Het einde van de ontwikkelingssamenwerking?

Een pleidooi voor een nieuwe mondiale solidariteit

De ontwikkelingssamenwerking staat onder druk. Dat is helemaal niet nieuw en het hoeft ons niet te verbazen noch te verontrusten. Nog vóór de onafhankelijkheid van de Afrikaanse staten, in de jaren 1950, bestond er al ernstige twijfel over de mogelijkheid om ontwikkeling extern te ondersteunen. In de jaren 1960 werd in Latijns-Amerika de ‘dependenciatheorie’ ontwikkeld, die stelde dat onderontwikkeling het gevolg was van de verplichte integratie van achtergestelde landen in een kapitalistische mondiale handelsrelatie. Nog iets later ontstond de ‘post-developmentstroming’, die niet enkel het kapitalisme maar het hele ontwikkelingsidee zelf verwierp. Ontwikkeling kwam neer op ‘verwestersing’ en daarom moest er niet langer worden gezocht naar alternatieve ontwikkelingsvormen, maar naar een alternatief voor ontwikkeling.

In de jaren 1980 raakte het ontwikkelingsdenken hoe dan ook in een impasse. Marxisten, neomarxisten, feministen en opkomende groenen probeerden hun eigen accenten te leggen, maar het lukte niet meer om een samenhangende theorie op te stellen. De pogingen van de Verenigde Naties (VN) om te komen tot een eengemaakte benadering waarin economische en sociale ontwikkeling samenkwamen, liepen uit op een hopeloze mislukking. De crisis van de buitenlandse schuldenlast die in 1982 in Mexico begon, luidde het tijdperk van de structurele aanpassingen in. Hoe nefast het neoliberale gedachtegoed inmiddels ook is gebleken, het heeft ons sindsdien niet meer verlaten en treft nu trouwens ook West-Europa.

Al die sterke politieke stromingen hadden in feite meer ‘ontwikkeling’ dan ‘samenwerking’ op het oog en waren zeer sterk beïnvloed door de rijke landen, maar wie het een zegt komt automatisch uit bij het ander. Ik wil in deze paper analyseren hoe de betekenis van het begrip ontwikkeling de afgelopen jaren voortdurend is gewijzigd en hoe het concept uiteindelijk totaal ondermijnd is geraakt. Met de term samenwerking is precies hetzelfde gebeurd. Ik wil ook aangeven hoe de bestaande ontwikkelingssamenwerking irrelevant is geworden in de nieuwe gewijzigde geopolitieke, economische, sociale en ecologische context. Maar dat betekent niet dat er geen solidariteit meer kan of moet bestaan. De ongelijkheid in de wereld is zo groot geworden dat we zeker niet langer kunnen pleiten voor een wereldwijde klassensolidariteit en dat we evenmin kunnen denken dat de regels van de markt het noodzakelijke evenwicht zullen herstellen. Dag na dag blijkt steeds duidelijker dat er wel degelijk een strijd kan worden gevoerd om de grote en niet-duurzame ongelijkheid te verkleinen. Vanuit het oogpunt van de politieke stabiliteit is ongelijkheid immers een veel groter probleem dan armoede. En onze ontwikkeling stuit hoe dan ook op de
grenzen van de draagkracht van de aarde.

Deze MO*paper is gebaseerd op een analyse van het vertoog over ontwikkeling en werd aangevuld met ervaringen uit de praktijk bij contacten met Afrikaanse kaderleden en samenwerking met tal van sociale bewegingen van boeren, vrouwen, inheemse volken, … in het Wereld Sociaal Forum.

Over de auteur

Francine Mestrum is doctor in de sociale wetenschappen, gespecialiseerd in de ontwikkelingsproblematiek en vooral in het onderzoek naar armoede, ontwikkeling en internationale organisaties. Zij doceerde lang aan het HIVT / RUCA (thans Hogeschool Antwerpen). Zij was lector aan de Université Libre de Bruxelles en gastdocente aan de Universiteit Gent. Zij is lid van de internationale raad van het Wereld Sociaal Forum. In haar eerste boek ‘Globalisering en armoede. Over het nut van armoede in de nieuwe wereldorde’ (EPO, 2002) analyseert ze het discours van internationale organisaties (VN, Wereldbank, UNDP) over armoede op basis van hun officiële documenten en toont ze aan dat de strijd tegen armoede tegengesteld is aan sociale ontwikkeling. In ‘Ontwikkeling en Solidariteit’ (EPO, 2010) brengt ze een analyse van de tekorten van het ontwikkelingsdenken en -handelen en roept ze op om af te stappen van het denken over hulp en armoedebestrijding ten voordele van een handelen vanuit gelijkheid en solidariteit. Meer info over haar huidige activiteiten: www.globalsocialjustice.eu

Over de MO*papers

MO*papers is een serie analyses die uitgegeven wordt door Wereldmediahuis vzw. Elke paper brengt fundamentele informatie over een tendens die de globaliserende wereld bepaalt. MO*papers worden toegankelijk en diepgaand uitgewerkt. MO*papers worden niet in gedrukte vorm verspreid. Ze zijn gratis downloadbaar op www.mo.be. Bij het verschijnen van een nieuwe paper wordt een korte aankondiging gestuurd naar iedereen die zijn of haar e-mailadres bezorgt aan mopaper@mo.be (onderwerp: alert)