Kofi Annan over kwetsbaarheid en vernieuwing van democratie

'Democratie moet wérken, vooral voor wie zich geen dure advocaten en lobbyisten kan veroorloven'

AGRF (CC BY-SA 2.0)

 

Kofi Annan maakte zich ernstig zorgen over de democratie, zei hij op het Athens Forum for Democracy vorig jaar. Groeiende ongelijkheid, de greep van een gemondialiseerde economie en een gebrek aan effectiviteit bedreigen de bestuursvorm die we moeten versterken in plaats van verlaten, betoogde de onlangs overleden ex-secretaris-generaal van de VN. In de Amerikaanse editie van “Tegen verkiezingen” van David Van Reybrouck verscheen zijn toespraak als voorwoord. MO* kreeg toestemming om de heldere speech in het Nederlands te vertalen.

We moeten toegeven dat de democratie een vertrouwenscrisis doormaakt. Niet alleen moet ze assertieve tegenstanders bekampen, maar steeds meer mensen die haar voordelen genieten vinden democratie te vanzelfsprekend, of twijfelen zelfs aan haar verdiensten. Er is veel aandacht besteed aan rapporten van Larry Diamond, het Britse the Economist Intelligence Unit en de Amerikaanse NGO Freedom House die beschrijven dat democratische vrijheden in verschillende delen van de wereld al elf opeenvolgende jaren onderdrukt worden, met een stijgend aantal verkozen despoten tot gevolg.

Het Athens Forum for Democracy was een initiatief van de New York Times. In zijn inleiding zei Kofi Annan de lezing te geven ‘in naam van Aristoteles, een van de meest onsterfelijke denkers die Griekenland en de wereld heeft voortgebracht’. Hij verwees ook naar ‘de observatie van Aristoteles dat ‘de mens van nature een politiek dier is’. De mens wordt geboren, leeft en sterft als een lid van een gemeenschap en de zaken van die gemeenschap zijn dus van hem en vice versa.’ 

Maar zelfs in de historische kernlanden van de democratie zijn we getuige van een verschuiving in de perceptie en de beoefening van de democratie, wat bewezen wordt door historisch lage opkomst bij verkiezingen, dalende ledenaantallen van politieke partijen en een afbrokkelend vertrouwen in politici en instellingen. Volgens Pew Research Center denkt minder dan een vijfde van de Amerikaanse bevolking dat haar federale overheid het grootste deel van de tijd correct handelt. In 1958 was dat nog drie vierde. Het Amerikaanse Congres heeft van zijn kant een negatieve rating van 69 procent. Dit komt voort uit de gedachte dat democratie niets of te weinig oplevert.

Regeringen lijken machteloos tegenover uitdagingen zoals de eurocrisis, de migratiecrisis of de schuldencrisis. Dit heeft de rode loper uitgerold voor de opmars van populisme – charismatische individuen of valse profeten die simplistische oplossingen bieden op grieven van het volk door radicaal beleid dat instellingen verwerpt en feit ziet als irrelevant of lastig.

Welke factoren veroorzaken deze crisis? Ik zie er minstens drie.

Ten eerste, een toenemende ongelijkheid binnen landen.  De ongelijk verdeelde voordelen van globalisering verdelen samenlevingen in winnaars en verliezers op een ongeziene schaal. De globale markten brengen miljardairs voort, terwijl de inkomens van de middenklasse en werkende klasse in de ontwikkelde landen stagneren en hun levensonderhoud steeds kwetsbaarder wordt voor technologische veranderingen en mondiale concurrentie. Door die toenemende ongelijkheid staan de steeds meer geïntegreerde financiële markten de winnaars van de globalisering toe dat zij hun winsten onderbrengen in belastingsparadijzen, terwijl de belastingsdruk op de middenklasse blijft stijgen.

De middenklasse is het staartbeentje van de democratie en hun aantal moet het aantal armen en rijken steeds overtreffen, stelde Aristoteles

Het was Aristoteles zelf die het belang onderlijnde van de middenklasse voor de duurzaamheid van de democratie. Wanneer welvaart te geconcentreerd is, wordt het beleid kwetsbaar voor oligarchie. Als er te veel armen zijn, kan het beleid ontaarden in populisme, wanorde en de inbeslagname van privaat bezit. De middenklasse is het staartbeentje van de democratie en hun aantal moet het aantal armen en rijken steeds overtreffen, stelde Aristoteles. De bedreiging tegen de middenklasse is daardoor een bedreiging tegen onze politieke systemen an sich.

