De Nieuwe Zijderoutes: kansen en uitdagingen voor links?

One Belt, One Road (OBOR), het Belt and Road (B&R) Initiatief of de nieuwe Zijderoutes: drie namen voor hetzelfde project dat stilaan bekendheid krijgt. De oorspronkelijke inspiratie komt van de oude Zijderoute over land. Het programma van de ‘Belt and Road’ is echter veel breder en ambitieuzer.

Handel is maar een begin …

Het voorziet de aanleg van economische zones aan land- en zeewegen van het noorden en westen van Europa via het oosten van Afrika naar Azië met China als eindstation. Economische samenwerking en handel vormen het begin. Er is infrastructuur nodig. De deelnemers zullen een systeem van wetten, regels, afspraken moeten ontwerpen, alleen al voor het verkeer van goederen en personen.

Na een eerste fase van succesrijke hervormingen en opendeurbeleid is China klaar om voorstellen aan de wereld te doen: ‘laten we vanuit de oude continenten de wereldeconomie een nieuwe stimulans geven en vreedzame internationale betrekkingen en oplossingen bevorderen’.

Eerste aanzetten

Het project is al goed uit de startblokken. Economische zones en handelsroutes over land van Rotterdam en Londen tot Xian, zeeroutes van Venetië tot Fuzhou en een doorgang van de Arabische Zee naar het noordwesten van China zijn ofwel gepland ofwel in aanleg. Het geld komt van nieuwe fondsen en banken.

Een groot aantal landen langs die Nieuwe Zijderoutes is toegetreden tot de financiële instellingen, die onder de impuls van China werden opgericht. Om er een paar te noemen: Australië, Rusland, Vietnam, Duitsland, Polen, Nederland, Verenigd Koninkrijk. Zuid-Afrika is bij de BRICS-bank.

België diende in maart 2017 zijn aanvraag in voor de AIIB, o.a. samen met Soedan en Ethiopië.

Uitdagingen

De uitdagingen zijn talrijk en groot. De deelnemers hebben heel wat onderlinge competitiedrang weg te werken en wantrouwen te overwinnen. De vrees bestaat dat China het Belt and Road (B&R) initiatief lanceert om zijn eigen economische problemen op te lossen en dat Beijing er vooral geopolitiek gewicht mee wil verwerven. Kennis van en begrip voor elkaar komen niet vanzelf.

De vrees bestaat dat China het Belt and Road (B&R) initiatief lanceert om zijn eigen economische problemen op te lossen.

Het ‘laatste, maar niet het minste’ probleem is dat van de veiligheid. De strategie van de Nieuwe Zijderoutes werkt immers in twee richtingen. Het kan de vrede en stabiliteit bevorderen in de regio’s met brandhaarden waar de routes doorheen of in de buurt komen. De aanstokers van het geweld in die gebieden zullen het verkeer en de activiteiten echter ook in gevaar brengen. De deelnemers zullen samen voor een goede beveiliging moeten zorgen, wat nog enkele geopolitieke verschillen van inzicht en verhitte debatten kan geven.

En wat doet Europa?

In de regio waar China zelf deel van uitmaakt en bij “de landen in opkomst” is de aandacht intussen erg groot. In Europa zijn het op dit moment bijna alleen ondernemers en mainstream politici die zich de vraag stellen: moeten wij deelnemen aan het B&R Initiatief? Zij die niet protectionistisch denken en die zich in hun eigen sector niet bedreigd voelen, maar juist kansen zien, zeggen ja. De staalproducenten zijn bang, de digitale sector in de zakenlobby ChinaEU ziet de nieuwe zijderoute in termen van een vijfde generatie mobiel netwerk. In die hoek wordt er vooral gekeken naar zakelijke voor- of nadelen.

Tot nog toe heeft de EU in feite nog maar weinig gedaan om het project van de nieuwe Zijderoutes serieus te bestuderen.

Tot nog toe heeft de EU in feite nog maar weinig gedaan om het project van de nieuwe Zijderoutes serieus te bestuderen en al helemaal niet om het bij het brede publiek te promoten. Europese zwaargewichten zoals Duitsland en Frankrijk weigerden het gezamenlijke slotcommuniqué van het Forum over de Belt and Road in Beijing (onderschreven door 30 staatshoofden en regeringsleiders) mede te ondertekenen en overhaalden kleinere Europese landen om hetzelfde te doen.

