De Amerikaanse aanval op Syrië en de gevolgen voor Turkije

De Amerikaanse president Trump wachtte niet lang met het veroordelen van de Syrische president al-Assad voor het gifgas bij Idlib. Terwijl er toch nog geen uitsluitsel is geleverd over de exacte toedracht van dit incident. Zullen we daar ooit zekerheid over krijgen? Staat verre van vast, want na vier jaar is het nog altijd onduidelijk wie verantwoordelijk was voor de gifgasaanval in het eveneens Syrische Ghouta.

False flag

Er zijn overeenkomsten met destijds. Zo zat het al-Qaeda derivaat Jahbat al-Nusra (dat tegenwoordig Jabhat Fatah al-Sham heet) in die dagen in Ghouta, zoals het nu in Idlib zit.

Verder werd na de aanval met chemische wapens in Ghouta de mogelijkheid van een false flag overwogen en klinken dergelijke geluiden nu wederom. Zoals van de voormalige Amerikaanse politicus Ron Paul. Verklaarbaar, want de stukjes vallen wel erg soepel in elkaar.

In 2013 was Trump tegen een Amerikaanse interventie in Syrië, maar nu is hij president en ligt hij onder vuur naar aanleiding van veronderstellingen dat hij wist van de contacten die zijn medewerkers met Russische én Turkse diplomaten onderhielden. Onder deze omstandigheden komt een confrontatie in Syrië met al-Assad, en als het helemaal fout loopt zelfs met Rusland, als een welkome bliksemafleider voor Trump.

Uit de woorden van Trump klonk in ieder geval opportunisme om het roer van het Amerikaanse Syrië-beleid radicaal om te kunnen gooien. De aanval van de VS op 7 april tegen Syrië kwam in die zin niet als een enorme verrassing. Wel ontstaan er nieuwe vragen door. Zal de ontstane situatie bijvoorbeeld gevolgen hebben voor de Amerikaanse plannen tot een operatie tegen de Islamitische Staat bij Raqqa? Indien die op de lange baan wordt geschoven zal dat tot applaus van IS leiden.

Erdogan

Evenmin verrassend was de steunbetuiging van de Turkse president Erdogan aan het adres van Trump na de Amerikaanse aanval op Syrische doelen. Erdogan moedigde Trump zelfs aan om het hier niet bij te laten en stelde samenwerking voor bij eventuele volgende Amerikaanse operaties tegen het regime van al-Assad.

Evenmin verrassend was de steunbetuiging van de Turkse president Erdogan aan het adres van Trump

De laatste jaren draaide het voor Erdogan wat betreft Syrië vooral om het bestrijden van aan de Koerdische PKK verbonden milities en scheen hij er vrede mee te hebben dat al-Assad aanbleef. Er deed zelfs een gerucht de ronde over een overeenkomst tussen Ankara en Damascus.

Schijn en geruchten kunnen echter bedriegen, want vorig jaar augustus zei de Turkse buitenlandminister Cavusoglu nog dat het vertrek van al-Assad het uiteindelijke doel bleef voor Turkije. Rusland dat al-Assad onvoorwaardelijk steunt toonde zich ontstemd en eiste onmiddellijke opheldering van Turkije. Daarmee werd de breekbaarheid van de betrekkingen tussen Moskou en Ankara onderstreept. De Russen zijn niet vergeten dat de Turkse luchtmacht in november 2015 een Russische gevechtsvliegtuig neerschoot nadat het kort het luchtruim van Turkije had geschonden. Het daarop ontstane conflict werd vorige zomer bijgelegd, maar dat betekende geen herstel van volledig vertrouwen.

Rusland leek er eind vorig jaar echter weinig problemen mee te hebben dat Erdogan de zeer tegen al-Assad gekante jihadisten van al-Nusra/Ahrar al-Sham zijn ‘vrienden’ noemde. Deze vriendschap kwam de Russische president Poetin toen zelfs goed uit, omdat Al-Nusra zich op verzoek van Erdogan uit het gebied rond Aleppo terugtrok.

