20 duotickets te winnen voor "Silence", de nieuwe film van Martin Scorsese

‘Bid met je ogen open.’ Dat is de opdracht, de les, die Martin Scorsese deelt met ons en de personages van Silence. Het verhaal van de gretige jonge Portugese jezuïet Rodrigues die samen met zijn ietwat sceptische missionarisvriend Garupe in het Japan van de 17de eeuw op zoek gaat naar zijn vermoeide leermeester Ferreira weerspiegelt de huidige tijdsgeest. 

We zien gemeenschappen die een dovemansgesprek voeren, culturen die blind botsen, geloof dat gevangen lijkt in een geweldspiraal en een God die zich schijnbaar hult in oorverdovende stilte. Maar ook de onderdrukking van minderheden, de blijvende impact van kolonialisme en de terreur van martelaarschap. 

Ondanks die verankering in een zowel historische als universele realiteit is Silence meer dan de geschiedenis van de evangelisatie van Japan. Het is vooral het verhaal van een gewetens- en geloofscrisis die speelt in de geest van gelovigen die geconfronteerd worden met een morele keuze waarbij ze het profane en het sacrale moeten wikken en wegen. 

Scorsese is tegelijk missionaris en zondaar, gelovige en agnost, en behoort tot de Jean Renoir-school van filmmakers: ieder individu heeft zijn redenen. Elke actie kan enkel begrepen worden wanneer de intenties en de context duidelijk worden. 

Wat Ferreira onder druk van de Japanse overheid doet, lijkt het opgeven van zijn geloof en zelfs heiligschennis. Ondenkbaar voor een missionaris. Tot Rodrigues in Ferreira’s schoenen staat – onschuldigen dreigen gedood te worden (‘Laat je geloof los of ze sterven’) – en hij beseft dat de omstreden actie ook een (positieve) keuze is om levens te redden. En egocentrisme (een Japanner heeft het over ‘uw egoïstische droom van een christelijk Japan’) inruilt voor altruïsme. Want ‘Christus had verzaakt voor hen’, de onschuldige gelovigen die dreigen te boeten voor de koppigheid van buitenstaanders die martelaarschap als verlossing zien. 

Het besef dringt door dat ‘missionariswerk een lelijke vrouw is’. De twijfel groeit. Vertaler Kichijiro lijkt laf – telkens opnieuw verloochent hij zijn geloof om in leven te blijven – maar vernedering is de zware prijs die hij moet betalen. ‘Waarom is er geen plaats voor een zwakke persoon in onze wereld?’ vraagt hij. ‘Waarom ben ik niet geboren in een tijd zonder vervolging? Ik zou een geweldig christen zijn geweest.’

Slow cinema die onder de huid kruipt en blijft nazinderen

Het door Scorsese aan ‘Japanse christenen en hun pastors’ opgedragen Silence opent als een poëtische, trage en haast stomme meditatieve film. Tot gewelddadige beelden de rust en stilte verstoren: sommige gelovigen worden onthoofd, anderen verdrinken aan een kruis in de branding van de zee, boeren en missionarissen worden verplicht hun voet te zetten op een fumie (koperen beeltenis van Christus) en gevangenen worden gemarteld, geblinddoekt met het hoofd naar beneden in een put gehangen. 

Gruwelijke, ‘sterke’ beelden die door de machthebbers geënsceneerd worden om via angst en terreur geloof uit te drijven. Maar deze ‘cinema’, deze ontkerstening werkt niet. Geloof overleeft op mysterieuze wijze zelfs op plaatsen (‘voor Japanners is er niets buiten de natuur’) waar het niet lijkt te kunnen wortelen.

Hoezeer de arrogantie, de zelfverzekerdheid, het etnocentrisme en het superioriteitsgevoel van de missionarissen een deuk krijgt, blijkt uit de relatie tussen Rodrigues en Kichijiro. Aanvankelijk is Rodrigues de hoeder van Kichijiro, maar de rollen worden uiteindelijk omgekeerd. Daardoor ontdekt de missionaris dat geloof verbonden is met het aanvaarden van de eigen (menselijke) zwakte en niet van bovenuit verspreid kan worden. ‘Er is zoveel te delen, het is niet nodig te overtuigen’ zet hem aan om zich te integreren in zijn ‘kudde’. Niet langer als priester nadat hij, om hun levens te redden, op de fumie getrapt heeft. Een offer dat hij brengt na een lange strijd (‘Mijn God, ik heb tegen uw stilte gevochten’) en van hem een ander soort martelaar maakt. 

In een epiloog regelt Rodrigues als ambtenaar voor de shōgun de handel met Europa. Hij waakt over de import van religieuze symbolen. Wat er zich in zijn geest afspeelt blijft een mysterie. 

Silence is immers meer een naturalistisch dan een lyrisch spiritueel epos dat twijfel en geloof laat samenvallen en daarbij uitkomt bij vragen en niet bij antwoorden. Slow cinema die onder de huid kruipt en blijft nazinderen.

MO* mag -met dank aan Filmmagie, Sphinx en Paradiso Filmed Entertainment- 20 duotickets weggeven voor de avant-première op dinsdag 14 februari om 19u30 in cinema Sphinx in Gent. Vul het webformulier in. De winnaars worden via e-mail verwittigd.