 25 jaar, zijn jongeren zowel de toekomst van het continent als de meest kwetsbare inwoners
• Terroristische aanslagen eisten vorig jaar ongeveer 3500 dodelijke slachtoffers in Afrika ten zuiden van de Sahara. Dat is bijna de helft van het wereldwijde totaal.

De vertegenwoordigers die in de VN-veiligheidsraad zaten, luisterden naar deze uitleg. Vijf van hen vertegenwoordigen de grootste wapenproducenten ter wereld - van de wapens die worden gebruikt door terroristische groeperingen - en hun markten zijn de grootste begunstigden van de exploitatie van kostbare mineralen.

Het hoogste zelfmoordcijfer

Op dezelfde dag, 6 oktober, maakte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) nog een luguber feit bekend: Afrika heeft het hoogste zelfmoordcijfer ter wereld.

In de aanloop naar Werelddag voor geestelijke gezondheid op 10 oktober riep Dr. Matshidiso Moeti, regionaal WHO-directeur voor Afrika, op tot ‘aanzienlijke investeringen… om de groeiende last van chronische ziekten en niet-infectieuze aandoeningen - zoals psychische stoornissen - die kunnen bijdragen aan zelfmoord in Afrika aan te pakken’.

Dit zijn een paar sprekende cijfers die het VN-orgaan naar voren bracht:

• Geestelijke gezondheidsproblemen treffen 116 miljoen mensen in de Afrikaanse regio, tegen 53 miljoen in 1990.
• Het continent heeft ook 6 van de top 10 landen voor zelfmoord in de wereld. Bovendien zijn er voor elke zelfmoord in Afrika naar schatting twintig zelfmoordpogingen.

Nog geen halve dollar voor mentale gezondheid

Ondanks de urgentie van het probleem, spenderen Afrikaanse regeringen volgens de WHO minder dan 50 dollarcent per persoon aan de behandeling van mentale aandoeningen. Dat is vijf keer meer dan in 2017, maar nog altijd ruim onder de aanbevolen 2 dollar per persoon voor lage-inkomenslanden.

Bovendien is geestelijke gezondheidszorg over het algemeen niet inbegrepen in de reguliere ziekteverzekeringen, zegt de WHO. Ook is er in Afrika slechts één psychiater voor elke 500.000 inwoners. Dat is honderd keer lager dan de WHO-aanbeveling.

Daar komt bij dat geestelijke gezondheidswerkers meestal in stedelijke gebieden werken, waardoor plattelandsgemeenschappen vaak zonder enige ondersteuning achterblijven.

‘Geestelijke gezondheid is een integraal onderdeel van een goede gezondheid en welzijn, maar veel te veel mensen in onze regio die hulp nodig hebben voor psychische aandoeningen krijgen die niet’, aldus Moeti.

‘Oude’ en ‘moderne’ beroving

Dat Afrika beroofd wordt, is geen nieuws. Europese kooplieden in de vroege jaren van de 16e eeuw begonnen de trans-Atlantische slavenhandel. Tienduizenden Afrikanen werden voornamelijk in West-Afrika bejaagd, in de ruimen van schepen geladen, geketend, net genoeg gevoed om ze in leven te houden, omringd door ratten verscheept naar Europese kolonies in Amerika.

In het Westen gevestigde particuliere bedrijven hebben al snel de plaats ingenomen van de kolonisatie

In de jaren 1880, in wat bekend werd als de ‘Wedloop om Afrika’, haastten Europese landen zich om het continent te bezetten, op zoek naar economische en strategische winsten.

Nadat de militaire en economische macht van de Europese rijken na twee wereldoorlogen was afgenomen, begonnen hun Afrikaanse koloniën in het begin van de jaren zestig onafhankelijk te worden.

Maar zo’n onafhankelijkheid duurde niet lang.

In feite hebben in het Westen gevestigde particuliere bedrijven al snel de plaats ingenomen van de kolonisatie door olie, goud, diamanten en allerlei soorten edele metalen en minerale hulpbronnen te winnen. Het veelgevraagde coltan en lithium zijn maar een paar van de vele voorbeelden.

Klimaatrampen, migratie…

De globale wetenschappelijke gemeenschap heeft herhaaldelijk gezegd dat Afrika slechts verantwoordelijk is voor tussen de twee en drie procent van de historische CO2-uitstoot. Toch draagt het continent de last van meer dan 80 procent van alle klimaatrampen, voornamelijk veroorzaakt door de uitstoot van de vijf permanente leden van de VN-veiligheidsraad.

Ondertussen gaat het leegroven van een volledig continent onverminderd door.

Als gevolg van de verarming en de ondraaglijke schuldenlast, het misbruik van de wereldhandel, de voortdurende uitbuiting, de samenhangende corruptie en de ernstige droogtes en overstromingen, is Afrika nu de thuisbasis van een op de twee mensen die in extreme armoede en met honger leven.

Geen wonder dat duizenden Afrikanen blijven proberen om aan armoede en honger te ontsnappen en naar Europa vluchten op zoek naar banen die hen en hun gezinnen in staat stellen om te overleven.

Honderden van hen zijn verdronken in de zee en degenen die het wisten te overleven, blijven ten prooi aan mensensmokkelaars die hen dwingen tot ‘moderne’ slavernij, seksuele uitbuiting, handel in vitale organen, enzovoort.

En hoe dan ook, degenen die eindelijk de Europese landen bereiken, worden nu teruggestuurd. Of ze worden naar andere landen verscheept in ruil voor geld, en weggevaagd naar staten met een gekende staat van dienst op vlak van mensenrechtenschendingen.

Ondertussen gaat het leegroven van een volledig continent onverminderd door.

Baher Kamal is senior adviseur van de directeur-generaal van IPS voor Afrika en het Midden-Oosten. Hij heeft meer dan 43 jaar ervaring als journalist en onderzoeker. Sinds het einde van de jaren 70 specialiseerde hij zich in alle ontwikkelingsgerelateerde kwesties, evenals internationale politiek. Hij werkte ook als Senior Information Expert bij de Europese Commissie in Brussel.