Coca: wondermiddel of venijn?

Coca is een plant die groeit in het Zuid-Amerikaanse Andesgebergte. De inheemse bevolking van Bolivia en Peru drinkt het cocablad als thee, kauwt het als middel tegen hoogteziekte en als stimulans voor arbeiders in de mijnbouw. Door het kauwen van coca neemt het uithoudingsvermogen toe, verbetert de ademhaling en de zuurstofwisseling en wordt het verbruik van glucose gereguleerd. Om die reden wordt coca ook nu nog door indigena’s van de Andes gebruikt. Het gebruik van het ‘Heilige blad’ is zeer oud. In nederzettingen in het noordoosten van Peru van meer dan vierduizend jaar oud, zijn cocabladeren aangetroffen. De antropomorfe beeldjes uit keramiek met een dikke wang aan één zijde, wijzen op het kauwen van coca, een millenniaoude traditie in de Andes. De Inca’s gebruikten coca ook als anesthesie om tal van operaties, gaande tot trepanaties, uit te voeren.

Uit het blad kan echter ook cocaïne worden gesynthetiseerd, waardoor coca sinds 1961 op de lijst van verboden substanties van de Verenigde Naties staat, naast cocaïne, heroïne en morfine. De internationale commercialisering van coca wordt sindsdien sterk gereguleerd terwijl cocaïne miljoenen dollars genereert voor de illegale drugshandel. De toenemende populariteit van cocaïne heeft in de jaren tachtig geleid tot de War on Drugs (drugsoorlog), waarbij cocaplantages worden platgebrand of vanuit de lucht met pesticiden worden besproeid. De vele heilzame effecten van coca raken hierbij op de achtergrond en de inheemse cultuur van de coca kauwende volkeren dreigt te worden vernietigd. De zuivering van cocavelden vanuit de lucht heeft daarenboven een zeer nefast effect op de biodiversiteit: aangezien cocateelt voor vele arme boeren de enige optie is en de besproeide velden tot twintig jaar lang onbruikbaar zijn, kappen ze bossen om er coca te teelten, waardoor de strijd tegen drugs mee verantwoordelijk is voor de ontbossing in de Andes.

Ondervoeding uitroeien
De Peruviaanse nutricioniste Matriza Vera werkt al 26 jaar rond het revaloriseren van de traditionele eetgewoontes van de Andes. Ze heeft de grote voedingswaarde van de traditionele Andesgewassen quinua en quiwicha al in ere hersteld en werkt sinds een aantal jaren ook met coca om haar patiënten te genezen. “Coca kan de ondervoeding ongedaan maken, niet enkel in de Andes maar in alle arme landen,” zegt Vera. “De cocaplant wordt altijd gesataniseerd, nu is het tijd de plant te revaloriseren voor wat ze echt is: een schat aan voedingswaarde. Het cocablad is rijk aan proteïnes, koolhydraten, vetten, vitamines en mineralen. Het blad is zo’n belangrijke voedingsaanvulling dat het geïndustrialiseerd zou moeten worden. Een goed gevoed land is beter resistent tegen ziektes en dus productiever, wat alle landen van het Andesgebergte een hele stap vooruit zou helpen. Ik gebruik het blad voor de genezing van patiënten met osteoporose, kanker, chronische anemie, depressie… en het effect is wonderbaarlijk. Op basis van het cocablad en andere natuurlijke producten zou een ware farmaceutische industrie van de Andes kunnen ontstaan. Maar traditionele geneeskunde wordt door vele artsen louter als folklore zonder wetenschappelijke fundering beschouwd, terwijl ze al millennia zieken geneest. De Inca’s hadden een sterk ontwikkelde geneeskunde op basis van het cocablad.” De voedingswaarde van het cocablad is in verschillende internationale studies bevestigd, onder andere van de Universiteit van Harvard.

Lokale economie versterken
Vera is niet alleen in haar strijd voor internationale legalisering van het cocablad. In Bolivia zijn tal van producten op basis van coca te koop: cocabloem, koekjes op basis van coca, brood, tandpasta… Cocathee wordt veel gedronken en helpt tegen de hoogteziekte. Een resem microbedrijven in Bolivia, Peru en Colombia gebruikt het cocablad om shampoo, soda’s, zeep, kauwgommen en andere producten te vervaardigen. Deze artisanale producenten hebben zich tot nog toe enkel op de lokale markt mogen richten, maar als de commercialisering van coca niet langer strafbaar gesteld wordt, willen ze hun cocaderivaten op de internationale markt verkopen, wat ook de zwakke Andeseconomie vooruit zou helpen. “We moeten de wereld ervan overtuigen dat coca niet gelijk is aan cocaïne,” zegt David Curtidor in een interview met Tierramérica. Curtidor maakt Coca Sek, een gele limonade op basis van het cocablad. “De limonade is lichtjes stimulerend, zoals koffie, maar veel gezonder dankzij de mineralen en vitamines van het cocablad.” Deze kleine producenten worden al jaren gestraft door het internationale verbod op de commercialisering van coca. “De legalisering zou een positief effect hebben op de Andes. En daarbij is elke kilogram die op de legale markt verschijnt, een kilogram minder voor de drugshandelaars,” zegt Curitor. Probleem blijft dat drugshandelaars veel meer geld op tafel leggen voor een kilogram coca dan wat de boeren kunnen krijgen op de legale markt.

