President Ramaphosa kan het ANC-regime niet redden

The king is dead, long live the king! De regeringspartij African National Congress (ANC) begeleidde Zuma vorige week woensdag naar de uitgang en duidde Cyril Ramaphosa aan als opvolger. De ex-vakbondsleider en multimiljonair is populair in Zuid-Afrika. Bij zwart én blank, bij vakbonden én werkgevers, bij de communistische partij én de rijke elite. Brengt Ramaphosa beterschap voor Zuid-Afrika?

Ramaphosa kan buigen op een lange strijdtraditie. Net zoals andere ANC-toplui bekocht hij zijn engagement tegen het apartheidsregime in zijn jeugdjaren met een gevangenisstraf. Maar ook hij liet zich daardoor niet afschrikken. In ’82 richtte hij de mijnwerkersvakbond NUM op, die hij zou leiden tot in 1991. NUM zou één van de meest strijdbare vakbonden worden die Zuid-Afrika gekend heeft. Ze nam het voortouw in de anti-apartheidstijd en leidde één van de grootste stakingen in de geschiedenis van het land.

In de jaren ’90 maakt Ramaphosa de overstap van vakbondsleider naar ANC-leider. Hij bekleedt belangrijke functies in en voor de partij. In ’97 neemt hij het op tegen Thabo Mbeki in de race om het voorzitterschap van het ANC, maar moet de duimen leggen. Hij verlaat de politiek en stapt het bedrijfsleven in.

Als directeur, lid van de raad van bestuur en aandeelhouder van verschillende investeringsfondsen, banken en bedrijven vergaart hij een fortuin. Hij wordt zelfs franchisehouder van alle McDonald’s restaurants in Zuid-Afrika. Zijn vermogen wordt door Forbes geschat op 675 miljoen dollar. Niet slecht geboerd voor een ex-syndicalist.

Bloedbad in Marikana

In 2012 wordt Zuid-Afrika opgeschrikt door het bloedbad in Marikana. De politie opent het vuur op stakers en doodt hierbij 34 mijnwerkers. Nog eens 78 anderen raakten gewond. Uit onderzoek blijkt dat arbeiders in de rug waren geschoten en dat de doden ver van de politiekordons vielen, wat het excuus van ‘zelfverdediging’ doorprikt.

De impact van Marikana op de Zuid-Afrikaanse maatschappij is onmogelijk te onderschatten. De slachtpartij in Marikana lijkt akelig veel op het bloedbad in Sharpeville in 1960, waar de apartheidspolitie op vreedzame betogers schoot. Voor activisten kan de schok nauwelijks groter zijn, dat dit plaats kan vinden in post-apartheid Zuid-Afrika.

De naam van één van de leden van de raad van bestuur doet een belletje rinkelen: Cyril Ramaphosa.

De naam van één van de leden van de raad van bestuur doet een belletje rinkelen: Cyril Ramaphosa. Hij wordt tijdens de staking door het management van Lonmin, het mijnbedrijf, gevraagd om zijn gewicht in de schaal te leggen om de staking een halt toe te roepen.

Een onderzoekscommissie legt later bloot dat hij aandrong bij de politie om een sterke troepenmacht naar Marikana te sturen. In een e-mail naar de directeurs van Lonmin schrijft hij: ‘de verschrikkelijke gebeurtenissen die zich nu voordoen kunnen niet als een arbeidsconflict bestempeld worden. Het zijn lafhartige en criminele gebeurtenissen en moeten ook duidelijk zo omschreven worden… Er moet bijkomende actie ondernomen worden om deze situatie op te lossen.’

De dag daarna vond de slachting plaats. Pittig detail: NUM, de vakbond waar Ramaphosa ooit voorzitter van was, steunde de staking in Marikana niet en werkte de stakers zelfs tegen. Wiens brood men eet…

ANC verliest

In 2007 keerde Ramaphosa al terug naar het Uitvoerend Comité van het ANC. Vijf jaar later werd hij zelfs verkozen tot vicevoorzitter van de partij, met de steun van Zuma en zijn achterban. In 2014 benoemt Zuma hem als vicepresident van Zuid-Afrika.

In 2016 krijgt het ANC een dreun bij de lokale verkiezingen. Het zet zijn slechtste resultaat neer sinds het einde van de Apartheid in Zuid-Afrika en verliest de belangrijkste steden in het land. Eén verklaring is de schandaalsfeer die rond Zuma hangt. Maar er zijn ook dieper liggende oorzaken.

Zuid-Afrika is één van de meest ongelijke landen ter wereld en die ongelijkheid heeft nog steeds een kleur.

Ruim 20 jaar na het aan de macht komen van het ANC leeft 55,5% van de Zuid-Afrikanen in armoede, één op zeven heeft het zelfs moeilijk om voldoende eten te kopen. Zuid-Afrika is één van de meest ongelijke landen ter wereld en die ongelijkheid heeft nog steeds een kleur. Behalve een kleine minderheid van zwarten die na de apartheid deel zijn gaan uitmaken van de middenklasse of de rijkere klasse, kleurt de armoede in dit land zwart en de rijkdom wit. De huisvestingsproblematiek is immens, nutsvoorzieningen zijn voor veel armen onbetaalbaar geworden en laten qua kwaliteit ook de wensen over.

Het zou iets te kort door de bocht zijn om het ANC met alle zonden des Israëls te beladen, maar het is wel duidelijk dat de partij heel wat van haar beloftes niet heeft kunnen inlossen.

