Fraude en corruptie kunnen uw gezondheidszorg schaden

‘We weten wat we moeten doen om de gezondheid in Mozambique te verbeteren, we weten alleen nog altijd niet hoe’, zegt een Europese diplomaat in Maputo. Enkele jaren geleden versterkten allerlei donoren de overheid, vandaag is er opnieuw versnippering. En dat is jammer, zegt Geert Bourgeois.

CC Gie Goris (BY NC 2.0)

 

‘In 2012 werd ik doodziek. Ik was jong, alleen en had kleine kinderen om voor te zorgen. Maar dankzij de medicijnen en de opvang in dit centrum overleefde ik aids. Ik leerde opnieuw te leven, te dromen en te studeren.’ De vrouw die haar korte getuigenis geeft, blaakt van vitaliteit en strijdlust. Ze is letterlijk levende reclame voor een sterkere gezondheidszorg. Maar de individuele succesverhalen contrasteren met de enorme uitdagingen die er blijven voor de gezondheidszorg in Mozambique. ‘Vooruitgang is afhankelijk van een duidelijk beleid op het allerhoogste niveau’, zegt de diplomaat. ‘Zeker als het gaat om de seksuele en reproductieve gezondheid van vrouwen, meisjes en adolescenten.’

Enkele jaren geleden was Mozambique een echte donor darling en kon de regering niet alleen rekenen op veel hulpgeld voor allerlei ontwikkelingsprojecten, maar ook op directe steun voor haar eigen beleid. Die wonderjaren zijn definitief voorbij. Ontwikkelingssamenwerking blijft een zoektocht die door een mijnenveld van persoonlijke, economische en politieke belangen loopt.

De grote krimpbeweging

Er zijn fotogenieke manieren om ontwikkelingsgeld te besteden. Een project met kinderen, bijvoorbeeld, of beter nog iets met meisjes die onderwijs krijgen in plaats van als puber uitgehuwelijkt te worden. Gezondheidscentra behoren daartoe, net als sensibiliseringcampagnes rond seksualiteit op middelbare scholen -om enkele voorbeelden te noemen die we deze week in Mozambique bezochten. En er zijn bestedingen die alleen saaie plaatjes en dikke rapporten lijken op te leveren. Prosaude in Mozambique is een voorbeeld van deze laatste categorie.

In 2013 ontving Mozambique 2313 miljoen dollar aan bilaterale ontwikkelingshulp, maar in 2015 was dat teruggevallen tot 1815 miljoen dollar

Op donderdag 24 augustus ondertekende Vlaams minister-president Geert Bourgeois een nieuw Memorandum of Understanding met de Mozambikaanse minister van Gezondheid Nazira Abdula. Daarmee vernieuwt de Vlaamse regering een engagement dat eigenlijk al loopt sinds 2005. De Vlaamse ontwikkelingssamenwerking met Mozambique is jaarlijks goed voor 5 miljoen euro en wordt helemaal geconcentreerd op de gezondheidssector. Marleen Temmerman, die al vele jaren actief is in de gezondheidszorg in Mozambique en er ooit het International Center for Reproductive Health opstartte, beklemtoonde dat Vlaanderen trots mag zijn op ontwikkelingshulp en op de concrete projecten die gesteund worden. Om die steun in context te plaatsen: in 2013 ontving Mozambique 2313 miljoen dollar aan bilaterale ontwikkelingshulp, maar in 2015 was dat teruggevallen tot 1815 miljoen dollar, waarvan 581 miljoen dollar naar gezondheidsprojecten ging -ongeveer de helft van het totale budget. Het slechte nieuws is dat een snel groeiend deel van die hulpgelden niet ingezet worden binnen het overheidsbudget, waardoor de versnippering opnieuw dreigt toe te nemen.

CC Gie Goris (BY NC 2.0)

 

Het belang van gezondheid

Kindersterfte (onder 5 jaar) is sterk teruggelopen van 240 per 1000 geboortes in 1990 naar 79 op dit moment), maar blijft te hoog.

Ook moedersterfte is verminderd tot 408 op 100.000. De helft van 18-jarige meisjes is al getrouwd en/of moeder. Gemiddelde vruchtbaarheid van vrouwen blijft met 5,9 kinderen extreem hoog.

Hiv/aids neemt toe. Op dit moment is 13,2 procent van de 15-49jarigen seropositief. Elke dag komen er 200 nieuwe gevallen bij.

