Akira Kawasaki: ‘De ramp van Fukushima is nog niet voorbij’

Wat is de situatie in Japan vandaag, één jaar na de ramp in Fukushima?
Kawasaki: De ramp is helaas nog niet voorbij. We mogen niet vergeten dat Japan in maart vorig jaar door een driedubbele ramp werd getroffen: een aardbeving, een tsunami en een nucleaire ramp. Deze catastrofe eiste 20.000 dodelijke slachtoffers en ruim 300.000 mensen moesten geëvacueerd worden, waarvan 60.000 als gevolg van de straling van de nucleaire ramp in Fukushima. Uitkeringen en sociale dienstverlening voor deze mensen, die nog steeds niet terug thuis zijn, zijn heel beperkt en onvoldoende. Daarbij komt nog dat veel mensen door een gebrek aan middelen en overheidssteun dicht in de buurt van de kerncentrale zijn blijven wonen.

Hoe verklaart de overheid dat gebrek aan steun?
Kawasaki: De overheid beweert dat het veilig genoeg is voor de mensen om er te blijven wonen. Maar de regering heeft de standaard van maximaal toegelaten straling aangepast, waardoor deze limiet twintig keer hoger is dan normaal. Volgens de internationale commissie is dat verhoogde niveau in noodsituaties toegelaten. Voor de mensen in Fukushima is de situatie dus wettelijk gezien leefbaar, terwijl het eigenlijk gaat om een noodsituatie. Vooral voor kinderen, die extra kwetsbaar zijn voor de gevaren van de straling, is dat een ernstige situatie.

Heeft de regering op korte en lange termijn maatregelen genomen om de noodsituatie op te vangen?
Kawasaki: De Japanse overheid heeft nauwelijks iets gedaan. Ze zegt enkel dat het niveau van radioactiviteit niet gevaarlijk is en dat de mensen in de regio kunnen blijven. Terzelfdertijd neemt de overheid maatregelen om de omgeving opnieuw veilig te maken en te reinigen. Ze wil zo de radioactieve straling verminderen, zodat diegenen die wel geëvacueerd zijn naar huis kunnen terugkeren. Daarnaast wil de regering een verhoogde nucleaire veiligheid. Ze heeft daarbij de veiligheidsvoorschriften enigszins aangepast en legt stresstesten op in elke nucleaire energie-installatie.
De overheid verklaart’s werelds hoogste niveau van nucleaire veiligheid te willen behalen. Nochtans menen nucleaire wetenschappers en experts in Japan dat die veiligheidsmaatregelen erg zwak en weinig effectief zijn. Japan probeert ook een nieuw agentschap op te richten, een nucleaire veiligheidscommissie die in april start. Wij zien toe of een dergelijke instelling wel degelijk streng genoeg kan zijn om de nucleaire technologie en industrie te controleren.

Hoe groot is het aandeel van nucleaire energie in de totale energievoorziening van Japan momenteel?
Kawasaki: Voor de ramp kwam een derde van de totale elektriciteitsproductie uit nucleaire energie in Japan. Japan heeft 54 nucleaire reactors, maar na het ongeluk groeide de oppositie bij de burgerbevolking en nu zijn er nog maar twee reactors in werking. De vraag is of de andere opnieuw zullen openen. Dat hangt onder meer af van de onderhoudscontrole die de reactors regelmatig moeten ondergaan. Na een geslaagde onderhoudstest kan de lokale overheid goedkeuring geven voor het heropstarten van de reactor. Maar door de toegenomen tegenstand van de bevolking is dat voor de lokale gouverneur niet eenvoudig. De centrale regering probeert hen alsnog te overhalen en waarschuwt voor een ernstig energietekort. Er heerst een spanning tussen de centrale en lokale overheden.

Wat zijn de gevolgen van de ramp voor het dagelijkse leven van de burgers?
Kawasaki: De grootste zorg voor de inwoners van Fukushima is de gezondheid van de kinderen. Hoe kunnen ze de kinderen veilig houden? Wie in het gebied gebleven is, probeert de kinderen binnen te houden, aangezien de lucht erg vervuild is. Maar dat is niet houdbaar. Kinderen moeten kunnen buiten spelen en onderwijs genieten.
De geëvacueerde mensen maken zich vooral zorgen over de tewerkstelling. In Japan heerst – net zoals in Europa – een economische crisis. Daarnaast zorgde de ramp voor een bijkomende financiële last. Ten slotte is ook de voedselveiligheid een probleem in Japan. Groenten, fruit, en andere levensmiddelen worden verspreid in één binnenlandse markt. De producten zijn dus niet enkel voor de Fukushima-regio, maar voor het hele land. De voedselketen controleren is een ernstig probleem geworden.

Zijn er al mensen teruggekeerd naar hun oude woonplaats in Fukushima?
Kawasaki: Het proces van terugkeer is net op gang gekomen. De centrale regering en de lokale overheid van de Fukushima prefectuur stimuleren de mensen om terug te keren. De overheid promoot die snelle terugkeer omdat het een verlies van belastinginkomsten, als gevolg van een uittocht uit het gebied, absoluut wil vermijden.

Hoe staan de Japanners tegenover de nucleaire energie?
Kawasaki: Er vindt momenteel een opmerkelijke verandering plaats. Voor de ramp geloofde ongeveer zestig procent van de Japanners dat een vreedzaam gebruik van nucleaire energie mogelijk en tevens noodzakelijk was. Nu tonen opiniepeilingen dat meer dan zeventig of zelfs tachtig procent van de mensen ijvert voor een industrie zonder nucleaire energie. De bevolking wil af van de kernenergie, maar mensen hebben weinig vertrouwen in de manier waarop dat kan gebeuren. Bovendien is de nucleaire industrie zeer machtig. Ze benadrukt dat een Japan zonder nucleaire energie heel moeilijk te bereiken is.