Een massa Zuid-Afrikanen gelooft niet meer dat die partij verbetering kan brengen in hun lot. Het is niet alleen het ANC dat steun verliest, maar ook de massaorganisaties die eraan gelinkt zijn. Vakbond COSATU verliest meer en meer leden. Arbeiders in precaire contracten – stilaan de grootste groep werknemer in Zuid-Afrika – sluiten zich niet meer aan bij een vakbond, omdat ze zich er niet door vertegenwoordigd voelen. Intern scheurt de grootste centrale, NUMSA, zich af en richt later de nieuwe federatie SAFTU op. Ook de bewustere laag van activisten kijkt niet meer naar het ANC. En dan was er ook nog Marikana.

Tussen Zuma en Ramaphosa botert het ondertussen minder en minder. In 2017 kondigt Ramaphosa aan dat hij zich voor een tweede keer kandidaat zal stellen voor het voorzitterschap van het ANC, zijn tegenkandidate is de ex-vrouw van Zuma.

Ramaphosa wint nipt het pleit en kan hiervoor rekenen op de steun van COSATU en de SACP, twee belangrijke partners in de alliantie. Het feit dat die als één man achter Ramaphosa staan – multimiljonair, zakenman en met een bedenkelijke rol in het Marikana bloedbad – zegt dan ook veel meer over de Zuid-Afrikaanse vakbond en de Communistische Partij dan over Ramaphosa zelf.

Alternatief

Maar is er een alternatief voor het ANC? Als we kijken naar de huidige oppositiepartijen, valt daar sterk aan te twijfelen.

De grootste oppositiepartij, de Democratic Alliance (DA), is een liberale partij die zijn stemmen haalt bij de blanke bevolking en voor een stuk bij de nieuwe zwarte middenklasse. De DA ontstond in 2000 uit een fusie van de Progressieve Partij en de Nieuwe Nationale Partij. Die laatste is de opvolger van de Nasionale Partij, de voormalige apartheidspartij.

De DA is aan de macht in een aantal grootsteden en in de West-Kaap. Daar voert ze een liberaal beleid waarbij liberalisering en privatisering de sleutelwoorden zijn. De DA schreeuwt wel moord en brand over Zuma, maar haar eigen burgemeester in Kaapstad bevindt zich ook in het midden van een fraudezaak en ze slagen er niet in om haar tot ontslag te dwingen. Klinkt bekend in de oren.

Daarnaast zijn er de Economic Freedom Fighters (EFF), een links-populistische oppositiepartij die opgericht werd in 2013. Ze omschrijven zichzelf als een revolutionaire, socialistische partij. De charismatische oprichter en partijleider Julius Malema is echter ook geen onbesproken blad. Als voormalig leider van de jongerenbeweging van het ANC kwam hij ook al in opspraak voor fraude, witwassen van geld en belastingontduiking.

Het EFF kon bij de lokale verkiezingen dan wel op de steun rekenen van zo’n twee en half miljoen Zuid-Afrikanen, activisten voelen zich er minder thuis. Niet alleen wegens het troebele verleden van Malema en andere leiders, maar ook omwille van de weinig democratische partijstructuur. Een ander verwijt is dat de partij vooral met populistische slogans komt, maar niet een sterk politiek programma dat een alternatief biedt.

‘Het is niet het ANC die het protest grootgemaakt heeft, het is het protest dat het ANC heeft groot gemaakt.’

Voor heel wat activisten is het duidelijk dat een echt alternatief opnieuw opgebouwd zal moeten worden. Recent was er nog een poging van metaalvakbond NUMSA met de oprichting van het United Front. Maar bij de lokale verkiezingen kaapte het EFF de linkse proteststem weg. Sindsdien is het stil op het United Front.

Activisten uit de middens van FOS-partners willen nu in de eerste plaats inzetten op het organiseren van een sterk middenveld en sterke strijdbewegingen: ‘In Zuid-Afrika zijn de massaorganisaties ontstaan na periodes van hevige maatschappelijke en sociale strijd. Partijen zoals het ANC hebben daarop kunnen kapitaliseren. Het is niet het ANC die het protest grootgemaakt heeft, het is het protest dat het ANC heeft groot gemaakt. Vandaag vanuit het niets een politiek alternatief uitroepen is niet alleen verloren moeite, het is zelfs contraproductief. Laat ons eerst een stap terug zetten en opnieuw arbeiders organiseren, studenten mobiliseren, community werk doen in de townships. Laat ons eerst de strijd terug organiseren!’

Talkin’ ‘bout a revolution

Ik weiger dan ook pessimistisch te zijn over de toekomst van Zuid-Afrika. Want in weinig landen is de sociale strijd zo intens als in Zuid-Afrika. Johannesburg wordt niet voor niets de ”protesthoofdstad” van de wereld genoemd. Dagelijks vechten mensen voor verbetering, organiseren communities zich en strijden ze voor een beter Zuid-Afrika. Het is slechts kwestie van tijd voor die bewegingen ook een politieke vertaling zullen krijgen.

‘Poor people gonna rise up and get their share. Poor people gonna rise up and take what’s theirs’ zong Tracy Chapman in 1988 op het Free Nelson Mandela Concert in het Wembley stadion. Vandaag moet dit eerder als een dreigement dan een strijdkreet klinken voor het ANC.

 

Jasper Rommel woont in de Zuid-Afrikaanse grootstad Johannesburg, waar hij werkt voor de Vlaamse ngo FOS.  FOS is de solidariteitsorganisatie van de socialistische beweging in Vlaanderen. De organisatie zet zich wereldwijd in voor het recht op waardig werk en sociale bescherming.