‘Investeren in 27 militaire dwergen is geldverspilling’

De Russische agressie bewijst voor MO*redacteur John Vandaele dat we werk moeten maken van een échte Europese defensie. Het is niet zinvol dat de lidstaten nog meer geld pompen in hun eigen leger. ‘Is het verstandig dat de Unie al haar eieren in het mandje van de NAVO legt?’

Knarsetandend moesten we toezien hoe een Europees land werd binnengevallen. Het is begrijpelijk dat Europese landen opnieuw meer belang hechten aan hun veiligheidsbeleid en meer middelen willen vrijmaken voor defensie. De vraag rijst hoe de 27 lidstaten van de Europese Unie dat het best doen. Heeft het zin dat ze allemaal individueel meer besteden aan hun leger(tje)? Samen besteden de 27 liefst 211 miljard euro aan defensie (cijfers van Sipri). Daarmee komen ze wereldwijd op de derde plaats. Ver na de Verenigde Staten met hun 715 miljard euro, bijna evenveel als China met zijn 231 miljard, maar ruim drie keer zoveel als India (66 miljard) en bijna vier keer zoveel als Rusland (56 miljard).

We doen er goed aan te investeren in een democratisch bewaakte Europese defensie.

Toch leeft het gevoel dat de EU ­zonder de VS nergens staat met haar defensie. Die massale investeringen maken van de EU op militair gebied niet veel meer dan een papieren tijger. We doen er goed aan te investeren in een democratisch bewaakte Europese defensie en niet langer geld te ver­spillen aan 27 militaire dwergjes.

De schaduw van Trump

Een euro kun je maar één keer uit­geven. Nu al lopen de overheids­schulden (door corona en door de ­financiële crisis van 2008) sterk op. De Europese samenlevingen worden met veel uitdagingen geconfronteerd: de noodzakelijke investeringen in de uitbouw van een koolstofarme economie (de oorlog in Oekraïne verhoogt de urgentie daarvan nog), de sociale uitdagingen met onder meer de oplopende pensioenfactuur en gezondheidskosten, de uitbouw van de digitale infrastructuur inclusief de zorg voor een gezonde informatiehuis­houding, de bescherming van de ­privacy en de cyberveiligheid. Dat zijn evenveel redenen om onze euro’s zo effi­ciënt mogelijk te besteden.

Maar er is een tweede en minstens even belangrijke reden om de Europese weg te kiezen. De Amerikaanse ­democratie verkeert in groot gevaar. Het is niet uitgesloten dat Donald Trump of een Trump-acoliet in 2024 verkozen wordt als president van de VS. Joe Biden scoort bar slecht in de peilingen. De Republikeinen worden de facto nog steeds geleid door Trump, die de acties van Vladimir Poetin in Oekraïne vlak voor de invasie geniaal noemde en wiens vorige campagneteam nauwe banden onderhield met Rusland. Republikeinen doen er op deelstaatniveau alles aan om te voorkomen dat een meerderheid van Democratische stemmen bij de presidentsverkiezing zich nog een keer zou vertalen in een verkiezingsoverwinning.

Wil de EU voor haar defensie afhankelijk blijven van een land waar de democratie aan een zijden draadje hangt? Anders gesteld: is het verstandig dat de EU al haar eieren in het mandje van de NAVO legt als er over twee jaar weer een Amerikaanse president aan de macht kan zijn die de NAVO achterhaald noemt?

Hoezeer het in deze dagen van ­grote eensgezindheid een storend geluid mag lijken, het is rationeel om zo te denken. Angela Merkel verwoordde het in 2017, na haar eerste G7-top met Trump, zo: ‘De tijden dat we volledig op anderen konden rekenen, zijn voor een stuk voorbij.’ We doen er goed aan die les niet te vergeten, ook al valt ­Biden beter mee. Ook hij aarzelde overigens niet om zich zonder overleg met de NAVO-partners uit Afghanistan terug te trekken of de Fransen in de rug te schieten door een duikbotendeal te sluiten met Australië.

Dramatische blunder

Met een eigen defensie kan de EU ­beter een eigen diplomatie uitbouwen, ook op strategisch vlak. In de ­diplomatie kan het nooit kwaad ‘zacht te praten’, maar als je ‘een grote stok’ hebt, kun je krachtiger optreden, wist de Amerikaanse president Theodore Roosevelt al in 1901.

De EU heeft het best een sterke ­militaire poot, bewaakt door een kritische civiele samenleving, maar moet tegelijk een meer empathische diplomatie ontwikkelen die oog heeft voor hoe ‘de ander’ denkt en voelt. De noodzaak van een soms haast antropologische blik geldt des te meer als we die ander als vreemd ervaren. Dat is niet alleen ethisch belangrijk, het helpt ook om de kwaliteit van je ­inlichtingen en dus je beleid op te krikken.

De VS schatten deze Russische invasie weliswaar correct in, maar hebben in het verleden een reeks grove fouten gemaakt, gebaseerd op foute inlichtingen. De Irakinvasie in 2003 en de onvindbare massavernietigingswapens waren de meest dramatische blunder, maar er is meer. Ondanks miljardeninvesteringen zakte het Iraakse leger in de zomer van 2014 in een paar dagen ineen, toen IS aan de einder verscheen. Even verrast ­waren de VS toen het Afghaanse leger vorig­ jaar amper weerstand wist te bieden­ tegen de taliban. Dat krijg je als je je partner niet begrijpt.

Een meer empathische houding zou overigens ook geholpen hebben in de omgang met Rusland na de val van de Muur. De Europese diplomatie moet in haar omgang met andere ­staten proberen te vertrekken van de gelijkwaardigheid van alle mensen.

Dit opiniestuk verscheen ook in De Standaard.