Stad en platteland ontmoeten elkaar via agro-ecologie

Het is druk deze dagen op het agro-ecologische front: in Belo Horizonte vindt de 4e Nationale bijeenkomst van de Braziliaanse Agro-ecologische beweging plaats genaamd ENA,  en binnen enkele dagen in Curitiba de 17e ‘Jornada da agroecologia’ (een meerdaagse van de agro-ecologie op het niveau van de deelstaat).

De bijeenkomst in het gemeentelijk park van Belo Horizonte is eigenlijk niet te beschrijven. Zo rijk aan inhoud, leven, contacten. Het algemene thema luidt: ‘Agroecologia e democracia unindo campo e cidade’/’Agro-ecologie en democratie, platteland en stad verbindend’. Tweeduizend mensen uit heel Brazilië samen zien met de dezelfde ambitie, is aangrijpend.

Nog aangrijpender is dat dit een proces is dat dit ultieme treffen maandenlang in regionale bijeenkomsten wordt voorbereid: caravanas da agroecologia worden georganiseerd (een veel beproefde vorm in Brazilië om met een ‘karavaan’ van gemeente tot gemeente te trekken, met onderweg heel wat activiteiten en debatmogelijkheden; een beetje te vergelijken met de zoutmars van Gandhi), etc. Eigenlijk moet ik ‘jarenlang’ zeggen, want zo’n bijeenkomst vindt om de vier jaar plaats.

Van onderop

‘Agro-ecologie en democratie’ rijmt niet alleen, ze brengen het hier ook van onderop in praktijk! Vele Europese NGO’s en bewegingen kunnen van deze werkwijze nog heel wat leren. Niet de betaalde krachten (die er amper zijn) of het centrale kantoor bepalen het proces en de inhoud, maar alles wordt vanuit honderden groepen en netwerken opgebouwd.

Terwijl het Latijns-Amerikaans congres van september 2017 in Brasília eerder vanuit de academische hoek vertrekt, zijn hier de bijzonderste participanten de boeren en boerinnen zelf. Boerinnen, ja, want de helft van de aanwezigen zijn vrouwen. De grondtoon van heel wat werkwinkels luidt dan ook: ‘Zonder feminisme geen agro-ecologie’.

 De grondtoon van heel wat werkwinkels luidt dan ook: ‘Zonder feminisme geen agro-ecologie’.

Ook jongeren zijn goed vertegenwoordigd en hebben hun eigen kamp.

In de centrale tent zijn niet toevallig plenaria voorzien van de vrouwen, van de jongeren, van de inheemse en traditionele volkeren (o.a. de Quilombolas = gemeenschappen van erfgenamen van gevluchte slaven).

Banden versterken én politiek werk

In de missie van het gebeuren staat voorop dat ENA de banden wil verstevigen en de allianties van de agro-ecologische beweging verbreden. Tegelijk wil de 4e ENA het debat over strategie en politiek aanscherpen, in de context van een conservatieve regering en van een hegemonistische agrobusiness die haar dictaten oplegt. Niks democratie!

De gevangen gezette Lula is dan ook alomtegenwoordig op T-shirts, op spandoeken tot en met in een kinderkoets. ‘Lula livre’!

Vrouwen gaan ons voor in de transitie

’s Namiddags volgen de 14 seminaries. Een greep uit die veelheid: “Biodiversiteit: de commons (‘bem comum’), voedselsoevereinitieit en de territoria van de volkeren van Brazilië”; “Klimaatverandering en agro-ecologie”; “Agrotóxicos e Transgênicos” (gif en GGO’s); “Integrale gezondheid en traditionele geneeskunde”, etc.

Daar ik nog niet aan bilocatie (of 13-locatie) kan doen, volgde ik alleen maar het seminarie over gezondheid. Interessant hoe ook hier weer de vrouwen het voortouw nemen. Stérke vrouwen: raizeiros (vrouwen die plantenwortels trekken en verwerken), bendezeiros (vrouwen die zegenen) en parteiros (vroedvrouwen). Ze gaan te keer tegen de farmaceutische lobby die de traditionele wijsheid van de volkeren wil verbieden. Opvallend veel ‘negras’ en ‘indios’ zijn aan het woord.