Kansen voor links?

Juist linkse politieke bewegingen en partijen in Europa kunnen redenen hebben om de onverschilligheid en de achterdocht voor de Nieuwe Zijderoutes te doorbreken. Langs de Nieuwe Zijderoutes zal de economie groeien, banen en welvaart zullen toenemen. Dat moet linkse kiezers aanspreken.

De doelstelling om meer werk en inkomen te scheppen door investeringen kan voor eenheid zorgen tussen de doelgroepen met verschillende sociale achtergronden. Het is het soort van positieve programma waar zowel radicaal linkse als gematigd progressieve stromingen grote behoefte aan hebben. Het kan hun alternatieven geloofwaardig maken en een doorbraak bewerkstelligen.

Resultaten in de Belt

In 2016 alleen heeft China voor 14,5 miljard dollar aan directe investeringen in de economische zones, de “belts” van de Nieuwe Zijderoutes geïnjecteerd. China heeft samen met 20 landen van de Belt and Road 56 zones voor economische samenwerking opgezet. Die hebben diverse functies zoals verwerking, productie, het nuttig gebruik van hulpbronnen, landbouw, logistiek en onderzoek en ontwikkeling.

Het heeft, volgens officiële bronnen, de betrokken landen voor meer dan 1 miljard dollar belastinginkomsten opgeleverd en ter plaatse 180.000 banen gecreëerd. De vrachttreinen tussen China en Europa rijden nu tussen 28 steden in 11 Europese landen. De treinen vervoeren de meest uiteenlopende soorten goederen: van voedsel, huishoudapparaten tot elektronische apparaten.

Piraeus aan de Zijderoute over zee

Havens zijn essentieel voor de Nieuwe Zijderoutes over zee, de component ‘road’ in het Belt & Road Initiatief (road verwijst volgens de initiatiefnemers zelf naar maritime roads, zeewegen).

Welke belofte de investeringen en activiteiten hier voor Europa inhouden, is het duidelijkste te zien aan de Griekse haven Piraeus. Het Chinese staatsbedrijf COSCO heeft van de Griekse haven de grote Mediterrane toegangspoort gemaakt voor de handel tussen China en Europa, sinds het daar actief werd in 2008. Het aantal containers in Piraeus is bijna negen keer groter geworden. Een miljoen passagiers bezoekt nu jaarlijks de haven. Meer dan 300.000 auto’s doen de car terminal aan.

Het succes lijkt duurzaam, het ziet ernaar uit dat in de nabije toekomst containervervoer, toerisme en scheepsherstelling spectaculair verder zullen groeien.

Het succes lijkt duurzaam, het ziet ernaar uit dat in de nabije toekomst containervervoer, toerisme en scheepsherstelling spectaculair verder zullen groeien. Chartervluchten tussen Beijing en Athene zullen miljoenen passagiers naar de cruiseschepen brengen.

Bedrijven uit andere landen zijn op de haven afgekomen: HP, Foxconn, Sony, Samsung, ZTE, Huawei en DHL. De goederen gaan van daaruit via de ‘Land Sea Express Route’ naar landen in Centraal- en Oost-Europa. Maar het verkeer gaat ook naar Italië, Duitsland en Nederland. Chinese bedrijven investeren in de infrastructuur van Griekenland: de elektriciteitscentrales, luchthavens en de elektriciteitsmaatschappij. Die laatste heeft het bod op een minderheidsaandeel van State Grid China niet afgewezen …

Hellas’ hoop in bange dagen

Griekenland exporteert landbouwproducten naar China. De bloei van Piraeus en de economische nevenactiviteiten die dat meebrengt helpen de Grieken om hun eigen lot weer in eigen hand te nemen, nadat ze door de EU zijn afgeknepen.

Wat China verricht heeft in Piraeus zal het proberen te herhalen in andere Zuid-Europese havens, in Turkije bijvoorbeeld. China wil immers meer ijzers in het vuur hebben. Diverse wegen zijn nodig om Europa met Afrika en Azië te verbinden.