43 procent van de min-vijfjarigen lijdt onder chronische ondervoeding, 40 procent heeft malaria

In 2015-16 werden er 8000 gevallen van cholera vastgesteld in Mozambique

In de provincie Tete is er 1 dokter per 39.681 inwoners. In de hoofdstad Maputo is dat 2485. En in België 341

Klimaatverandering wordt voelbaar in de gezondheidssector, bv door toename malaria, dengue en andere ziekten die te maken hebben met hogere temperaturen

Een kleine helft van dat de Vlaamse steun wordt ingebracht in Prosaude, een fonds dat het overheidsbeleid in de gezondheidszorg financiert. In de hoogdagen van Prosaude zorgden 16 donoren voor een budget van meer dan 100 miljoen euro per jaar, maar de voorbije jaren zakte het budget en het aantal donorlanden dat bijdroeg tot het gezondheidsfond stelselmatig. In 2014 ging het om 85 miljoen euro, in 2016 bleef er nog 28 miljoen euro over. Voor 2017 is er nog maar 11 miljoen euro in het fonds, inclusief de recent toegezegde 2 miljoen van Vlaanderen en de 7 miljoen van Ierland.

Geschonden vertrouwen

Het bodembedrag in 2016 was niet alleen het gevolg van een slinkend geloof in het ondersteunen van overheden, maar had rechtstreeks te maken met het enorme corruptieschandaal dat het jaar voordien uitgebracht werd. Die corruptie had weliswaar iets te maken met de gezondheidssector en er werd geen geld uit Prosaude gebruikt voor andere doeleinden dan afgesproken, maar het vertrouwen in de Mozambikaanse regering en haar capaciteit voor goed bestuur was wél gezonken.

Het schandaal draait rond 2,2 miljard dollar aan leningen die verleend werden door Credit Suisse en VTB aan drie bedrijven die gecontroleerd werden door de inlichtingendienst SISE: het Mozambikaanse tonijnbedrijf Ematum leende 850 dollar, ProIndicus 622 miljoen dollar en MAM (Mozambique Asset Management) 535 miljoen.

De problemen met die leningen waren veelvoudig, blijkt uit het rapport dat twee maanden geleden afgeleverd werd door de gespecialiseerde firma Kroll. Zo werden er vissersboten die eigenlijk 2 miljoen dollar kosten bij Privinvest Shipbuilding en Abu Dhabi Mar aangekocht voor wel 22 miljoen dollar. Kroll schat dat er in totaal wel voor 750 miljoen dollar te veel aangerekend werd. De veronderstelling is dat dat geld terechtgekomen is op de bankrekeningen van tussenpersonen, hoge ambtenaren van SISE en andere betrokkenen – maar het Kroll-rapport kan daarover geen uitsluitsel geven omdat verschillende spelers geweigerd hebben mee te werken aan het onderzoek.

Wat het hele schandaal dodelijk maakte voor de geloofwaardigheid van de Mozambikaanse regering, was de ontdekking dat er voor deze frauduleuze leningen een geheime staatsgarantie gegeven was.

Investeren in publieke zorg

CC Gie Goris (BY NC 2.0)

 

Dat leidde bij heel wat donoren tot de vrees dat hulpgeld dat via algemene of sectorale budgetsteun (zoals Prosaude) geïnvesteerd werd in de Mozambikaanse overheid in een zwart gat van schulden of fraude zou verdwijnen. Multilaterale organisaties schortten de samenwerking met de Mozambikaanse regering op en ook de Vlaamse regering verschoof in 2016 haar ontwikkelingsmiddelen van Prosaude naar steun voor niet-gouvernementele projecten.

Tegelijk waren er al vanaf 2014 onderhandelingen met de Mozambikaanse overheid over een nieuwe overeenkomst -Prosaude III- die na alle turbulenties over het schuldenschandaal dit jaar afgerond werden. In april tekende het ministerie van Gezondheidszorg de MoI voor Prosaude III met Zwitserland, Ierland, Denemarken, Unicef en het VN-Bevolkingsfond Unfpa. Deze week werd Vlaanderen dus de zesde partner in dit afgeslankte, maar nog steeds cruciale fonds voor de ondersteuning van de publieke gezondheidszorg in Mozambique.

De Vlaamse overheid koos er dus, in tegenstelling tot de Nederlandse die wel mee onderhandelde over en zwaar woog op de nieuwe overkomst maar vervolgens liet weten dat ze die zelf niet zou ondertekenen, om deze samenwerking te vernieuwen.

Geert Bourgeois: ‘Ik zie geen reden om twee parallelle of zelfs concurrerende structuren op te zetten.’

