Syriërs in Egypte: vluchtelingen met een toeristenstatuut

Eerst omarmd, daarna verworpen. De Syrische vluchtelingen in Egypte hebben woelige tijden meegemaakt. De rust is teruggekeerd, maar hun situatie is erg fragiel.

  • © Samira © Samira
  • © Samira Bendadi © Samira Bendadi
  • © Samira Bendadi © Samira Bendadi

‘W e wonen hier al vier jaar’, zegt Ahmed. ‘We hebben het hier goed’, antwoordt Soleiman als ik vraag naar hun situatie in Egypte. De twee jonge mannen komen uit Damascus. Ook daar runden ze een restaurantje. ‘In dezelfde stijl als dat van hier’, zegt Soleiman. De woorden zijn schaars. Hun glimlach is breed en een streepje verdriet, of misschien is het schroom, valt van hun gezicht af te lezen. Beide mannen stonden erop om me van hun gerechten te laten proeven. Ik krijg falafel aangeboden. De gerechten zijn niet alleen typisch Syrisch en heerlijk, de prijzen zijn ook heel laag.

‘De Syriërs hebben gezorgd voor de heropleving van de economische activiteit’

Het is hier de Syrische wijk van 6 oktober City, de stad die president Anwar Sadat oprichtte in 1977, op 35 kilometer afstand van Caïro. Hier wonen volgens de cijfers van het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen UNHCR, 37.485 Syrische vluchtelingen. Het zijn geregistreerde vluchtelingen, niet iedereen is in dit aantal opgenomen. Meteen is dit, na Caïro waar meer dan 60.000 Syrische vluchtelingen zich hebben gevestigd, de grootste concentratie van Syriërs in Egypte.

‘De huur is hier lager dan in Caïro. Dat verklaart veel’, zegt Mohamed Saeed, advocaat en verantwoordelijk voor de afdeling van de Egyptische Commissie voor de Rechten en Vrijheden (ECRF) in Alexandria, een mensenrechtenorganisatie die ook zich het lot van minderheden en vluchtelingen aantrekt.

In dat stoffige deel van de stad, die bekend staat voor haar grote industriële zone, is een hele winkelstraat uit de grond gestampt. Het belangrijkste product hier is voedsel en de belangrijkste activiteit is gastronomie. ‘De Syriërs hebben gezorgd voor de heropleving van de economische activiteit in deze stad’, zegt Mohamed Saeed.

Officiële cijfers en werkelijke aantallen

Volgens de officiële cijfers van UNHCR wonen er in Egypte in totaal 197.000 vluchtelingen. 118.000 onder hen zijn Syriërs. Het gaat hier om mensen die door de VN-vluchtelingenorganisatie geregistreerd zijn. Volgens Mohamed Saeed wordt ‘het echte aantal van de Syrische vluchtelingen rond de 300.000 geschat’. Dat is een pak minder dan het aantal Syriërs dat na het uitbreken van de burgeroorlog naar Egypte vluchtte. ‘Eind 2012 waren er meer dan een half miljoen Syrische vluchtelingen aanwezig in Egypte’, aldus de advocaat. Toen was er geen visum vereist.

© Samira Bendadi

 

Maar de ommezwaai kwam er na de gebeurtenissen van september 2013. Na de coup van huidig president Sisi en de protesten die daarop volgden, werden de Syrische vluchtelingen als zondebok gebruikt. Ze werden ervan beschuldigd de Moslimbroeders te steunen. Ze werden door de media gedemoniseerd en dat heeft velen onder hen ertoe aangezet om het land te verlaten richting Turkije of illegaal de zee over te steken richting Europa.

‘Dat niet iedereen geregistreerd is, heeft te maken met het feit dat heel wat Syriërs al voor het uitbreken van de oorlog in Egypte waren, zoals studenten en zakenlui’, zegt Tarik Argaz, woordvoerder van het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen UNHCR in Cairo. ‘Maar de grootste oorzaak is dat veel mensen het voor september 2013 het niet nodig achten om langs het Hoge Commissariaat te gaan, want de houding van zowel de staat als de bevolking was gunstiger’, vult Mohamed Saeed aan.

