‘Waterlagen in Afrika bevatten 20 keer meer water dan meren, maar ze zijn geen mirakeloplossing’

De ontdekking van een watervoerende laag – een ondergrondse formatie die water vasthoudt – leidt vaak tot heel wat opwinding, met name in regio’s met waterschaarste. Maar een mirakeloplossing is het niet, schrijft Gaathier Mahed, hoogleraar Geologie aan de Nelson Mandela Universiteit.

Tien jaar geleden werd bijvoorbeeld een grote watervoerende laag ontdekt in de Keniaanse regio Turkana, een bijzonder hete en droge streek. De regering beweerde dat de laag het hele land zeventig jaar lang van water zou kunnen voorzien.

En meer recent kondigden de Verenigde Staten de ontdekking aan van vijf watervoerende lagen in Niger, een van de meest waterschaarste landen van Afrika. De lagen bevatten meer dan 600 miljard kubieke meter water. Om dat in perspectief te plaatsen: de huidige vraag naar water in Egypte is 114 miljard kubieke meter water per jaar.

Dergelijke nieuwsberichten zijn zeker welkom. Door het veranderende klimaat en de toenemende vraag van een groeiende bevolking staan veel van Afrika’s oppervlaktereserves – zoals dammen en rivieren – onder druk. Ze worden te veel gebruikt en raken langzaam maar zeker uitgeput.

Alternatieve waterbronnen, zoals watervoerende lagen, moeten dus worden onderzocht. Op basis van de geologie van Afrika weten we dat dergelijke lagen veel voorkomen op het hele continent. Maar als expert op het gebied van grondwater en watervoerende lagen wil ik benadrukken dat ze lang niet altijd zullen helpen om waterschaarste aan te pakken. Zo bleek uit eerste onderzoeksresultaten dat de Turkana-watervoerende laag in Kenia ongeschikt was voor gebruik, omdat het water te veel zout bevat.

Het is belangrijk om rekening te houden met deze uitdagingen, ook om de verwachtingen te temperen. Dat is ook nuttig voor planners en overheden, omdat zij andere manieren moeten bedenken om het probleem van waterschaarste te omzeilen.

Het volume grondwater dat wordt vastgehouden in Afrikaanse watervoerende lagen wordt geschat op 0,66 miljoen kubieke kilometer. Dat is meer dan honderd keer de jaarlijkse zoetwatervoorraad in dammen en rivieren, en twintig keer de voorraad die is opgeslagen in de meren van Afrika.

MEEST GELEZEN

• 1
  Europa verwijdert recordaantal oude dammen en laat rivieren weer stromen
• 2
  ‘Mensen vroegen mij of ik Hutu of Tutsi ben, maar thuis spraken we daar niet over’
• 3
  Wordt Latijns-Amerika een nieuwe AI-hub?

Uiteenlopend

De vorm en omvang van een watervoerende laag worden bepaald door het gesteente onder het aardoppervlak. Sommige lagen hebben de vorm van een grot en houden op grote schaal water vast. Ze kunnen variëren van enkele meters dik tot honderden meters, met meerdere lagen. Ze kunnen zich kilometers ver uitstrekken of heel lokaal zijn.

De grootste hoeveelheden grondwater in Afrika zijn te vinden in grote watervoerende lagen in Libië, Algerije, Egypte en Soedan.

En het water kan er ook op verschillende manieren in terechtkomen. Sommige lagen worden aangevuld met nieuwe regen, andere bevatten oude of zelfs historische regenval. In Afrika worden de meeste lagen gevonden op minder dan 50 meter diepte.

Veel van de watervoerende lagen in Afrika strekken zich uit over landsgrenzen, en dat betekent dus dat landen de watervoorraad moeten delen. De grootste hoeveelheden grondwater in Afrika zijn te vinden in grote watervoerende lagen in Libië, Algerije, Egypte en Soedan.

Er zijn verschillende manieren om die reserves te gebruiken: met de hand gegraven putten en boorputten, maar ook natuurlijke bronnen.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

 eMO*: 1 keer per week het beste van MO*  MO*Mail: 3 keer per week het beste van MO*  Achter het verhaal  Ik ga akkoord met het privacybeleid *

Anti-spam code:

Grondwater oppompen

Verschillende landen hebben al stappen ondernomen om hun grondwaterlagen aan te boren. Zuid-Afrika heeft bijvoorbeeld twee enorme lagen. De grootste strekt zich uit van Kaapstad tot Gqeberha, een stad 750 kilometer verderop. De geologische formatie bestrijkt een gebied ter grootte van 37.000 vierkante kilometer en varieert in dikte tussen 900 en 4000 meter. De tweede grote laag is Cape Flats ten zuidoosten van Kaapstad.

Tegen 2036 zal er zo’n 5 miljard rand (260 miljoen euro) geïnvesteerd worden om de lagen aan te boren. Samen zullen ze de helft van de capaciteit halen van de Berg River-dam, die nu bijna een vijfde van het waterverbruik in Kaapstad voor zijn rekening neemt.

Een tweede enorme laag op het continent, die enkel historische water bevat, is de Nubian Sandstone-laag in Noord-Afrika. De laag strekt zich uit over zo’n 2 miljoen vierkante kilometer in Libië, Egypte, Soedan en Tsjaad. Ze bevat meer dan 150.000 kubieke kilometer grondwater, meer dan de Nijl in vijfhonderd jaar naar de zee voert. De landen hebben een akkoord over billijk gebruik van het water.

Uitdagingen

Maar watervoerende lagen zijn geen mirakeloplossing. Er zijn heel wat factoren om rekening mee te houden als ze als waterbron gebruikt worden.

Afstand

De eerste is de afstand tussen de bron en de plekken waar water nodig is. In Afrika wordt die afstand op veel plekken overbrugd door vrouwen die emmers over vele kilometers dragen. De aanleg van pijpleidingen kan duur en omslachtig zijn. Bovendien vormt de diepte van de lagen vaak een uitdaging.

Kwaliteit

De kwaliteit van het water in de lagen is niet altijd goed genoeg. Soms is het ook vervuild door menselijke activiteiten, en soms neemt het water de eigenschappen over van de grond errond.

De waterlaag bij het Zuid-Afrikaanse Gqeberha is een voorbeeld. De laag levert bijna 100 liter per seconde op. Maar het ijzergehalte ligt boven de standaard, en het water moet behandeld worden voor het drinkbaar is.

Niet-duurzaam gebruik

Overmatig oppompen komt steeds meer voor in sommige gebieden, met name steden. In Kaapstad en Nairobi worden honderden bronnen geboord voor de inwoners. Op sommige plaatsen is al sprake van bronnen die droog staan of snel dalende waterniveaus.

Industriële activiteit, landbouw en chemische lekken kunnen ook de waterkwaliteit schaden.

En als er te veel wordt opgepompt, kan zeewater in het grondwater terechtkomen. Zeewater is dichter dan zoetwater en komt in de plaats van het opgepompte water. Dat heeft verregaande gevolgen, zowel voor de opslagcapaciteit van de laag als voor de waterkwaliteit. Het wordt vastgesteld in sommige waterlagen dicht bij de kust, en het is erg moeilijk op te lossen.

Waternoden

Ondanks die bezorgdheden hebben waterlagen de capaciteit om te voorzien in water in bijna alle delen van Afrika. Grondwater is deel van de oplossing om waterschaarste aan te pakken, maar het is lang niet de enige oplossing. En het gebruik moet beperkt blijven om de bron tot lang in de toekomst te kunnen gebruiken.

Deze analyse is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.