Vragen aan minister Vanackere bij zijn bezoek aan Congo

Democratische verkiezingen?

Tijdens mijn recente missies in Noord- en Zuid-Kivu merkte ik dat het enthousiasme over verkiezingen sterk is getaand. Toen 5 jaar geleden de eerste vrije verkiezingen in meer dan 40 jaar tijd plaatsvonden, lag dit wel anders. De ‘kivutiens’ zijn ontgoocheld. De beloofde terugkeer naar vrede en veiligheid en de socio-economische vooruitgang blijven immers uit. De bevolking gelooft niet langer dat nieuwe verkiezingen hun miserabele situatie zullen verbeteren.

Na maanden wachten heeft de kiescommissie eind april eindelijk de kieskalender gepubliceerd. Op 28 november zijn presidents- en parlementsverkiezingen gepland, maar de stemming van de kieswet, de registratie van de kiezers, het gebrek aan financiële en logistieke middelen zullen allicht voor uitstel zorgen. De belangrijkste oppositiepartijen willen hier echter niet van weten. Zij eisen dat een nieuwe president verkozen wordt voor 6 december, de dag waarop het mandaat van de huidige president Joseph Kabila afloopt.

Zowel de meerderheid als de oppositie hebben slechts één doel voor ogen: de presidentsverkiezingen winnen. Beide kampen lijken weinig aandacht te hebben voor de parlementsverkiezingen, laat staan voor de provinciale of lokale verkiezingen, voorzien in 2012 en 2013. De rijke presidentiële entourage heeft een voetje voor want ze kan geld gebruiken om het verkiezingsproces (voorbereiding, de kiesverrichtingen, de resultaten) te controleren en naar haar hand zetten. De grondwet werd begin dit jaar bijvoorbeeld snel gewijzigd en er kwam een vertrouweling van president Kabila aan het hoofd van de nieuwe kiescommissie.

Toch is een verkiezingsoverwinning voor de huidige presidentiële meerderheid niet zo evident. Joseph Kabila (uit het oosten) krijgt namelijk twee belangrijke tegenstanders: de historische opposant Etienne Tshisekedi (uit het zuiden), die triomfantelijk terugkeerde na drie jaar ballingschap, en Vital Kamerhe (uit het oosten), de voormalige Kamervoorzitter die zich voortaan als opposant profileert. Als de belangrijkste oppositieleiders erin slagen om een alliantie te sluiten en de teleurgestelde bevolking achter zich te scharen, kan de herverkiezing van president Kabila in het gedrang komen.

Een gedisciplineerd regeringsleger?

Begin mei schreef International Crisis Group over het verkiezingsdilemma waar Congo voor staat: ofwel snel slechte verkiezingen organiseren binnen de grondwettelijke termijn (voor 6 december), ofwel de verkiezingen uitstellen, de kieskalender herbekijken en het land in een situatie van ongrondwettelijkheid storten. Volgens de internationale ngo liggen beide scenario’s onder vuur, en in het slechtste geval kunnen ze leiden tot nieuw geweld dat het fragiele vredesproces zal schaden.

Het verkiezingsproces staat voor politieke, financiële en logistieke obstakels, maar ook de veiligheidssituatie in Oost-Congo vormt een ernstig probleem. ‘Geen nieuws, goed nieuws’ geldt niet voor Congo. Ook al bereikt ons slechts sporadisch een persbericht over massaverkrachtingen, toch is er nog geen sprake van vrede in het oostelijk deel van het land. Ondanks de diverse vredesakkoorden, blijven de veiligheid en de humanitaire situatie in bepaalde gebieden zeer zorgwekkend.

Door een gebrek aan politieke wil resulteerden de akkoorden met lokale rebellengroepen, zoals CNDP (Congrès National pour la Défense du Peuple), niet voor een echte integratie in het regeringsleger. Ze blijven autonome legers binnen het FARDC (Forces Armées de la République Démocratique du Congo). De ‘geïntegreerde’ rebellen bepalen zelf de regio’s waar ze actief zijn, behouden hun vroegere bevelstructuren en financieren hun militaire activiteiten uit de handel in conflictmineralen. Bovendien bezondigen ze zich aan grove mensenrechtenschendingen tegen de burgerbevolking, zoals verkrachting.