Geen vluchtelingenstatuut

Egypte is één van de landen die de Conventie van Genève in 1951 ondertekend hebben, maar het heeft het vluchtelingenverdrag nooit in nationale wetten vertaald. Egypte heeft in 1954 een overeenkomst afgesloten met het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties. Volgens die overeenkomst is de organisatie verantwoordelijk voor de registratie en de erkenning van vluchtelingen.

Eénmaal geregistreerd door UNHCR, krijgen de vluchtelingen een kaart die 18 maanden geldig is. Daarmee kunnen ze dan naar de Egyptische autoriteiten stappen om toegang te krijgen tot bepaalde voorzieningen zoals onderwijs en gezondheidszorg. De mogelijkheden die een vluchteling heeft zijn bepaald door bilaterale akkoorden en variëren naargelang het land van herkomst.

‘Er zijn drie manieren om legaal in het land te verblijven’, legt Mohamed Saeed uit. ‘ Je krijgt een verblijfsvergunning door huwelijk, als student of als je een toeristisch project op poten zet. De grondwet zegt dat de politieke vluchteling dezelfde rechten heeft als andere burgers maar in de praktijk is dat niet het geval’.

Een toeristenstatuut

Vóór het uitbreken van de Arabische Lente in 2011 waren er in Egypte een kleine 50.000 vluchtelingen. Ze waren vooral afkomstig uit Zuid-Soedan, Somalië en Eritrea. Een klein deel kwam uit Yemen en Irak. Er waren ook heel wat Libische studenten.

‘Er zijn Syrische studenten die hier hun eerste jaar hebben gedaan. Ze zijn al afgestudeerd en zijn op de bank van de werkloosheid gaan zitten’

Na 2011 kwamen er meer Libiërs het land binnen en natuurlijk enorm veel Syriërs. ‘Toen was er voor de Syriërs geen visum vereist. De Syrische vluchtelingen vallen onder de verblijfswet die ten tijde van de Verenigde Arabische Republiek werd uitgevaardigd’. (De Verenigde Arabische Republiek was de unie tussen Syrië en Egypte die de twee landen tot één staat verenigde tussen februari 1958 tot 28 september 1961).

‘De Syriërs krijgen een verblijfsvergunning die om de zes maanden moet hernieuwd worden. Ze hebben een toeristenstatuut. Ze hebben toegang tot onderwijs en gezondheidszorg, maar hebben geen recht op werk’, zegt de advocaat van de Egyptische Commissie voor de Rechten en Vrijheden. ‘Egypte heeft zich bij de ondertekening van de Conventie van Genève onthouden wat het recht op werk betreft’, zegt Tarik Argaz, communicatieverantwoordelijke van het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen in Caïro.

De situatie nu is dat de Syrische vluchtelingen allemaal illegaal werken. Hun handelszaken worden niet geregistreerd. Dat is niet goed voor de vluchtelingen maar ook niet voor de staat, vindt Mohamed Saeed.

‘De Syrische vluchtelingen ondergaan dezelfde sociale en economische situatie als de Egyptenaren. Op dat vlak is er geen verschil’, zegt Tarik Argaz van UNHCR. ‘Maar we zitten ondertussen al vijf jaar in deze situatie. Er zijn Syrische studenten die hier hun eerste jaar hebben gedaan. Ze zijn al afgestudeerd en zijn op de bank van de werkloosheid gaan zitten naast hun Egyptische broeders’, zegt Mohamed Saeed.

‘Er zijn twee categorieën Syriërs’, zegt van zijn kant Syrisch advocaat en mensenrechtenactivist Firas Haj Yehia. ‘Er zijn de rijken, het zijn zakenlui en ze vormen ongeveer 20 procent van het totale aantal Syriërs in Egypte en er is de rest. Mensen met beperkte middelen’.

De rijken zetten zich volgens Haj Yehia te weinig in voor hun armere landgenoten. ‘Ze beweren bang te zijn om in moeilijkheden te geraken met het regime in Syrië en met de Egyptische autoriteiten. Maar dat is onzin natuurlijk’, zegt hij.

