Diepgeworteld racisme, fake news en conservatieve identiteitspolitiek liggen mee aan de basis van de huidige situatie

Bolivia, een onuitgesproken staatsgreep

Matthew Straubmuller / Flickr (CC BY 2.0)

 

‘Dit zijn de instructies van de wijkvergadering’, las ik in de Whatsappgroep. ‘Hou kinderen en ouderen weg van het raam, doe alle lichten uit, en kook olie voor moest het tot een gevecht komen.’ Bezorgde inwoners van Sopocachi, de bohemien middenklassewijk van La Paz, bereidden zich op dinsdagavond 12 november voor op een straatgevecht met de achterban van ex-president Morales. Elke straathoek werd beveiligd door mannen met witte helmen, en iedereen maakte het donker. Olie koken deed ik niet, maar de lichten gingen wel uit. Die namiddag vlogen nogmaals 2 FAB straaljagers schrikbarend laag over La Paz bedoeld om manifestanten schrik aan te jagen. ‘Kijk’, zei ik tegen mijn zoon, ‘het circus is in ´t stad!’. De avond passeerde. Er werd niet met pek gegooid, in Sopocachi bleef het rustig.

De dag nadien sprak ik een goede vriend. Hij is een Boliviaanse socioloog, laten we hem Luís noemen. ‘Zo David, zo creëer je een collectieve angstpsychose’, zei hij. Ik moest denken aan het twitterfilmpje dat ik deze ochtend ontving. Een juichende massa mensen in Sopocachi die midden in de nacht de barbaren opwachtte en onder groot jolijt door het leger werd afgelost. ‘Vergis je niet, wat men doet is een oud denkbeeld terug volop leven in blazen. Net zoals eind 1800, toen leefde sterk het idee dat de hooglandindianen wel eens de stad zouden kunnen aanvallen. En hun reputatie van wreedaardige, kannibalistische beesten zorgde voor grote paniek.’ Luís vroeg me zijn naam niet te onthullen. Hij biedt momenteel onderdak aan politieke vluchtelingen. Na de staatsgreep van 10 november mensen met een MAS-lidkaart of -verleden dus.

It’s NOT the economy, stupid!

Het was de kroniek van een aangekondigd conflict.

President Morales had één groot probleem, zijn kandidatuur op 20 oktober was ongrondwettelijk. In 2015, een jaar na zijn derde royale verkiezingsoverwinning, kwam hij met het plan om een grondwettelijk referendum te organiseren met de bedoeling de limiet op het aantal opeenvolgende politieke mandaten af te schaffen. Maar het referendum dat begin 2016 plaats vond, draaide verkeerd uit. ‘Ik heb hem toen gestraft met een voto castigo’, vertrouwde een vriend me toe.

Binnen intellectuele MAS-kringen waren sommigen het niet eens om nog vóór de helft van zijn mandaat het volk te belasten met die vraag naar verlenging. ‘Hij moest gestraft worden voor die machtshonger. Jammer genoeg was dat het begin van wat we nu zien.’ Daar bovenop vond de weken voor het referendum een heuse karaktermoord op de president plaats, de caso Zapata. Evo werd voorgesteld als een onverantwoord, promiscue man die een niet-erkend kind had met een vrouw, en diezelfde vrouw haalde vervolgens voor haar Chinese werkgever overheidsopdrachten binnen. Fake news, bleek later, maar de media brachten het als waarheid.

Een deel van het vrome Bolivia keerde zich af. Het referendum werd verloren met 2 procentpunten. Het grondwettelijk hof oordeelde later dat het limiteren van opeenvolgende mandaten de mensenrechten schendt, en de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), bij hoofde van secretaris-generaal Almagro, ging hiermee akkoord. Maar, de ongrondwettelijkheid was een feit.

Daarom zette regeringspartij MAS tijdens hun verkiezingsstrijd in op stabiliteit en economische groei. De redenering ging als volgt; Morales zorgde bijna 14 jaar voor economische groei en voor sociale stabiliteit, een unicum in dit politiek getormenteerde land, en ook de midden- en hogere klassen hebben het voorbije decennium goed geboerd.

De jaarlijkse groei van +4% zorgde niet alleen voor een radicale afname van de armoedecijfers maar vulde ook de zakken van de oude, aristocratische, economische elite.