Op onze vraag waarom, antwoordt Geert Bourgeois: ‘Omdat ons basisprincipe is dat we onze samenwerking afstemmen op de keuzes van het land en de overheid waarmee we samenwerken. Dat vermindert ook de administratieve lasten voor een overheid die al zwaar onder druk staat. Essentieel is natuurlijk een goede monitoring van uitgaven en resultaten. Dat heb ik zowel in mijn contacten met de minister van Gezondheid als met de president aangebracht. En beiden hebben me verzekerd dat ze zich erg zullen inspannen om transparantie en controle te vergroten. Ik zie dan ook geen reden om twee parallelle of zelfs concurrerende structuren op te zetten.’

CC Gie Goris (BY NC 2.0)

 

Bourgeois verwijst met die opmerking naar de Global Finance Facility (GFF), een mondiaal initiatief van de Wereldbank om gezondheidszorg voor moeders, kinderen en adolescenten te verbeteren. Het GFF lijkt te resulteren in minder bereidheid om in nationale structuren te investeren, terwijl het in Mozambique intussen nog ver van implementatie is. De voornaamste financiers van het GFF zijn momenteel Noorwegen (USD 600 miljoen), Canada (USD 220 miljoen), de Verenigde Staten, Bill and Melinda Gates Foundation (USD 75 miljoen), Verenigd Koninkrijk (USD 180 miljoen), Japan (USD 190 miljoen) en Merck for Mothers (USD 10 miljoen).

Een ander pijnpunt in de Mozambikaanse gezondheidszorg is de concurrentie om goed personeel. De overheid signaleert dat de eerste zeven maanden van dit jaar er al 384 gekwalificeerde mensen uit de publieke sector overgestapt zijn naar ngo’s of donororganisaties.

De donoren zwijgen

Bourgeois had tijdens zijn verblijf in Mozambique politieke contacten met onder andere de president en de ministers van Buitenlandse Zaken en van Gezondheidszorg, en deed verschillende terreinbezoeken, maar hij sprak ook met diverse andere donoren, van vertegenwoordigers van donoren als Ierland en Zwitserland over multilaterale donoren als de Wereldgezondheidsorganisatie en ngo’s zoals Pathfinder, International Center for Reproductive Health en Viva Africa.

‘Als enkele belangrijke donoren hun gewicht gooien achter de eis om deze frauduleuze schulden minstens gedeeltelijk te schrappen, dan zou dat een echte opsteker betekenen’

Tijdens de discussies waarbij wij aanwezig waren, bracht geen enkele van de deze donoren de vraag te berde of de 2,2 miljard dollar wel afbetaald moet worden door de Mozambikaanse staat. Nochtans is dat voor de komende jaren een cruciale vraag voor het overheidsbudget. Het Amerikaanse Centre for Public Integrity stelde onlangs dat ‘de Mozambikaanse staat de schulden die aangegaan werden door de drie bedrijven niet moet terugbetalen aangezien ze in elk geval niet ten resulteerden in voordelen voor de Staat. De staatswaarborgen die voor deze leningen werden gegeven, gingen in tegen de grondwet van de republiek en moeten daarom ongeldig verklaard worden, zodat ze niet ingeroepen kunnen worden om de schuld af te wentelen op de staat’.

Een belangrijk argument tégen het volledig afbetalen van de schulden is in elk geval dat de kredietverstrekkende banken hun werk niet goed gedaan hebben. VTB lijkt geen inspanningen gedaan te hebben om de leningen te screenen, terwijl Credit Suisse alle voorwaarden zoals een goedkeuring van de Nationale Bank en melden aan het IMF heeft laten vallen. Mozambique-expert Joseph Hanlon stelt in een commentaar op het Kroll-rapport dan ook dat donoren een actieve rol zouden kunnen of moeten spelen in het debat over de schulden: ‘Als enkele belangrijke donoren hun gewicht gooien achter de eis om deze frauduleuze schulden minstens gedeeltelijk te schrappen, dan zou dat een echte opsteker betekenen voor degenen binnen de regering of de regerende partij die deze overtuiging toegedaan zijn.’

De vraag is dus: waarom zwijgen de donoren hierover? Volgens enkele sleutelspelers wordt er intern wél over gediscussieerd, maar wordt er extern niet over gecommuniceerd. Het is dus afwachten of er een gezamenlijk standpunt komt, of dat tegen de belangen van de financiële wereld in durft te gaan, en of het vervolgens ook impact zou hebben.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.