Ten tweede: regeringen lijken steeds machtelozer tegen de imperatief van de globale economie en het steeds groeiende web van regionale en mondiale overeenkomsten die zij aangingen. Hier in Griekenland bijvoorbeeld, heeft het onvermogen van Syriza om de besparingsmaatregelen van de EU te vernietigen, ondanks de populaire belofte van de partij om dat te doen, geleid tot een gevoel van teleurstelling. Ik denk dat de aanpak van de Grote Recessie in 2008 de verdenking heeft gevoed dat democratische regeringen ingelijfd zijn door machtige begunstigden. Terwijl de regering in de VS miljoenen uitgaf om de grootbanken te redden, verloren miljoenen Amerikaanse gezinnen hun woning. In Griekenland leeft het idee dat de EU het belangrijker vond om de balans van de Europese grootbanken te redden dan het Griekse volk, dat zijn inkomens zag dalen met een derde, te beschermen. We zijn hier niet om te debatteren over de economische redenen voor al die beslissingen die genomen werden, maar ik meen dat de politieke prijs van die prioriteiten hoog is.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Tot slot is er een crisis van doeltreffendheid. Democratische regeringen komen slecht uit vergelijkingen met autoritaire regimes, die een recordgroei in cijfers kunnen voorleggen. Terwijl de vernieuwingsplannen voor haar infrastructuur van de Amerikaanse regering al bijna een decennium vastzitten in het Congres, heeft China de Drieklovendam, duizenden kilometers wegen en nieuwe spoorlijnen gebouwd. Burgers, en dan zeker in ontwikkelingslanden waar men worstelt om armoede en een zwakke groei te overwinnen, zien deze verwezenlijkingen en vragen zich af of democratisch bestuur, althans in zijn westerse vorm, echt iets oplevert.

Dit zijn allemaal echte en ernstige problemen die we niet kunnen negeren, uit vrees dat de linkse en rechtse populisten zouden blijven winnen. Hoe het ook zij, we moeten deze grieven in een historisch perspectief bekijken. De tegenslagen van het laatste decennium moeten worden afgezet tegen opmerkelijke winsten die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog behaald werden, toen er nog maar twaalf volwaardige democratieën waren. Vandaag zijn dat er 117, en zijn verkiezingen, hoe gebrekkig ook, bijna universeel, wat de kracht illustreert van de legitimiteit die zij voortbrengen. We mogen niet vergeten dat de liberale democratie bijna vernietigd werd in de jaren 1930, maar dat zij uiteindelijk het nazisme en het fascisme versloegen én dat daarom de democratie het meest succesvolle politieke systeem is dat de wereld ooit heeft gezien.

Inwoners van armere democratieën leven gemiddeld negen jaar langer dan inwoners van armere autocratieën, omdat zij een betere toegang hebben tot gezondheidszorg en onderwijs

Uit peilingen blijkt dat de meeste mensen wereldwijd streven naar meer vrijheid, meer rechtsorde, meer verantwoordelijkheid en meer zeggenschap in de politiek. Kortom, de democratie is nog steeds een universeel streven.

Waarom? Omdat ze wel wat oplevert: van de twintig landen met de beste score op de ontwikkelingsindex van de VN zijn er 19 die constitutioneel democratisch zijn. In de top 40 staan 36 liberale democratieën. Het is zelfs zo dat de inwoners van armere democratieën gemiddeld negen jaar langer leven dan inwoners van armere autocratieën, omdat zij een betere toegang hebben tot gezondheidszorg en onderwijs.

Democratieën zijn ook minder kwetsbaar voor hongersnoden en conflicten. Maar het belangrijkste is echter dat, zoals mijn vriend Amartya Sen overtuigend argumenteert, vrijheid zelf de ontwikkeling is. Ondergeschikt zijn aan de grillen van andere mensen en niet aan de wet is een bron van wanhoop voor de menselijke ziel.

Ik sta sceptisch tegenover de duurzaamheid van ‘autoritaire groei’. In vele gevallen, zowel historisch als globaal bekeken, worden die regimes kwetsbaar wanneer de groei vertraagt of stopt, omdat ze geen andere bronnen van legitimiteit hebben. Dus in plaats van op zoek te gaan naar alternatieven voor de liberale democratie zouden we beter werken aan het hervormen van ons systeem door middel van concrete maatregelen op ten minste drie domeinen.

