Sprinkhanenplagen: waar komen ze vandaan en wat is er aan te doen?

Zeven miljoen mensen in Botswana, Namibië en Zimbabwe worden geplaagd door zwermen sprinkhanen die hun gewassen en weiden vernielen. Maar hoe ontstaat zo’n plaag en wat kun je er aan doen? Frances Duncan, hoogleraar aan de School voor Plant- en Dierkunde en Milieuwetenschappen aan de Universiteit van Witwatersrand, zet de feiten op een rij.

In Afrika woeden er momenteel twee enorme sprinkhanenplagen, en die hebben allebei te maken met ongewone klimaatomstandigheden. Ze zijn toe te schrijven aan uitzonderlijk hevige regenval en overstromingen in de gebieden waar sprinkhanen leven.

De woestijnsprinkhaan (schistocerca gregaria) veroorzaakt al sinds juni 2019 een plaag in Noord- en Oost-Afrika. Zuidelijk Afrika wordt dan weer geteisterd door lokale zwermen van de migrerende Afrikaanse sprinkhaan (locusta migratoria migratorioides). Ook twree andere sprinkhaansoorten – de rode sprinkhaan (nomadacris septemfasciata) en de bruine sprinkhaan (locustana pardalina) - zijn uitgezwermd en hebben schade toegebracht aan de landbouwgewassen in Zuidelijk Afrika.

Van solitair diertje naar kuddebeest

De zwermen bestaan uit duizenden tot honderdduizenden exemplaren. Sprinkhanen kunnen veranderen van solitaire dieren in kuddedieren: ze gaan samentroepen in hoge aantallen, veranderen dan van kleur en vertonen een ander gedrag.

In de solitaire fase leven de sprinkhanen verspreid en gaan ze op in hun omgeving. Ze gaan over naar de gregaire of groepsfase als er een grote groei in aantal is, waardoor de sprinkhanen gaan samentroepen. Wanneer ze sterk vermenigvuldigen, gaan ze zich bundelen en verzamelen. In die gregaire fase krijgen de sprinkhanen ook een andere kleur, die ze opvallender maakt, en hun gedrag verandert in die zin dat ze zwermen vormen. De individuen bewegen zich voort als één groep, eten terwijl ze zich samen verplaatsen en kunnen grote afstanden overbruggen op zoek naar voedsel.

Regen verveelvoudigt de voortplanting

De Afrikaanse migrerende sprinkhaan is een tropisch insect dat bij voorkeur leeft in graslanden in vochtige gebieden, zoals de Okavango Delta, de Chobe moerassen en vlaktes langs de Zambezi. Daar leeft de sprinkhaan in zijn solitaire vorm, groen of bruin van kleur, verspreid over het gebied, en produceert drie of vier generaties per jaar. De overgang naar de gregaire fase, waarin de sprinkhaan in een zwerm gaat leven, gebeurt bij regenval of soms bij irrigatie van graangewassen. De huidige zwermen zijn waarschijnlijk ontstaan tijdens de hevige regens van begin dit jaar.

De huidige zwermen zijn waarschijnlijk ontstaan tijdens de hevige regens van begin dit jaar.

Door overstromingen en veel regen kunnen de sprinkhanen in een veel groter gebied eitjes leggen. De vrouwelijke exemplaren leggen hun eitjes in vochtige aarde, in open vlaktes. Het embryo heeft water nodig om verder te ontwikkelen. Het embryo in het ei kan zo de koelere wintermaanden overleven en zal pas uitkomen bij hogere temperaturen.  Omdat er minder overstromingen zijn in de winter, kunnen de sprinkhanen maandenlang eitjes leggen in de vochtige aarde. Ze hebben dan plaats en tijd zat om eieren te leggen. Daardoor groeit de populatie aan sprinkhanen in het gebied enorm

In de wintermaanden zijn er veel eiernesten in de bodem. Omdat er voldoende water is, gaan de embryo’s goed ontwikkelen. Aan het begin van de zomer, wanneer de temperatuur begint te stijgen, komen de eitjes allemaal tegelijk uit. De pasgeboren sprinkhanen komen dan met elkaar in contact en zijn met zovelen dat ze groepen gaan vormen, die op pad gaan op zoek naar groenvoer. In deze fase hebben de sprinkhanen kenmerkende kleuren. In de gregaire, groepsvormende fase zijn de volwassen dieren geel-oranje met zwarte tekeningen. Die ontwikkelen zich tot vliegende zwermen die met de overheersende wind meevliegen naar de landbouwgebieden. Ze kunnen de oogst zwaar beschadigen.

Chemicaliën en hormonen

De beste remedie tegen sprinkhanenplagen is voorkomen dat de zwermen groter worden. Daarom is het belangrijk ze goed in de gaten te houden. In getroffen gebieden kunnen mensen de situatie monitoren en in een vroeg stadium chemische middelen inzetten om de sprinkhanenaantallen laag genoeg te houden zodat ze niet in de gregaire fase komen. De grens is naar schatting zo’n 2000 sprinkhanen per hectare. Helaas zijn veel van de gebieden waar sprinkhanen hun eitjes leggen afgelegen en slecht toegankelijk.

De beste manier om sprinkhanen onder controle te houden, is te voorkomen dat ze zwermen vormen.

Hoewel veel dieren sprinkhanen eten, zoals vogels, reptielen als zoogdieren, is de impact daarvan niet groot genoeg om zwermen te voorkomen. De beste manier om sprinkhanen onder controle te houden, is te voorkomen dat ze zwermen vormen. De enige succesvolle methode tot nog toe is de inzet van chemicaliën, wat duur is en slecht voor het milieu.

Maar er is nu ook verkennend onderzoek gaande naar het gebruik van hormonen. Dezelfde feromonen die de sprinkhanen aanzetten tot samenleven in groepen, kunnen mogelijk ook ingezet worden om ze naar een plek te lokken waar ze verdelgd kunnen worden. 

Frances Duncan is hoogleraar aan de School voor Plant- en Dierkunde en Milieuwetenschappen aan de Universiteit van Witwatersrand.

Bron: The Conversation