De Evo-haat die vooral speelde bij de midden- en hogere klasse wou men op die manier neutraliseren. Denk aan uw portemonnee!, klonk het. En ze hadden een punt. Arce, de economische architect van de MAS, creëerde een groei op sociaal-democratische schoenleest. Geen revolutionaire zaken maar een klassiek Latijns-Amerikaans recept van export, gecombineerd met publieke investeringen, mét participatie van de staat, en een zachte herverdeling.

De jaarlijkse groei van +4% zorgde niet alleen voor een radicale afname van de armoedecijfers maar vulde ook de zakken van de oude, aristocratische, economische elite. De grote werkgeversorganisaties uit het Oosten waren verbazend stil tijdens de verkiezingscampagne van 2019. In 2008 waren ze nog de grote aanstokers van het racistisch geïnspireerde verzet tegen indio Evo, maar de agro-export groeide onder Morales als nooit tevoren. Het was een pragmatische alliantie vanuit de MAS die door zuiver en groen links niet werd gesmaakt, die linkse groepen die me vandaag boos aankijken als ik spreek over een militaire staatsgreep.

Maar Bill Clinton kreeg nogmaals ongelijk, it’s NOT the economy, dummy! De macro-economische cijfers en lichte herverdeling konden niet op tegen de neokoloniale cultuur bij bepaalde beter begoede groepen. De campagne van de oppositie, bij gebrek aan een politieke en maatschappelijke visie, focuste op de rechtse heilige drievuldigheid: identiteit, veiligheid en de bijbel. En dat bleek vele malen sterker dan Bill.

Samen leven

‘De Boliviaanse samenleving was nooit een SAMENleving. Het was een de facto apartheidsregime, sinds het begin van het koloniaal bestuur, tot zijn onafhankelijkheid in 1825, tot eind de jaren 1990. Er werd naast elkaar geleefd. De blanke of mestizo aristocratie had de macht, en de rest leefde zijn leven. Een cholita, een vrouw uit El Alto met pollera en bolhoed, ging niet naar het rijke deel van de stad om een paar schoenen te kopen’, vertelde een onderzoeker van de openbare universiteit UMSA me. ‘En wat de MAS deed, in al zijn diversiteit en ongeacht zijn interne contradicties, was een evenwicht bewandelen dat voor het eerst in de Boliviaanse geschiedenis die scheiding ophief. Er werd zowaar samen geleefd, met elkaar en niet naast elkaar. En uiteraard is dat diepe racisme niet verdwenen de afgelopen 14 jaar, maar het werkte wel. Poco a poco, beetje bij beetje.’

De symboliek van hermano Evo in het presidentieel paleis is onmogelijk te onderschatten, in een land waar de meerderheid inheemse roots heeft.

Samenleven was na 20 oktober bijna onmogelijk geworden. Zonder of met staatsgreep, het land viel opnieuw uiteen.

De campagne van de oppositie focuste echter op het identitaire thema en bracht daarmee dit fragiele evenwicht in gevaar. Macho Camacho, zoals hij door sommige verketterd als geliefkoosd wordt, deed zijn best in het rijkste departement Santa Cruz. Aan de zijde van een beeld van de Maagd Maria predikte hij de opstand. Een opstand vanuit Cambaland Santa Cruz, dat sinds oudsher separatistische neigingen had.

Santa Cruz leverde ondanks zijn economische gewicht slechts drie Boliviaanse presidenten af en voelde zich altijd misbegrepen. Wij, de Camba´s, zullen de Colla´s (lees: bergidioten) eens een lesje leren, klonk het. De elite uit La Paz kon zich makkelijk identificeren met dat verhaal. Ook zij voelen geen liefde voor de Whipala, de inheemse vlag uit de Andesregio. Wat voor sommigen begon als een oprecht gevecht voor de democratie eindigde voor velen in een ethnische strijd.

Samenleven was na 20 oktober bijna onmogelijk geworden. Zonder of met staatsgreep, het land viel opnieuw uiteen, en de breuk volgde vaak een ethnische en socio-economische lijn.