© Samira Bendadi

 

De zondebok

De demonisering van de Syrische vluchtelingen in de nasleep van de coup op Mohamed Morsi, heeft mensen die zich al hadden geïnstalleerd en een eigen zaak hadden opgestart, ertoe aangezet om nieuwe oorden op te zoeken. Velen zijn toen via de zee naar Europa getrokken.

Meer dan de helft van de Syrische vluchtelingen die de boot namen waren vrouwen en kinderen

‘De smokkelaars hebben natuurlijk misbruik gemaakt van de situatie en hebben de prijzen fors verhoogd. Elke boot kan tussen honderd en honderdvijftig mensen aan boord hebben. De prijzen variëren naargelang de plaats die je wilt en de soort bescherming die je je kunt veroorloven. Een rit brengt de smokkelaar ongeveer vijfhonderdduizend dollar op. Tussen april en oktober vertrekken er dagelijks vijf à zes boten richting Italië. Slechts tien procent van de boten wordt onderschept’, zegt Mohamed Saeed.

Meer dan de helft van de Syrische vluchtelingen die de boot namen, waren vrouwen en kinderen. In Egypte ligt het aantal Syrische vrouwen, kinderen en ouderen hoger dan het aantal mannen. ‘De mannen zijn ofwel achtergebleven door de oorlog of ze zijn verder getrokken op zoek naar andere oplossingen. Ze sturen wel geld naar hun familie hier’, zegt Mohamed Saeed.

Tot eind oktober was er in Egypte geen wet die de illegale immigratie criminaliseerde. Wie aangehouden werd, kwam even later vrij. Nu is er een wet die vooral de smokkelaars criminaliseert. ‘Dat is een goede wet’, zegt de advocaat. ‘Maar het is afwachten of die ook correct wordt toegepast’.

De Syrische Palestijnen

‘Een groot deel van de Syrische vluchtelingen die via boten naar Europa zijn vertrokken waren Palestijnen’, zegt Mohamed Saeed. Waarom? ‘Eerst omdat hun situatie hier moeilijker is dan die van de Syriërs en misschien omdat ze geen hoop hebben op terugkeer. Waar zouden ze naar kunnen terugkeren? Bovendien kwamen ze als Palestijnen heel moeilijk aan een vluchtelingenstatuut in Europa. Nu zijn ze weer een oorlog ontvlucht en kunnen ze dat statuut wel krijgen’, zegt de Egyptische mensenrechtenactivist.

‘De Syrische Palestijnen hebben het dubbel zo moeilijk’

‘De Syrische Palestijnen hebben het dubbel zo moeilijk’, zegt Mohamed Saeed. ‘De VN-vluchtelingenorganisatie UNCHR zegt dat ze onder de bevoegdheid van de UNRWA vallen maar er is geen bureau van UNRWA in Egypte. Wie zou die mensen moeten helpen? We weten het niet. Nu krijgen ze van het Hoge Commissariaat een tijdelijke registratie’.

Aanhoudingen en verdrijvingen

De gevolgen van de gebeurtenissen van 2013 en de ophitsing tegen de Syriërs zijn nog altijd voelbaar. ‘Er is nog veel angst’, zegt Syrische advocaat en mensenrechtenactivist Firas Haj Yehia. ‘Het middenveld houdt zich niet meer met de vluchtelingen bezig. Zelfs organisaties die zich om vrouwen en kinderen bekommeren of die aan psychosociale hulpverlening doen, hebben de Syriërs in de steek gelaten’.

De administratie is er niet op voorbereid om een groot aantal mensen te ontvangen. De druk op de medewerkers is groot en dat leidt tot een slechte behandeling van de vluchtelingen.

‘De Europese deal met Turkije is een slechte zaak voor de Syrische vluchtelingen in Egypte’

Er is ook het probleem van de aanhoudingen. Syriërs worden aangehouden om drie redenen. De eerste reden is het land illegaal binnenkomen vanuit Soedan. Sinds de invoering van de visumplicht nemen veel Syriërs deze weg om Egypte binnen te komen.