Antifascisme van de economen

Een herstel van economie en welvaart zou er ongetwijfeld toe bijdragen dat de huidige voedingsbodem voor terrorisme, racisme, religieus fanatisme en verdeeldheid onder de bevolking verdwijnt.

De voordelen die COSCO Griekenland oplevert, geven het land meer mogelijkheden om de extreem rechtse Gouden Dageraad tegen te houden.

De voordelen die COSCO Griekenland oplevert, geven het land meer mogelijkheden om de extreem rechtse Gouden Dageraad tegen te houden. Geen wonder dat Varoufakis terugkijkt op uitstekende ervaringen met de Chinezen in de maanden dat hij minister van Economische Zaken was. Hij verdedigt ‘de Chinese economische aanpak en openheid van geest, ondanks kritieken’.

Dat model van economische groei biedt meer toekomst dan de huidige vlucht voorwaarts naar het zogenaamde links-liberalisme van sommigen. Economisch herstel wijst een uitweg uit de oeverloze debatten en onoplosbare dilemma’s over ‘onze waarden en die van anderen’.

Discussies waarbij links niets kan winnen omdat het zijn mogelijke achterban hiermee niets te bieden heeft.

Vrede

Dankzij de handelsbetrekkingen tussen de landen op de Nieuwe Zijderoutes over land en over zee kan de motivatie om geschillen met wapens te beslechten afnemen. De bereidheid om vreedzame oplossingen te zoeken, compromissen te sluiten, contracten op te stellen waarbij alle partijen winnen: dat alles neemt toe daar waar landen samenwerken om economische projecten te laten slagen.

Vredesbeleid, ook dat is vanouds een belangrijke doelstelling en een sterk programmapunt voor links. Het B&R Initiatief legt een concreet en slim fundament onder een politiek voor vrede, waarvan de bevolking niet kan worden overtuigd met mooie woorden alleen.

De interculturele Zijderoute

Een essentiële doelstelling van het B&R Initiatief is de bevordering van contacten tussen verschillende culturen, waardesystemen en politieke stelsels. De mensen die daarin leven kunnen leren van elkaar, terwijl ze samen bouwen aan routes die alle partijen winst opleveren.

Ook de UNESCO beaamt dat. China stipt daarbij aan dat leren niet hetzelfde is als kopiëren en dat wederzijds respect een voorwaarde is om de contacten tussen de bevolkingen van verschillende landen te laten slagen.

Een belang van de EU

Als de EU van harte en oprecht deelneemt aan het B&R Initiatief zal dat zorgen voor betere betrekkingen tussen EU en een China dat de eenheid van de EU nog altijd een warm hart toedraagt. Dit soort nuttige betrekkingen maakt de EU relevant en neemt op die manier een groot bezwaar weg dat onder linkse kiezers ‘tegen Europa’ leeft.

Uitdagingen voor links?

Zeker, er zijn naast de grote voordelen van de Nieuwe Zijderoutes kritische bezwaren denkbaar en er zitten probleemkanten aan het plan. Eignelijk nog meer redenen waarom links het initiatief maar beter niet kan overlaten aan vaak kortzichtige, want op winst beluste ondernemers en hun politieke bondgenoten.

Zal de aanleg van de Nieuwe Zijderoutes en de ontwikkeling van de economische activiteiten langs de geplande routes ecologisch en sociaal verantwoord zijn?

Zal de aanleg van de Nieuwe Zijderoutes en de ontwikkeling van de economische activiteiten langs de geplande routes ecologisch en sociaal verantwoord zijn? Ook de Chinese directeur van de Aziatische Infrastructuur en Investeringsbank stelt die terechte vragen.

Eisen voor sociale rechtvaardigheid, milieuvriendelijkheid en duurzaamheid: de bank benadrukt ze in zowat al haar officiële documenten. Vier Chinese ministeries, o.a. dat van Milieu, hebben een officiële tekst uitgegeven met het advies om de groene ontwikkeling aandacht en voorrang te geven bij het project: Guidance on Promoting Green Belt and Road (te vinden op de portaalsite van de Chinese regering).

