Colombiaans leger bespioneert journalisten en mensenrechtenverdedigers

Het Colombiaanse leger bezondigt zicht aan illegale afluisterpraktijken. Doelwit: journalisten en mensenrechtenverdedigers. Moritz Tenthoff, medewerker van de ngo Broederlijk Delen in Colombia, legt de vinger op de wonde en pleit voor sancties en structurele maatregelen om deze praktijken een halt toe te roepen.

In de voorbije maanden bracht het gerenommeerde Colombiaanse tijdschrift Semana in een reeks artikels illegale afluisterpraktijken van het Colombiaanse leger aan het licht. Doelwit van deze afluisterpraktijken zijn nationale en internationale journalisten, vakbondsmilitanten, ngo’s en politici uit de oppositie.

De militairen die zich hierop toelegden waren bezorgd, zo vertelde een anonieme bron binnen het leger, over het imago van hun opperbevelhebber Nicacio Martinez. Enkele ophefmakende reportages brachten hem en zijn legerkorps eerder al in diskrediet.

Angst voor onschuldige slachtoffers

Zo publiceerde The New York Times in mei 2019 een artikel over de instructies van de Colombiaanse legertop om het aantal gedode criminelen en leden van gewapende groepen op te drijven.  Om die cijfers te halen, moesten de militairen “geen perfectie nastreven”, met het risico dat onschuldige burgers vermoord worden.

Tussen 2002 en 2016 kostten dergelijke praktijken aan meer dan 2.200 mensen het leven. De angst voor een nieuwe reeks moorden van burgers door het leger zorgde dan ook voor grote politieke ophef in het land.

Leger en gerecht werken samen met bedrijven

In juli publiceerde La Liga contra el Silencio, een partner van Broederlijk Delen, samen met Rutas del Conflicto een artikel over samenwerkingsverbanden tussen bedrijven en het Ministerie van Defensie. Opnieuw kwam het Colombiaanse leger in een kwaad daglicht te staan, aangezien de blootgelegde geldstromen aantonen dat het leger en het gerecht in verschillende regio’s nauw samenwerken met bedrijven.

Dat betekent een directe vermenging van publieke en private belangen met partijdigheid tot gevolg. Ook CAJAR, een andere partner van Broederlijk Delen, werkte mee aan deze publicatie. Zij wijzen erop dat het leger een rol speelt in het onderdrukken van sociaal protest tegen de schadelijke projecten van mijn- en oliebedrijven.

Nieuwe afluisterpraktijken

Het ministerie van Defensie zegt van de nieuwe afluisterpraktijken niets te weten. Om te tonen dat ze het dit keer niet ongestraft laten passeren, zijn één generaal en 10 officieren van hun functie ontheven. De openbare aanklager heeft bovendien gezegd dat ze generaal Nicacio Martinez wil ondervragen over zijn rol bij de spionage van journalisten en medewerkers van ngo’s.

Mensenrechtenorganisaties vragen strengere sancties voor de eindverantwoordelijken en structurele maatregelen om een eind te maken aan de criminele praktijken.

Martinez stapte al in december op toen de eerste geruchten over dit nieuwe schandaal naar boven kwamen. Hij zou benoemd worden tot militair attaché op de Colombiaanse ambassade in België, maar die beslissing werd ingetrokken na de publicatie van het artikel in Semana.

Mensenrechtenorganisaties, waaronder Broederlijk Delen en zijn partners, vragen strengere sancties voor de eindverantwoordelijken en structurele maatregelen om een eind te maken aan de criminele praktijken.

Ook de VN-missie in Colombia onderschrijft die oproep. Reeds in 2009 deed ze aanbevelingen om de inlichtingendiensten aan strenge controle te onderwerpen om de schending van mensenrechten te voorkomen. Deze zijn, zoals het nieuwe schandaal illustreert, niet opgevolgd.

Spionage en afluisteren: een constante

Het is immers niet de eerste keer dat de Colombiaanse inlichtingendiensten en het leger illegaal afluisteren. In het verleden zijn ze bovendien nog veel verdergegaan. In de jaren 80 was de geheime politie verantwoordelijk voor het ontvoeren, martelen en laten verdwijnen van mensenrechtenactivisten en vakbondsleiders. Straffeloosheid was toen al de norm.

In 2009 barstte het DAS-schandaal los. De inlichtingendienst DAS volgde en bedreigde Colombiaanse activisten en ngo’s, waaronder CAJAR. Ook internationale organisaties zoals Broederlijk Delen werden tot in België gevolgd. Als gevolg van de ophef hierrond moest de inlichtingendienst sluiten en vervolgde het Colombiaanse gerecht het hoofd van deze instelling.

Hoewel dit meer dan tien jaar geleden gebeurde, liggen de herinneringen nog vers in het geheugen van CAJAR. Volgens Reynaldo Villalba, de directeur van de ngo, laat het nieuwe schandaal zien dat spionage en afluisteren na het sluiten van de DAS gewoon is doorgegaan. ‘Dit nieuwe schandaal is een bewijs dat de inlichtingendiensten mensenrechtenverdedigers, journalisten en andersdenkenden blijven vervolgen. Het is een contante in de recente geschiedenis van Colombia, en onze organisatie CAJAR is nog steeds een doelwit.’

Belgische en internationale ngo’s spannen rechtszaak aan

De nieuwe afluisterpraktijken laten zien dat de rechtszaak die Broederlijk Delen samen met Oxfam-Solidariteit en vier andere organisaties heeft aangespannen in België, naar aanleiding van het DAS-schandaal uit 2009, relevant en noodzakelijk blijft.

‘Dit nieuwe schandaal is een bewijs dat de inlichtingendiensten mensenrechtenverdedigers, journalisten en andersdenkenden blijven vervolgen.’

De onderzoeksrechter stelde na een lang proces in oktober 2019 vast dat de Colombiaanse veiligheidsdienst DAS twee mensen heeft betaald om informatie in te winnen in België over mensenrechtenverdedigers en ngo’s, zowel tijdens als na het vredesproces in Colombia.

De Colombiaanse regering gaf geen toestemming aan de Belgische onderzoekscommissie voor verder onderzoek in Colombia. Dat maakt het onmogelijk om bewijsmateriaal te verzamelen en betrokkenen te verhoren. De rechter sprak de verdachte eind 2019 dan ook, bij gebrek aan bewijs, vrij van spionage en intimidatie. De burgerlijke partij ging in beroep en wacht nu op een nieuwe zitting over de zaak.

Bezorgdheid rond corona-app                                                

Als reactie op de coronacrisis nam ook de Colombiaanse regering drastische maatregelen. Eén van de ideeën om geleidelijk – na een lange periode van lockdown – terug te keren naar een functionerende samenleving is digitale surveillance en het gebruik van applicaties om (mogelijk) geïnfecteerde personen in kaart te brengen en doelgericht te isoleren.

Net als in andere landen, bestaat in Colombia het gevaar dat de corona-app die de overheid ter beschikking stelt, teveel informatie verzamelt. Gezien de lange voorgeschiedenis van misbruik van surveillancetechnologie door inlichtingendiensten, lijkt dit een terechte zorg van mensenrechtenactivisten.

Moritz Tenthoff is lokaal vertegenwoordiger van Broederlijk Delen in Colombia.