‘Dit is een bijzonder moeilijke en gevaarlijke weg’, zegt Mohamed Saeed. ‘De vluchtelingen stappen gedurende vier dagen door de woestijn om het land binnen te komen en lopen enorm veel risico’s, gaande van diefstal en verkrachting tot moord’, zegt hij.

Syrische vluchtelingen kunnen ook aangehouden worden wegens illegale immigratie naar Europa of omdat ze geen verblijfsvergunning hebben. Ze worden teruggestuurd naar Syrië of naar Soedan. Ze kunnen ook voor onbeperkte periode aangehouden worden. ‘Ik ken twee Syrische Palestijnen die al een jaar en zeven maanden in de gevangenis zitten omdat ze niet weten waar ze naartoe kunnen’, zegt Haj Yehia.

‘Daarnaast is er het probleem van de gezinshereniging. De wet laat dat toe maar verbindt het aan een aantal voorwaarden. ‘Het probleem is dat corrupte mensen, zowel aan Syrische kant als aan Egyptische kant, van de situatie misbruik maken. Een visum kan tot drieduizend dollar per persoon kosten’, zegt Firas Haj Yehia.

‘De Europese deal met Turkije is een slechte zaak voor de Syrische vluchtelingen in Egypte. Europa doet niet meer aan relocatie. Groot-Brittannië ontvangt alleen mensen met een medisch probleem en de VS hebben in juni vorig jaar 150 dossiers van mensen die in aanmerking kwamen voor hervestiging geweigerd’.

Haj Yehia wijst wel op het feit dat er sinds 2016 een omwenteling gekomen is in de manier waarop de media over de Syrische vluchtelingen berichten. Syriërs komen opnieuw op een positieve manier aan bod. En na vijf jaar stelt hij vast dat de Syrische vluchtelingen een eigen gemeenschap hebben kunnen vormen. Ze hebben ondertussen hun eigen organisaties kunnen oprichten en hebben geen probleem om zich in de Egyptische samenleving te integreren.

Twee oplossingen

De directeur van de Egyptische Commissie voor Rechten en Vrijheden in Alexandria ziet twee oplossingen. Ofwel komt er een veilige zone in Syrië en gaan die mensen terug. ‘Maar nu zit de hele wereld in Syrië te vechten. Een oplossing is er dus niet voor morgen’, zegt hij.

‘De grote geldsommen die nu in handen van smokkelaars vallen, zouden beter in het land geïnvesteerd worden’

In afwachting daarvan zou er moeten overgegaan worden tot een beter statuut voor de vluchtelingen. ‘Als Egypte geen permanent verblijf wil geven dat ze dan tenminste een verblijfsvergunning aanreikt die één tot drie jaar geldig is. Egypte zou ook een arbeidsvergunning zonder voorwaarden moeten geven, en ondernemers de kans geven om zich in het handelsregister te laten opnemen. Dat is niet alleen goed voor de vluchtelingen maar ook voor de Egyptische economie. De staat kan belastingen innen. De grote geldsommen die nu in handen van smokkelaars vallen zouden beter in het land geïnvesteerd worden’, zegt Mohamed Saeed.

In landen zoals Egypte waar er geen vluchtelingenstatuut is, zou de VN het idee van de tijdelijke asielzoeker kunnen veranderen in iets permanent en de vluchtelingen betere juridische en financiële bescherming bieden, vindt de mensenrechtenactivist. Zeker omdat de relocatie niet werkt. ‘Slechts één procent van de vluchtelingen wordt effectief opgevangen door een derde land’, zegt hij.

Naast het feit dat Egypte de financiële gevolgen van een asielbeleid niet wil of kan dragen is er de politieke onduidelijkheid. ‘Ons land heeft in oktober op de VN-veiligheidsraad op twee tegenstrijdige voorstellen gestemd. Eén voor het stoppen van de luchtaanvallen op Aleppo en de andere tegen het stoppen van de luchtaanvallen. Zijn we nu voor Bashar El-Assad of zijn we tegen hem? Dat is hilarisch. Echt een primeur’, merkt Mohamed Saeed op.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.