Ten eerste moeten we onze democratieën effectiever maken. Veel van het debat in onze democratieën draait rond de politiek van herverdeling en publieke uitgaven, maar niet genoeg over effectiviteit. We proberen de problemen van het heden op te lossen met oplossingen van het verleden. We moeten nieuwe technologieën en managementtechnieken gebruiken om de staatsadministratie te hervormen om onze democratieën minder bureaucratisch te maken en om ze sneller te laten antwoorden op de verwachtingen van families en individuen, in het bijzonder aan zij die dure advocaten en lobbyisten niet kunnen betalen.

De gedachte wint terrein dat de prioriteiten van de allerrijksten door campagnebijdragen en lobbywerk belangrijker zijn dan het welzijn van de middenklasse

Ten tweede moeten we ongelijkheid aanpakken, zowel op economisch als op politiek vlak. Zoals ik al zei is de toenemende ongelijkheid een van de triggers van wrok, vooral omdat economische ongelijkheid leidt tot politieke ongelijkheid, wat door verschillende studies bevestigd is. De gedachte wint terrein dat de prioriteiten van de allerrijksten door campagnebijdragen en lobbywerk belangrijker zijn dan het welzijn van de middenklasse. Aan de andere kant van het spectrum worden de armen en de minderheden uitgesloten van het politiek systeem, of zo voelen zij het toch.

Regeringen moeten hierop antwoorden door de voordelen van de globalisering eerlijk te verdelen door belastingontduiking en ontduikingsregelingen te beperken en vooral belastingsparadijzen te ontmoedigen. Gelukkig is democratie een van de weinige systemen waarin de bezorgdheden van de meerderheid de belangen van de rijksten kunnen overtreffen, als de meerderheid gebruik maakt van de instrumenten die zij bezit. Maar dat vereist meer participatie, niet minder.

Dat betekent dat we onze democratieën inclusiever moeten maken. Dat vereist gedurfde en innovatieve hervormingen om ook jongeren, armen en minderheid te betrekken in ons politiek systeem. Een interessant idee dat geopperd werd door een andere spreker deze week, dhr. Van Reybrouck, is om de Oudgriekse praktijk terug in te voeren van het selecteren van parlementsleden via loting in plaats van via verkiezingen. Met andere woorden: parlementsleden zouden niet langer door politieke partijen worden voorgedragen, maar willekeurig worden gekozen voor een beperkte tijd, zoals vele jury’s nu werken. Dit zou het ontstaan verhinderen van een zelfbedienende en zichzelf in stand houdende politieke klasse die geen voeling heeft met haar stemmers.

Ten slotte moeten we de democratie verdedigen. De overwinning tegen het nazisme, fascisme en communisme waren ideologische gevechten die ook gewonnen werden op het slagveld van de ideeën. Toch worden nu vele wapens van die strijd verlaten of ondergefinancierd. De vijanden van de democratie geven miljarden uit om haar te ondermijnen, zowel in de praktijk als door foute informatie. Wie geloven we in een wereld van nepnieuws ern “alternatieve feiten”? We zijn ervan op de hoogte dat legers van trolls die door staten worden gefinancierd ‘Astroturf burgerinitiatieven’ opzetten, om de zaadjes van wantrouwen en verdeeldheid te zaaien om onze democratieën te verzwakken. We mogen hen niet laten winnen door forfait te geven. Democratieën moeten het verloren terrein terugwinnen door liberale ideeën te verdedigen en te promoten, net zoals zij al eerder deden tegen ideologische vijanden van de democratie.

We moeten de democratie koesteren, hervormen en verdedigen, of anders kan ze verloren gaan voor onze toekomstige generaties

De Atheense democratie toont aan dat de praktijk nooit het ideaal bereikt – vrouwen konden niet stemmen en slavernij was een gangbare praktijk. Bovendien werd de oude Atheense democratie soms gekaapt door oligarchieën, wat ons eraan herinnert dat democratie kwetsbaar is. We moeten onthouden dat democratie altijd in opbouw is. Maar een systeem dat duizenden jaren geleden werd gecreëerd, inspireert democraten wereldwijd tot op de dag van vandaag.

We moeten de democratie koesteren, hervormen en verdedigen, of anders kan ze verloren gaan voor onze toekomstige generaties. Zoals Thomas Jefferson, een andere grote democraat die geïnspireerd werd door het oude Athene, het stelde: ‘De prijs van vrijheid is eeuwig durende waakzaamheid’.

Vertaling: Luis Muñoz 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.