Overigens plaatste Turkije al-Nusra een paar jaar geleden op de lijst van terroristische organisaties, al ging dat verre van harte. De VS moesten er onder Barack Obama lang op aandringen, waardoor het een formele kwestie lijkt dat al-Nusra op die lijst terechtkwam.

Referendum

Het heeft er alle schijn van dat het gifgas in Idlib en de Amerikaanse aanval op Syrië de opportunist Erdogan de kans doen ruiken om terug te keren naar zijn oude droom over een met hem sympathiserend regime in Damascus. Daarmee zou hij de klok in feite terugzetten. Dat wil zeggen, naar het beleid van de in ongenade gevallen voormalige buitenlandminister en premier Ahmet Davutoglu, voor wie het verdrijven van al-Assad en een pro-Turkse regering in Damascus vooropstond. Voorlopig zal de wederopleving van deze droom voor Erdogan echter vooral het referendum over negen dagen dienen, waarbij beslist wordt over de invoering van het door hem begeerde presidentieel systeem

Met zijn hernieuwde stellingname van deze week tegen al-Assad zal Erdogan zeker punten scoren bij de radicale islamisten

Dat Erdogan afstand nam van het door Davutoglu uitgestippelde beleid en dat hij de betrekkingen van Turkije met Rusland herstelde leidde tot bedenkingen over hem bij radicale islamisten binnen de achterban van zijn Partij voor Gerechtigheid en ontwikkeling (AKP). Zij dragen de jihadistische rebellen in Syrië immers een warm hart toe, waardoor ze zowel het regime in Damascus als dat in Moskou haten. Het gevolg was dat zich bij Erdogan onzekerheid ontwikkelde over islamistische loyaliteit bij het referendum.

Met zijn hernieuwde stellingname van deze week tegen al-Assad zal Erdogan zeker punten scoren bij de radicale islamisten, al is daarmee nog niet gezegd dat hun vertrouwen in hem volledig is hersteld. Dat hij vorig jaar ook de betrekkingen met Israël herstelde werd hem door hen evenmin in dank werd afgenomen en dat blijft hier een kwestie. Nieuwe Turkse initiatieven tegen al-Assad zullen de radicale islamisten echter zeker een stap in de goede richting vinden en hetzelfde geldt voor een dreigende breuk met Rusland.

Economie

Goed mogelijk dat het laatste positief zal uitwerken voor Erdogan bij het referendum, maar de Turkse economie kan onmogelijk beter worden van een nieuw conflict met Rusland over Syrië. Tegen al-Assad gerichte Turkse steun aan de VS zal Moskou zeker niet stimuleren om de na het vliegtuigincident van november 2015 afgekondigde economische sancties terug te draaien. Er kan ook zo weer een einde komen aan het recentelijk toegenomen Russische toerisme naar Turkije.

De gevolgen voor de Turkse economie van de deze week ontstane situatie laten zich verder moeilijk voorspellen, maar wat we vandaag al weten is dat niet alleen de dollar, maar ook de Turkse lira in waarde daalde. Bovendien werd de olie duurder, wat nadelig is voor het tekort op de Turkse handelsbalans.

De Turkse economie kan onmogelijk beter worden van een nieuw conflict met Rusland over Syrië

Beide ontwikkelingen zijn mogelijk van tijdelijke aard, maar nieuwe tegenslagen kunnen sowieso zware gevolgen hebben voor de Turkse economie. Het recent gepresenteerde groeicijfer over 2016 viel dankzij veel kunst en vliegwerk van het Turkse bureau voor statistiek weliswaar hoger uit dan verwacht, maar economieanalisten laten zich hier niet door misleiden en blijven de vele zwakten benadrukken, zoals de explosieve schuldenlast van Turkije die snel de vormen van een credit bubble aan het aannemen is.

Erdogan zal zich daar niet om bekommeren. Zijn obsessie met het binnenhalen van het presidentieel systeem is nu volkomen. In dat kader belooft hij rust en stabiliteit, maar economische schokken, sociale en (geo)politieke onrust, alsmede oorlog in zowel binnen- als buitenland lijken aannemelijker.