‘Nu de overheid er niet meer in slaagt de energie in eigen land kwijt te raken, probeert ze die schaamteloos te exporteren naar andere Aziatische landen.’

Komt de bevolking van Japan in opstand tegen het behoud van kernenergie?
Kawasaki: In september kwamen in Tokio 60.000 mensen op straat tijdens een grote demonstratie. Dat is erg veel naar Japanse standaarden. De menigte protesteerde tegen kernenergie en vroeg om steun voor de inwoners van Fukushima. Het probleem is dat de situatie van de inwoners daar zeer complex is en het voor hen niet eenvoudig is om in opstand te komen. De bevolking van het gebied was altijd voor een groot deel afhankelijk van de nucleaire industrie, vanwege haar aanzienlijk aandeel in de werkgelegenheid. De kerncentrale was de stevige financiële basis voor de omgeving. Het is voor die mensen niet eenvoudig hun werkgevers en broodwinning onder druk te zetten, al willen ze dat wel. Nu wordt het echter pijnlijk duidelijk dat de industrie amper iets doet voor hen.

Wat ondernamen ngo’s concreet naar aanleiding van de ramp?
Kawasaki: Peace Boat is een ontwikkelingsorganisatie die in de hele wereld campagne voert voor vrede en ook het bannen van nucleaire wapens. Fukushima was voor ons een belangrijk keerpunt en sindsdien is de nucleaire energiekwestie een nieuwe prioriteit. Daarvoor zijn we ook een samenwerking gestart met verschillende milieuorganisaties, nationaal en internationaal. Naast humanitaire ondersteuning lobbyen we bij de overheid om nucleaire energie in Japan volledig te bannen.

Wat is de houding van Peace Boat tegenover de regering vandaag?
Kawasaki: We zijn op verschillende vlakken teleurgesteld in de regering. Het klopt dat de Japanse overheid het nodige probeert te doen om de afhankelijkheid van nucleaire energie te verminderen. Maar dat betekent dat de binnenlandse markt van de nucleaire industrie ook zal krimpen. Dus de regering en de industrie overwegen nu om de export van de nucleaire energie op te drijven voor ontwikkelingslanden. Er zijn veel landen, onder andere in Azië en het Midden Oosten, op zoek naar een nieuwe ontwikkeling in nucleaire energie. Zij voeren onderhandelingen met de Japanse overheid. Dat vind ik ethisch verkeerd. Nu de overheid er niet meer in slaagt de energie in eigen land kwijt te raken, probeert ze die schaamteloos te exporteren naar andere Aziatische landen. Dat is ook de reden waarom we mensen uit China, India en Jordanië hebben uitgenodigd op de Yokohama conferentie, aangezien dat de belangrijkste landen zijn voor de Japanse industrie. De regering is veel meer bezig met het promoten en het vrijwaren van kernenergie dan met de veiligheid van de bevolking. Ze probeert de bevolking het status quo te doen aanvaarden.

Heeft de ramp een invloed gehad op de houding van Japan op nucleaire wapens, of staan deze twee kwesties volledig los van elkaar?
Kawasaki: Traditioneel zijn Japanners heel erg gekant tegen nucleaire wapens en dat zal nooit veranderen. Maar, wat wel belangrijk is, is dat mensen de twee afzonderlijke kwesties steeds meer met elkaar in verband gaan zien. Bijvoorbeeld in zowel de vredesverklaringen van Hiroshima en Nagasaki, die elk jaar in augustus worden ondertekend, werd vorig jaar vermelding gemaakt van Fukushima. Vredesactivisten negeerden tot dusver vaak de kwestie van nucleaire energie. De houding waarin nucleaire wapens en nucleaire energie los van elkaar staan, is stilaan aan het veranderen. De thema’s worden meer gelinkt.

Wat met de toekomst van nucleaire energie in Japan en de rest van de wereld?
Kawasaki: Japan moet hoe dan ook zijn aandeel in nucleaire energie verminderen, een feit dat zelfs de conservatieve regering niet ontkent. Of dat aandeel al dan niet tot nul kan worden herleid, hangt voor een groot deel af van de lessen die Japan en de wereld zullen trekken uit het ongeval. Hier in België las ik in een krant dat sommige mensen van mening zijn dat Fukushima toch niet zo rampzalig was en dat we er niet al teveel belang moeten aan hechten. Als dat het soort reacties is dat mensen hebben op de ramp, zal de nucleaire industrie overleven. Als we meer aandacht besteden aan de verhalen van de slachtoffers, het voortdurend lijden van de bevolking benadrukken en deze verhalen verdelen bij beleidsmakers en parlementsleden over de hele wereld, kan er misschien een grote verandering komen. En ik geloof dat dat nodig is.

Wordt er voldoende aandacht besteed aan alternatieve energiebronnen en hernieuwbare energie?
Kawasaki: Sinds de ramp is er meer debat over hernieuwbare energie. Vorig jaar werd een wet gestemd waarbij de feed-in tariffs (FITs) mogelijk werden. Het is een soort officieel systeem waardoor hernieuwbare energie wordt gepromoot. In het verleden domineerde TEPCO, Tokio’s Elektrisch Energiebedrijf, de markt en was de mogelijkheid voor hernieuwbare energie uitgesloten. Nu is het systeem in werking getreden en hopen we dat het aandeel van hernieuwbare energie zal vergroten.