Plan Colombia
Sinds enkele jaren neemt de cocateelt in het hele Andesgebergte jaarlijks toe, inclusief in Colombia, de grootste uitvoerder van cocaïne die in het kader van het Plan Colombia miljoenen dollars steun krijgt van de Verenigde Staten in de strijd tegen drugs. In 2005 is de illegale cocateelt in Colombia toegenomen met 26 procent en negentig procent van de cocaïne die in de VS ingevoerd wordt, is afkomstig uit Colombia. Na een investering van zes jaar en 4.000 miljoen dollar in het Plan Colombia, is dat een zware klap voor de Bush-administratie. Gecombineerd met de stijging van de cocateelt in Peru en Bolivia, betekent dit dat de cocateelt hetzelfde niveau bereikt heeft als in de jaren ’90, vóór de start van het Plan Colombia. Maar Bush wijkt niet van de gekozen strategie, hij heeft gevraagd dat het Congres het jaarlijkse budget van 340 miljoen dollar zou vernieuwen. Dat budget gaat naar wapens, training en diensten om tegen de drugs te strijden in Zuid-Amerika. Ongeveer de helft van de Amerikaanse hulp aan Bolivia, het armste land van Zuid-Amerika, gaat naar de strijd tegen drugs.


Van cocaboer tot president
De tijd is rijp om de verwarring tussen het cocablad en haar voornaamste derivaat, cocaïne, op te helderen. Dat is wat voormalige cocaboer en huidig Boliviaanse president Evo Morales voor ogen heeft. Morales heeft jarenlang gevochten tegen de uitroeiing van cocaplantages, in bescherming van de mensenrechten en duizenden arme boerengezinnen die coca teelten om te overleven. Zijn voornaamste verkiezingsbelofte was te ijveren voor het schrappen van het cocablad van de zwarte lijst van de VN, waardoor hij radicaal ingaat tegen de Amerikaanse nultolerantie en politiek van uitroeiing. Al mogen gezond verstand en internationale studies Morales gelijk geven, het wordt een zware strijd tegenover een zeer conservatieve Amerikaanse regering die geen plannen heeft om zijn antidrugspolitiek te wijzigen. “Het is veel makkelijker de Boliviaanse cocaboeren de schuld te geven dan iets te doen tegen het cocaïnegebruik in eigen land of te vechten tegen de internationale drugshandel,” zegt de Boliviaanse docent en medicus Víctor de Currea Lugo. “Volgens de geldende internationale normen is het niet belangrijk of je verkoper of gebruiker bent om ergens van verantwoordelijk te zijn. Het enige dat geldt, is of je macht hebt of niet. In het geval van cocaïne ligt de verantwoordelijkheid niet bij de gebruiker maar bij de producent van cocabladeren. Als je wapens verkoopt, is dat net omgekeerd.”

Het al dan niet schrappen van het cocablad op de lijst van verboden substanties van de VN zal van verschillende factoren afhangen. Er valt te vrezen dat politieke factoren meer zullen doorwegen in de discussie dan objectieve, wetenschappelijk onderbouwde informatie. Om toekomstige conflicten te vermijden en uit respect voor de Andescultuur is het tijd de misvatting over het cocablad te corrigeren. Voor elk lid van de internationale gemeenschap wordt is het tijd om standpunt in te nemen in het complexe cocaprobleem: blijven zweren bij culturele ongevoeligheid en de wetenschappelijke nonsens die geleid heeft tot het plaatsen van coca onder de controle van VN-conventies. Of de moed hebben om toe te geven dat het verbieden van het cocablad op basis van vooroordelen meer kwaad dan goed gedaan heeft, en dat de strijd tegen drugs op andere niveaus gevoerd moet worden, niet op de kap van arme cocaboeren.
Benjamin Tollet
freelance journalist
Foto genomen door Wrath of god’s en beschikbaar onder een Creative Commons-licentie