Er kan een wederzijdse beïnvloeding zijn. Zeker op ecologisch gebied is China bezig met een inhaalslag. Wat duurzame energie betreft zal het niet lang meer duren voor Europa en de Europese politici, die van links niet uitgezonderd, op hun beurt kunnen leren van de Chinese aanpak om bijvoorbeeld wind- en zonne-energie een publieke steun in de rug te geven.

Slopen of bouwen?

Met kritieken kan je op twee manieren omgaan. Wie een initiatief zoals Belt and Road alleen maar negeert of afkraakt, hoeft uiteraard niet te rekenen op een dialoog met Chinese beleidsmakers of ondernemers. Wie daarentegen met een positieve benadering komt zal een luisterend oor vinden en kan resultaten boeken.

Weer even terug naar Varoufakis, ‘ik liet de Chinezen weten dat ik er geen probleem mee had om Piraeus over te laten aan COSCO. Dat opende deuren in Beijing… Later heb ik, onder meer als minister tegenover de Europese Commissie, geprobeerd de dwaze en bijzonder ongefundeerde kritieken van Europa op China af te remmen.’

Het is niet alleen de ervaring die leert dat China open staat voor kritiek. Dat kunnen wij en de Chinezen zelf ook bedenken. Hoe moet een project van de omvang en de complexiteit die de Nieuwe Zijderoutes kenmerken ooit slagen als de partners elkaar niet van hun goede trouw overtuigen of niet tot compromissen bereid zijn?

Asociale regering of bedrijvige staat

De Chinese initiatiefnemers wijzen er herhaaldelijk op dat de landen aan de Nieuwe Zijderoutes elkaar kunnen inspireren en van elkaar kunnen leren. Een groot verschil tussen het Chinese en het Europese systeem is de houding tegenover staatssteun, staatsbedrijven en het economische crisisbeleid. De EU legt de staatssteun aan banden, heft met concurrentieregels de monopolies op die staatsbedrijven hadden in bepaalde sectoren en legt de lidstaten al jarenlang een bezuinigingsbeleid op dat in sommige Europese landen zorgt voor een sociaal bloedbad.

De privésector in China krijgt meer speelruimte, maar dat gebeurt zeker in bepaalde sectoren heel voorzichtig en met mondjesmaat.

In China gebeurt precies het omgekeerde. De overheid stimuleert en financiert het bedrijfsleven. De staatsbedrijven worden bevoordeeld. De privésector krijgt meer speelruimte, maar dat gebeurt zeker in bepaalde sectoren heel voorzichtig en met mondjesmaat. Investeringen en dan vooral in infrastructuur vormen de oplossing voor de problemen meegebracht door een opzettelijke en noodzakelijk vertraagde groei (het “nieuwe normaal”).

Van die beleidslijnen is het B&R Initiatief met zijn publieke financiering en zijn reusachtige infrastructuurwerken het mooiste voorbeeld. Staatsbedrijven vallen onder de Chinese toezichthouder van staatsbedrijven, de State-owned Assets Supervision and Administration Commission of the State Council (SASAC), die ervoor zorgt dat de aandelen goed worden beheerd. Links kan op dat soort van goede praktijken en successen van het Chinese systeem wijzen om het Europese beleid te laten bijstellen en op lange termijn grondig te hervormen.

Neemt links de trein?

Uitgerekend linkse bewegingen en partijen die hun aanhang willen laten groeien om de opkomst van extreem rechts te stuiten, hebben er alle belang bij de onverschilligheid of het wantrouwen tegen het Belt and Road Initiatief, de nieuwe Zijderoutes, of OBOR te laten varen.

Op woensdag 31 mei organiseert de GUE/NGL (European United Left/Nordic Green Left, European Parliamentary Group) een conferentie rond het thema ‘Understanding the One Belt, One Road Strategy, and the future of Eu - China trade and cooperation Relations’. We mogen er blij om zijn dat de linkse partijen in het Europese parlement zich beginnen te informeren, in contact met Chinese gesprekspartners.

Een uitgebreide versie (met bronnen en hyperlinks) van dit opiniestuk staat op ChinaSquare.be: De Nieuwe Zijderoutes: kansen en uitdagingen voor links?