Antigua, Vaya con Dios vs. de mensenrechten

‘Ik hoop dat ik je geen angst heb aangejaagd,’ besluit ze het interview. ‘Antigua is een veilige stad, hoor, voor toeristen. Maar voor mensen zoals ik, aanhangers van sociale bewegingen die niet door het systeem gesteund worden, is het Parque Central een no go zone.’ Ze vertelt over de gevaren als activiste. Waarom ze nooit met haar partner of kinderen op openbare evenementen verschijnt.

Over hoe je als lid van een sociale beweging die niet strookt met het poltieke beleid een vogel voor de kat bent. Hier in Antigua, tweede hoofdstad van Guatemala en toeristischer trekpleister. Over het aantal vrouwen dat seksueel geintimideerd tot zelfs verkracht werd. Door politieagenten. Wat kan je daartegen beginnen.

Toch zet ze zich al 15 jaar in voor de mensenrechten. Kinderen, jongeren en vrouwen. Dat zijn de drie doelgroepen van de organisatie waarvoor ze werkt. Klinkt erg divers en dat is het ook. Maar het zijn net deze groepen die extra steun nodig hebben in deze machistische maatchappij. Het begint als een bekend verhaal te klinken hier in Guatemala.

Net zoals de onrechtvaardigheid en de straffeloosheid. ‘Injusticia y impunidad’ klinken tot dusver als de echo van Centraal-Amerika. Het verhaal dat de jongeren van het FNLS declameerden. De oproep in de bergen van San-Marcos. Dus zet ook deze organisatie in op educatie. Een basisvoorwaarde voor bewustwording. De eigen rechten en wetten kennen om op te komen tegen diezelfde onrechtvaardigheid en straffeloosheid. Educatie, een basisrecht. Nochthans volgens De Rechten van de Mens.

Verdrag van de Rechten van de Mens

Dag op dag bijna zes decennia geleden, op 10 december 1948, werd het Verdrag van de Rechten van de Mens openbaar gemaakt door de Verenigde Naties. Organisaties als deze illustreren de broosheid van het verdrag. Zij maken er hun dagelijkse strijd van om de inhoud van dit verdrag – en dus de toekomst van hun volk – te ondersteunen.

Toch lijkt er ook reden tot feest te zijn. Er worden prijzen uitgereikt. Aan mensenrechtenactivisten. Mensen die zich inzetten voor de belangen van de Guatemalteken. Mensen die strijden voor de landherverdeling. Voor de rechten van vrouw en kind. Voor elke preventie ter schending van deze kostbare mensenrechten. Hier in Guatemala.

‘En toch ga ik niet naar dergelijke bijeenkomsten. Activisten loven die tegelijkertijd voor hun daden zwaar moeten boeten. Prijzen uitreiken die niet eens kunnen afgehaald worden. Omdat de winnaars ervan een gevangenisstraf uitzitten,’ bedenkt ze zich. Wie is dan de winnaar. Waar zit dan de rechtvaardigheid. ‘Soms heb ik het gevoel dat we als activisten voor elke stap die we vooruit zetten, vijf stappen achteruit zetten.’

Theorie vs. praktijk

‘Elke dag sterven er vrouwen in het kraambed. Elke dag krijgt onze organisatie oproepen van vrouwen die leiden onder huiselijk of seksueel geweld. Onze gezondheidszorg kampt met de grootste crisis ooit. Elke dag sterven er mensen. Niet omdat onze dokters de kennis niet hebben. Maar omdat er te weinig middelen zijn. Te weinig personeel. No es justio!’ roept ze verontwaardigd uit. De wanhoop staat op haar gezicht te lezen, dit is toch geen rechtvaardigheid.

Hetzelfde verhaal hoorde ik de voorbije weken over het onderwijs. Er is wel een onderwijssysteem, maar dat schiet fundamenteel te kort. Te weinig middelen. Te veel leerlingen per klas. Waar de activistes ook de strijd aanbinden, de corruptie haalt de bovenhand. Het systeem is fundamenteel te zwak.

En toch wordt er vandaag feest gevierd. Het glas wordt geheven op het Verdrag dat hier soms wel een zinkend schip lijkt. Meer dan een halve eeuw nu kent het zijn bestaansrecht en worden de mensenrechten met termen benoemt. Maar de kloof tussen theorie en praktijk blijkt hier pijnlijk groot.

Dus terwijl de instanties feestelijk klinken, speechen en elkaar de hand schudden, onthoudt deze activiste zich van het publieke schouwspel. ‘Die organisaties vieren feest, roken een sigaar, drinken een wijntje, terwijl de echte helden achter slot en grendel zitten. Ik veroordeel hun gedrag niet, maar ik heb het gevoel dat de strijd op straat gebeurt.’

Afpersing en chickenbussen: vaya con dios

Afpersing is een van de technieken waarmee de strijd bloedig verder woekert op straat. Hoe de mensenrechten en de mens als individu gewoon geen bestaansrecht lijken te hebben, illustreert zo het verhaal van de chickenbussen – de afgedankte Amerikaanse schoolbussen die in Guatemala een tweede leven krijgen in het openbaar vervoer.

Vorige week werd er op 50 meter van de hostel waar ik verblijf een buschauffeur doodgeschoten. Vier maanden eerder was er al een collega van hem vermoord. Dom toeval zou je denken. Toch niet. De busbedrijven moeten beschermgeld betalen aan bendes. Betalen ze niet, dan staat er hen een nefaste ronde te wachten. Zoals deze twee ongelukkige buschauffeurs aan den lijven eraarden. Het beschermgeld kent absurde bedragen. Soms wel tot enkele duizenden Quetzales. Per week. Ter vergelijking: een busrit van vier uur kost ongeveer 20 Quetzales. Afhankelijk van hoeveel bussen er voor het bedrijf rijden. Eens betaald is er geen probleem, maar dit maakt de wonde des te pijnlijker: de buschauffeurs weten niet of hun bedrijf betaald heeft. Betalen ze niet, dan kan elke rit hun laatste ritje zijn.

Grijpt de politie dan niet in, vraag ik verbouwereerd. Dit probleem is alom gekend, maar er wordt geen actie ondernomen? Het antwoord is even eenvoudig als logisch (?): er zijn niet genoeg agenten om hen te beschermen. De firma zou het geld dat ze aan de bendes geeft aan een beveiligingsfirma kunnen geven. Al zit de angst er bij die beveilingsfirma’s ook stevig in. Niemand heeft zin om zijn leven te riskeren. Dus wordt er niets gedaan. Er zit niets anders op dan te betalen. Beschermgeld. Afpersing. What’s in a name.

Terwijl ik de chickenbussen feestelijk versierd zie rondrijden. De buschaufferus en hun hulpje luidkeels mensen hoor ronselen voor hun bestemming ‘Xela, Xela, Xelaaaaaa,’ klinkt het door de straten. Vraag ik me af welke bus beschermgeld betaald heeft. Welke buschauffeur het lot kent dat hem boven het hoofd hangt en voor wie het vijf voor twaalf is. Welke bus rijdt vandaag haar laatste ritje.

De koplampen en de neonlichten verdwijnen achter de straathoek, de stemmen en het getoeter sterven uit. ‘Vaya con dios,’ stond er op een chickenbus geschreven, naast een kruisteken en ‘de heer wijst ons de weg’. Misschien valt dat wel letterlijk te nemen. De bescherming van de Heer die de buschauffeurs door de gevaren gidst. En niet alleen die van het verkeer.