‘Het lijkt een verre besneeuwde plek, maar de Noordpool is de hoeksteen van ons klimaat’

Het ecosysteem van het Noordpoolgebied moet dringend beter beschermd worden volgens wetenschapster Gail Whiteman. Het is de enige manier om een wereldwijde catastrofe te proberen vermijden. ‘Het opheffen van de druk op dat systeem is een voorwaarde voor een meer duurzame en gelijke wereld.’

Al jaren weten klimaatwetenschappers dat het nergens op onze planeet sneller opwarmt dan op de Noordpool. Maar zelfs wij, die de Noordpool van dichtbij volgen, waren geschokt van de veranderingen die plaatsvonden in 2020. Het was een jaar van gebroken records, terugtrekkende gletsjers en afbrekende ijskappen. De alarmbellen luiden nu luider dan ooit tevoren: we moeten onze uitstoot van broeikasgassen dringend en drastisch verminderen.

Wanneer het Noordpoolijs smelt, stijgt de zeespiegel, wat wereldwijd landen bedreigt.

De temperaturen rond de poolcirkel bereikten vorig jaar de hoogste niveaus die ooit zijn gemeten. Een hittegolf in Siberië bracht temperaturen tot 38°C met zich mee, 18°C hoger dan de gemiddelde dagelijkse maximumtemperaturen van de laatste jaren. Ondertussen veroorzaakten hevige Arctische bosbranden een nooit geziene uitstoot van koolstofdioxide, wat voor een nieuw vervuilingsrecord voor de regio zorgde.

Met die hogere temperaturen veranderde het Arctische landschap aan een snel tempo. Voor het eerst sinds het begin van de tellingen begon het zee-ijs in het Euraziatische deel van de Noordpool nog niet te bevriezen in oktober. In september brak een ijskap ter grootte van Parijs af van het grootste gletsjerplateau van Groenland en in juli stortte de laatste intacte ijskap van Canada in na 4000 jaar. Wanneer het Noordpoolijs smelt, stijgt de zeespiegel, wat wereldwijd landen bedreigt.

Afgelopen jaar merkten wetenschappers ook zorgwekkende tekenen op van de toekomstige ineenstorting van het klimaat. Omdat hogere temperaturen ervoor zorgen dat planten op de Noordpool groter worden, ontdooit de permafrost aan een sneller tempo. Dat is een proces dat gigantische hoeveelheden koolstofdioxide en methaan, een broeikasgas dat veel schadelijker is dan koolstofdioxide, uitstoot en bijdraagt tot een verdere versnelling van de temperatuurstijging.

Vorig jaar werd een 50 meter diepe krater ontdekt in Noord-Siberië, ontstaan nadat een voorraad methaan in de permafrost door de toendra heen barstte. Meerdere van zo’n kraters werden afgelopen jaren ontdekt.

De gevolgen van het ineenstortend klimaat op de Noordpool zijn divers. In Russisch Noordpoolgebied brak een brandstoftank open nadat het wegzakte in de smeltende permafrost. Ongeveer 150.000 vaten diesel werden zo in een rivier geloodst. Uit een rapport van Human Rights Watch bleek dat veranderende migratiepatronen van dieren, door klimaatverandering, het voor traditionele Canadese gemeenschappen moeilijker wordt om voedsel te vinden of voorheen bevroren rivieren over te steken. Daarnaast kunnen kustdorpen vernield worden als vissoorten wegtrekken door warmer wordend water.

Voor veel lezers lijken zo’n verhalen nu nog veraf, of zelfs abstract, maar dat zal niet lang het geval blijven. Wat 2020 ons toonde, is dat wat op de Noordpool gebeurt, zich niet tot dat beperkt. Integendeel. Stijgende arctische temperaturen dreigen een verwoestend domino-effect te creëren dat zal eindigen in een globale catastrofe.

Dat komt door twee krachtige natuurfenomenen. Ten eerste zorgt de opwarming van de Noordpool voor een verzwakking van de straalstroom – een rivier van lucht die hoog boven het aardoppervlak stroomt. De aandrijving van die straalstroom ontstaat door het contrast tussen de bevroren polen en de warme evenaar. Wanneer dat contrast afneemt, vertraagt de straalstroom of kan die zelfs volledig stilvallen.

Wetenschappers geloven dat deze verandering van de straalstroom verantwoordelijk is voor een aantal dodelijke meteorologische gebeurtenissen zoals de branden in Californië en Siberië, extreme winterstormen in het oosten van de Verenigde Staten en recordtemperaturen in de Mojavewoestijn.

Het tweede effect op de rest van de wereld volgt uit de ontregeling van de polaire vortex, een lagedrukweerssysteem boven elke pool dat koude lucht daar houdt. Door de opwarming van de Noordpool verplaatst die koude lucht van de vortex naar het zuiden en zorgt er voor extreem en ongewoon koud weer op verre plaatsen. Zo zagen Italië, Japan en Spanje deze winter al extreme sneeuwval.

Tijdens de pandemie is ‘build back better’ een mantra geworden. Daarin moeten maatregelen om de Noordpool te behouden centraal komen te staan. Om dat proces te ondersteunen zal het Arctic Basecamp, dat ik gesticht heb, dit jaar een open toegankelijk risicoplatform voor de Noordpool uitbouwen. Zo worden vroege signalen van opkomende risico’s in het Arctische ecosysteem opgetekend.

Gelukkig zien steeds meer leiders het belang van de Noordpool in. In het recent gelanceerde Global Risks Report 2021 van het World Economic Forum staan extreem weer, zwakke klimaatactie en door mensen veroorzaakte milieuschade als de meest waarschijnlijke – en meest impactvolle – risico’s gerangschikt die we het komende decennium zullen meemaken. Tijdens de Davos Agenda-week van het Wereld Economisch Forum leidde ik een panel dat zich focuste op een betere en snellere bescherming van deze cruciale regio.

Het is geruststellend om te fantaseren over de Noordpool als een verre besneeuwde plek vol rendieren en ijsberen. Maar in feite is het een hoeksteen van ons klimaat dat ons weer stabiel, onze gemeenschappen leefbaar en onze economieën welvarend houdt.

De Noordpool staat onder immense druk. Het opheffen van die druk, vooral door alle mijnbouw voor olie en gas te beëindigen, is een voorwaarde voor een meer duurzame en gelijke wereld.

Gail Whiteman is stichter van het Arctic Basecamp, een team van experten en wetenschappers dat gespecialiseerd is in de Noordpool. Dit stuk verscheen oorspronkelijk in het Engels bij Project Syndicate en werd vertaald door Matteus Arinaga.