Naast de mislukte integratie van lokale gewapende groepen, vormen de Rwandese Hutu-rebellen van het FDLR (Forces Démocratiques pour la Libération du Rwanda) en het Oegandese LRA (Lord Resistance Army) nog steeds een reële bedreiging voor de bevolking in het oosten. De militaire operaties van het zwakke, ongedisciplineerde regeringsleger, gesteund door de VN-vredesmacht MONUSCO en buurlanden (Oeganda, Rwanda), konden de buitenlandse rebellengroepen niet ontmantelen.

Een ambitieus Congobeleid?

Congo is het eerste partnerland van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Ons land heeft veel geïnvesteerd in het vredesproces en in de organisatie van de verkiezingen in 2006. Vijf jaar later lijkt onze politieke rol en betrokkenheid in Congo beperkter. Nochtans zouden de volgende verkiezingen het Congolese democratiseringsproces moeten consolideren. Een hele uitdaging. Als één van de grotere donoren heeft België de plicht om in samenwerking met andere internationale donoren toe te zien op het goede verloop van het verkiezingsproces.

In januari 2010 bracht minister Vanackere een veelbesproken eerste bezoek aan Congo, waar hij een onderhoud had met president Kabila. Hij hanteert een andere, minder uitgesproken, stijl dan zijn liberale voorganger Karel De Gucht. Hij vroeg echter hem enkel te beoordelen op de resultaten van zijn beleid. Meer dan een jaar later stellen we ons de vraag of België nog wel een ambitieus, proactief Congobeleid heeft en of het al resultaten opleverde.

We zijn dan ook benieuwd welke boodschap de Belgische minister in Congo zal brengen in volle voorbereiding van de verkiezingen. Het volstaat niet dat hij naar de ex-kolonie reist om een babbeltje te slaan met de zittende president. In het belang van de Congolese bevolking is het uiterst belangrijk dat ons land, gesteund door andere EU-landen, een kritisch maar constructief gesprek aangaat met diverse actoren (president, oppositieleiders, voorzitter van de kiescommissie, MONUSCO,…) en uitdrukkelijk pleit voor een eerlijk en veilig verkiezingsproces.

Democratie herleidt zich niet tot verkiezingen. Zoals recente voorbeelden als Ivoorkust en Nigeria bewijzen, consolideren verkiezingsprocessen op het Afrikaanse continent niet noodzakelijk de democratisering, de pacificatie en de nationale eenheid. De bevolking in Oost-Congo en de rest van het land zit niet te wachten op verkiezingen die misbruikt worden om een persoon of groep te legitimeren voor het oog van internationale donoren. De bevolking heeft nood aan vrije en transparante verkiezingen op álle niveaus die goed bestuur, democratisering en vrede in het land bevorderen.

Daarom vragen we minister Vanackere om te pleiten voor een democratische houding bij zowel meerderheid als oppositie tijdens het verkiezingsproces, om aan te dringen op de verdere uitbouw van een echte rechtsstaat en op ondubbelzinnig respect voor de wetten van het land. Zal hij nagaan hoe ver het staat met de daadkrachtige opbouw van een eengemaakt, professioneel en gedisciplineerd regeringsleger dat de burgerbevolking stabiliteit kan bieden? Zal hij de kwestie van een duurzame en regionale politieke oplossing voor de buitenlandse rebellen opnieuw op tafel leggen? Zal hij erop aandringen dat ook de civiele maatschappij haar rol moet blijven spelen in het proces van democratisering en heropbouw van het land?

Wij zijn zeer nieuwsgierig wat onze minister van Buitenlandse Zaken zal antwoorden.

Nadia Nsayi is medewerkster Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen voor Congo