Ceci n’est pas un coup d’etat

‘Magritte in Bolivia, wat jullie zien is geen staatsgreep’, zo kreeg ik van verschillende progressieve vrienden gelijkaardige berichtjes. ‘Er loopt sinds 11 november een internationale campagne om dit te framen als staatsgreep. Doe hier niet aan mee en verspreid de waarheid’, schreven ze me op Whatsapp. Maar niet alleen een groepje politiek gemotiveerde vrienden, ook linkse intellectuele stemmen zoals Raúl Zibechi weigerden het Boliviaanse drama te erkennen als staatsgreep. En, moesten we dit met de beste wil ter wereld dan toch omschrijven als een coup, dan is het verdikke Evo zijn eigen schuld. Dat Pinochet die verdomde Allende dwong tot zelfmoord, is ook zijn eigen schuld. Een redenering die een kleine 50 jaar geleden dus ook bestond. Die framing werd op zijn beurt dan weer tegen gegaan door andere intellectuelen zoals Pablo Stefanoni en Maristella Svampa, en Spaans PODEMOS-politicus Pablo Iglesias. ‘Orthodox links’, zegt de ene, ‘medeplichtig’, zegt de andere.

Over de verwezenlijkingen en problemen van de MAS-regeringen en Morales kan men discussiëren, maar dat links deze coup niet onverdeeld veroordeelt, is op zijn minst merkwaardig. De dagen na de staatsgreep waren bepaalde Boliviaanse middenveldsorganisaties nog volop bezig met het ‘aanklagen van de regering Morales voor de doden’, zonder te kijken naar het schabouwelijk schouwspel van een bijbelfreak (de transitiepresident Áñez) en het leger.

‘Morales nam ontslag’, zeiden ngo-medewerkers me. Welja, je kan het zien als een ontslag, toen het leger hem vriendelijk vroeg afstand te nemen van de troon, nadat hij niet langer kon rekenen op het politiekorps na de muiterij van de dagen voorheen. Als mijn werkgever me vriendelijk vraagt ontslag te nemen, dan zal ik dat eerder ervaren als een geforceerd ontslag, denk ik. Zibechi had het dan weer over een “convulsión social”, een type volksopstand. Maar wie is het volk? Zo vraagt ook Francine Mestrum zich af in haar laatste stuk. De proto-fascistische jongens van de Unión Juvenil Cruceñista, of de hoogopgeleide ngo-professionals uit Calacoto die met hun private gezondheidsverzekering graag spreken over democratie en mensenrechten? Nee, er kwamen ook gewone mensen met gewone jobs op straat. Maar is dat het volk? Zonder meerderheid, want de voto duro van de MAS schommelt nog steeds rond de 40%, en met een te veralgemenen hoger socio-economisch profiel.

Dat het al lang niet meer ging over democratie en eerlijke verkiezingen was al een tijdje duidelijk. Morales móést van de troon. Dát was het doel.

Hoe het ook zij. Een lopende regering en zittend president werden verdreven door het leger, geruggesteund door een deel van de bevolking, én nadat een deel van het politiekorps zich tegen de regering keerde. Morales had nochtans een audit van de OAS toegelaten die de claims over fraude moesten onderzoeken. ‘Bij twijfels doen we een tweede ronde’, zei hij. Maar de oppositie, die initieel een tweede ronde opeiste, wou plots nieuwe verkiezingen. Na de publicatie van het rapport, om 6 a.m. op zondagochtend 10 november, ging hij akkoord met de organisatie van nieuwe verkiezingen mét een nieuw electoraal hof in januari 2020. Maar opnieuw hetzelfde riedeltje. ‘We willen geen nieuwe verkiezingen meer, we willen dat je nú opstapt’.

Dat het al lang niet meer ging over democratie en eerlijke verkiezingen was al een tijdje duidelijk. Morales móést van de troon. Dát was het doel. Het Witte Huis reageerde opgezet dat “dit een goed signaal stuurt naar Venezuela en Nicaragua”, het slaafse Brazilië van Bolsonaro ging akkoord.

Eindelijk democratie

‘Ik ben heel bezorgd over de tijden die ons te wachten staan’, zei een vriendin van me. Ze is een belangrijke stem in de kleine Boliviaanse transgenderwereld. Toen transitiepresident Áñez aantrad, en met haar aantreden 3 grondwetartikels overtrad, vierde de oerconservatieve, en anti-abortusbeweging Con mis Hijos no te Metas feest. ‘Misión cumplida’, stond er te lezen op hun facebookpagina.

De MAS voerde een versoepeling van abortus door eind 2016, maar de hervorming werd met de nieuwe strafwet naar de prullenmand verwezen na intens verzet van onder meer evangelische groeperingen. Áñez is niet te vinden voor de scheiding kerk/staat. Ooit liet ze haar ontvallen dat ze dit een idiote uitvinding van de MAS vond. Na de geslaagde staatsgreep liet ze zich op het balkon van het koloniale presidentieel paleis vergezellen door twee grote bijbels. Grote afwezige was voornaamste oppositiekandidaat Carlos Mesa, die kent na het optreden van oppositieleider en mini-Bolsonaro Camacho ondertussen zijn plaats.