‘Niet het geschreven woord, maar de inheemsen zijn de beste universiteit in Brazilië.’ 

Eentje stelt: ‘We zijn niets, omdat we onze tradities niet meer kennen.’

Een andere: ‘De staatsgreep (de golpe) begon niet met het afzetten van president Dilma, maar begint in onszelf.’ 

Een ‘indiaanse’ verzekert ons dat spiritualiteit centraal staat in agro-ecologie en gezondheid: ‘Niet het geschreven woord, maar de inheemsen zijn de beste universiteit in Brazilië.’ Daar word je als schrijver wel even stil van.

Het zijn nu vrouwen die rechtop staan, maar in heel wat getuigenissen wordt met respect gesproken over een aantal bisschoppen en religieuzen, die tijdens de militaire dictatuur van de jaren ‘70 en ‘80 het volk stimuleerden om de wijsheden te herontdekken en te behouden. ‘Sabores e saberes’: ‘Smaken en wijsheden’.

Brazilianen dragen graag T-shirts met allerlei boodschappen. Wat vind je van deze: “Vrouwen, water en energie zijn geen koopwaar”?

Dialoog stad-platteland

De twee laatste dagen worden open gegooid voor het grote publiek. Voor de deelnemers zelf zijn er nog enkele ‘nationale seminaries’. Bijvoorbeeld: “Mensenrechten en agro-ecologie”, “Agro-ecologische voedselsystemen in metropolen”, etc. Deelnemers kunnen ook zelf nog spontane gespreksgroepen (‘rodas de diálogo’) organiseren over een thema dat hen lief is.

Toch even één kritische noot: ook in de wereld van alternatieven bulkt het nog van de plastieken zakjes.

Een marcha wordt in de stad gehouden, terwijl in het park twee dagen lang tientallen kramen staan van de delegaties met hun regionale producten.

Toch even één kritische noot: ook in de wereld van alternatieven bulkt het nog van de plastieken zakjes. Eén keer werd mij bij aankoop een papieren doosje aangeboden. Er is nog werk in de plastiekwinkel. Sommige Afrikaanse landen staan in de plastiekbanning verder. Zelfs België begint plastiek op markten en winkels te verbieden.

Alegria, Braziliaanse opgewektheid

Natuurlijk zou het Brazilië niet zijn, moest er niet voortdurend overal muziek gemaakt worden. Er wordt gedanst en theater gespeeld. Op een ludieke manier wordt het conflict tussen de dominante agrobusiness en de agro-ecologische groepen uitgebeeld: betrokkenheid van het publiek verzekerd. Clowns tussen het publiek plezieren de vele kinderen en hun ouders. Als slotgebeuren staan er lange tafels met een indrukwekkend volksbanket met de diversiteit aan gerechten, die je alleen in dit immense land kan vinden.

Dan toch spiritualiteit?

Zowel de mars als de lange tafel hebben iets ‘eucharistisch’. Bij deze wat eigenaardige uitsmijter moet je weten dat het donderdag 31 mei ‘Corpus Christi’ was, Sacramentsdag. Dat wordt in Europa nog amper gevierd, alhoewel dat in de 13e eeuw voor het eerst in Luik begon.

De gedekte tafel met gerechten uit alle hoeken van het land had iets van het Messiaanse visioen van ‘iedereen genoeg te eten’ en nog wel met “comida da verdade”, écht eten.

Hier in Brazilië is ‘Corpus Christi’ een verlofdag en dus een ‘feriadão’ (een verlengd weekend). De katholieken versieren dan de straten met een bloementapijt en gaan dan in processie door de straten. Bevreemdend voor een geseculariseerde Vlaming.

Donderdag trok dus zo’n processie langs het park. Zondag vertrok vanuit de ENA een eigentijdse processie om banden te smeden tussen stad en platteland. De gedekte tafel met gerechten uit alle hoeken van het land had iets van het Messiaanse visioen van ‘iedereen genoeg te eten’ en nog wel met ‘comida da verdade’, écht eten.

Het is dan ook opvallend dat bevrijdingstheoloog Leonardo Boff de Jornada in Curitiba mag openen.

Ja, Brazilianen kunnen ons heel wat leren in het vinden van eigentijdse riten en symbolen. Een oase, een verademing in de spirituele woestijn van de 21ste eeuw.