De kreet om water van “kikkers” die zich niet laten koken

‘t Zijn zware, maar interessante dagen. Om 1 uur ‘s nachts aangekomen in Fortaleza (Ceará) en om vijf uur opgestaan om tijdig de bus te nemen naar het binnenland, richting Limoeiro do Norte. We zitten nu midden in de Caatinga, de ‘semi-árido’ of het droge Noord-Oosten van Brazilië.

Grootste droogte in 30 jaar

De mensen zitten hier in een grote droogte sinds 2011. De vorige langdurige droogte heerste van 1979 tot 1983. Toen waren er 7000 doden door watergebrek en honger.

De vorige langdurige droogte heerste van 1979 tot 1983. Toen waren er 7000 doden door watergebrek en honger.

Nu vielen er nog geen doden, maar de sociale bewegingen beginnen zich te roeren.

Ik val midden in een vergadering van Caritas, MST, de universiteit van de deelstaat Ceará, de plaatselijke Instituto Federal, gemeentelijke commissies voor het samenleven met de semi-árido en CPT (Commisão Pastoral da Terra). Het is Thiago Valentim van CPT die mijn bezoek hier aan Ceará organiseert.

Het schijnt een streek te zijn met tal van conflicten: drugs in de stad met regelmatig doden, conflict gezinslandbouw versus agronegócio met veel gif en waterverbruik, water slurpende fruitteelt voor de export, zoetwater garnalenteelt die vooral bestemd is voor export, stuwmeren voor elektriciteit, windmolens aan de kust waarvoor de bewoners verjaagd worden.

CPT geeft jaarlijks een boek uit over de doden i.v.m. met grond- en waterconflicten. Half september zijn er landelijk al 65 doden gevallen; al bijna evenveel als in het hele jaar 2016. Het is jaarlijks een trieste balans, met een toppunt aan doden in 2003, namelijk 73 vermoorde boerenleiders, leiders van inheemse volkeren e.a.

Soms worden hele groepen mensen tegelijk vermoord, zoals dit jaar al drie keer gebeurd is. Het is alsof de plaatselijke palmbomen – de Carnaúba – staan te treuren om zoveel doden.

Van dialoog tot actie

De vergadering is niet zomaar een gepraat met elkaar, maar loopt uit op een actie bij de verantwoordelijke instantie voor de verdeling van het water in de streek. Het is nogal cynisch, maar als we met het nodige gedruis het gebouw binnen stappen, hangt boven ons hoofd propaganda van de overheid: “Todos pela água” (‘Allen voor het water’).

Inder-dáád, daarom zijn we hier: om het recht op water op te eisen.

De mensen komen nà de garnalen, de bananen, de eucalyptus, de koeien.

Een andere mini-affiche heeft het over: “Água, se você não economiza, pode faltar”; hashtag cadagotaconta (‘Water, als je het niet zuinig gebruikt, kan er tekort zijn’; hashtag elke druppel telt.) Eén van de pancartes luidt: “72 % van het water gaat in Brazilië naar de agronegócio”. Duidelijker kan niet.

De mensen komen nà de garnalen, de bananen, de eucalyptus, de koeien. Overal duiken in de streek bakken op om grote zoetwatergarnalen te kweken.

Garnalenkweek schijnt vooral in de deelstaten Ceará en Rio Grande Norte te exploderen. In de natuur zijn het normale, kleine riviergarnalen, maar met chemische input worden ze vlot 5 cm. lang; sommige zelfs 20 cm. Het vervuilde water wordt geloosd en wordt hoe langer hoe meer een groot ecologisch probleem. Aan de kust worden zoutwatergarnalen gekweekt. Hier moeten de mangroves eraan geloven, daar het vervuilde water in deze belangrijke habitats (kinderkamer van de vissen) geloosd wordt.

Gelukkig is er hier een geëngageerde kerk, die gewoon solidair mee op de barricaden staat. Drie priesters en twee jonge zusters staan mee muziek te maken en strijdliederen te zingen. Een zuster draagt een T-shirt met een frase van paus Franciscus: “Quem arrisca, o Senhor não desilude…”/”Wie riskeert, desillusioneert de Heer niet…”

De Argentijnse paus met zijn milieu-encycliek ‘Laudato Si’ sterkt hen duidelijk in hun engagement.

Grond, water, bewustwording

’s Namiddags bezoeken we een kamp van de landlozenbeweging MST. Ze hebben zich met 150 families genesteld, midden in de geïrrigeerde immense monoculturen van bananen. Elk gezin heeft 2 hectares, maar ze werken vooral collectief. Ze willen met deze bezetting een statement maken dat niet alleen grond, maar ook water moet herverdeeld worden.

Zé werd 21 april 2010 vermoord, omwille van zijn verzet tegen de vergiftiging van de streek door de massale fruitcultuur, in dienst van de export. 

Dat willen ze combineren met bewustwording, o.a. door natuurlijke productie met weinig tot geen ‘veneno’/venijn/gif. Het is inderdaad indrukwekkend hoe ze met polyculturen erin slagen om gif te mijden. MST wil dan ook het idee steunen om begin 2018 mee een nieuwe school te starten en dat in het netwerk van Escolas Família Agrícola (EFA). Deze school wordt nu op de hoogvlakte opgetrokken, ook midden de gif spuitende en water verslindende industriële landbouw. Ze krijgt de naam EFA Jaguaribana Zé Maria do Tomé.

Zé werd 21 april 2010 vermoord, omwille van zijn verzet tegen de vergiftiging van de streek door de massale fruitcultuur, in dienst van de export. Zé Maria do Tomé inspireert vandaag velen om het verzet niet op te geven.

De kikker die zich niet liet koken

Ik loop al enkele dagen rond met een titel voor een nieuw boek. Kikkers die je in water langzaam kookt, springen er niet uit. De kikker als symbool, die niet wakker ligt van de opwarming van de aarde, voor wie glyfosaat en andere vergiften worst wezen. Maar er zijn ook kikkers die alert zijn en die tijdig uit het water springen. Groot was dan ook mijn verbazing, als ik bij mijn gastheer naar ‘t WC ging en dan doortrok. Springen er toch kleine kikkers uit de WC-pot zeker! Blijkbaar is dat vrij algemeen in deze streek.

Zé Maria was een alerte kikker. Vele kikkers zetten verder wat hij begon. Kikkers die zich niet laten koken.