De eerste dagen van haar transitieregering kregen democraten nog meer redenen om zich zorgen te maken. Het Boliviaanse leger ging woest tekeer tegen alle dissidenten. Kersvers minister van communicatie Roxana Lizáragga waarschuwde dat “pseudo journalisten die het protest tegen Áñez opjutten uit het land zullen worden gezet.” De rechtse Argentijnse krant Clarín, die weigerde over een staatsgreep te spreken, haalde zijn journalisten weg. Niet lang daarna mocht een ander contingent Argentijne journalisten ophoepelen. Ironisch genoeg is Lizáragga een ex-medewerker van Amalia Pando, dé favoriete journaliste van alle MAS-critici. Pando had haar mond vol over dictator Evo en zijn heksenjacht op journalisten.

De voorbije dagen zochten meerdere MAS-kopstukken en topfunctionarissen bescherming in de Mexicaanse ambassade en het buitenland. Met een WOII-aandoend revanchisme werden MASistas geïdentificeerd en aangepakt door losgeslagen ´verdedigers van de democratie´. Ik kreeg tal van berichten op Telegram van bezorgde vrienden die vroeger of nu een band hadden met de MAS. Telegram was de hipste app. Moeilijker te kraken dan Whatsapp, ideaal in tijden van revanchisme. Het geweld kwam van beide kanten. Ook het huis van oppositiefiguur en UMSA-rector Albarracin ging in de vlammen op. Maar de structurele manier waarop mensen met een MAS-kleur werden geviseerd moet ieder democraat zorgen baren.

In tegenstelling tot president Ortega in Nicaragua zette Morales het leger niet in, ook al ging een deel van het politiekorps aan het muiten. Áñez daarentegen, is blijkbaar een groter aanhanger van Ortega.

Ondertussen staat de teller van het aantal doden op 23. Honderden gewonden en tientallen politieke arrestaties vervolledigen het troosteloze scorebord. Na hevige gevechten en negen doden in de Chaparé, waar de cocabasis van Evo thuis is, sprak de Comisión Interamericana de Derechos Humanos (CIDH) zich uit. ‘We verwerpen het buitensporige geweld van het leger en de politie. … het arbitraire gebruik van traangas gaat radicaal in tegen internationale juridische standaarden.’ De VN volgde.

Het verschil tussen het optreden van het leger en de ordetroepen onder Morales en Áñez is zeer opvallend. ‘We willen geen regering van bloedvergieten zijn’, zei MAS-minister Romero toen de manifestaties na 20 oktober zich opvolgden. In tegenstelling tot president Ortega in Nicaragua zette Morales het leger niet in, ook al ging een deel van het politiekorps aan het muiten. Áñez daarentegen, is blijkbaar een groter aanhanger van Ortega.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Terwijl de nieuwe regering bleef spreken over “verzoening en vrede” ondertekende Áñez op vrijdag 15 november een decreet dat het leger vrijstelt van vervolging indien ze handelen uit noodzaak of zelfverdediging. Dezelfde dag dat de 9 cocaboeren stierven in Sacaba. Hetzelfde CIDH sprak zich opnieuw uit; ‘het decreet negeert de internationale standaarden en lijkt de repressie te willen stimuleren.’ Human Rights Watch volgde. Een nieuw decreet van 18 november verhoogt het militair budget met 5 miljoen dollar.

Tussen het ruis door maakte de transitieregering plannen. Transitie bleek niet hun zorg. De liberalisering van de economie staat op de agenda, zoals het afschaffen van exportquota en het verder stimuleren van de agroindustrie. Alsook de terugkeer van de DEA, de Drug Enforcement Administration die Morales het land uitschopte. Beleidsmaatregelen die nooit de steun van het parlement kunnen krijgen want daar heeft de MAS de absolute meerderheid. Maar dat zal niet de zorg van Áñez zijn.

Welkom in de nieuwe Boliviaanse democratie. Vanaf nu zal het allemaal veel beter gaan.

David Verstockt is programmabegeleider voor FOS in Bolivia. Dit artikel verscheen eerder op de website van FOS.ngo

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.